De Gids. Jaargang 79

[p. 193]

Mr. C. Th. van Deventer
als Gids-redacteur herdacht.

Onder de honderden, die, den 1^en October, op de begraafplaats Westerveld, bij de indrukwekkende plechtigheid der verbranding van het stoffelijk overschot van Mr. C. Th. van Deventer, hulde en dank waren komen brengen aan den door duizenden in Nederland en in Nederlandsch Indië hoogvereerden en innig geliefden man, bevonden zich ook de leden der redactie van De Gids.

Diep verslagen en innig ontroerd stonden zij daar, hèm nastarende die zooveel voor hen was, die in de redactie van hun tijdschrift een zoo aanzienlijke plaats innam en wiens adviezen zij gaarne plachten te volgen.

Een Gidsvergadering zonder Van Deventer was, sedert hij in 1901 tot de redactie was toegetreden, haast niet denkbaar. Want hij zat daar niet enkel als Indische specialiteit, al bewogen de opstellen, welke hij aan De Gids schonk, zich bijna uitsluitend op Koloniaal gebied.

De zoon van fijn beschaafde en geletterde ouders, die, vóór hij in de rechten promoveerde, eindexamen aan de H.B.S. gedaan had, het petekind van den broeder zijner moeder, Cd. Busken Huet, wiens portret door Israëls boven zijn schrijftafel hing, was door deze familiebetrekkingen, door zijn loopbaan als Indisch ambtenaar, als advocaat in Indië en, na zijn terugkomst in het vaderland, als politiek persoon, om zijn uitgebreide kennis op velerlei gebied, om zijne bekendheid met de wereldliteratuur, om zijn goeden smaak,

[p. 194]

sprekende uit alles wat hij zeide en schreef, de aangewezen man om in de redactie van een tijdschrift als De Gids zitting te nemen en er een eerste plaats te vervullen.

In 1899 had hij gedebuteerd met een opstel, dat ‘Een eereschuld’ tot titel droeg en waarin hij op ernstige en voor velen overtuigende wijze aantoonde, dat wij in de vervulling onzer plichten tegenover N.-Indië, in de behartiging zoowel van de stoffelijke als van de geestelijke belangen der bevolking tekort schoten en wat er gedaan moest worden om die schuld - een eereschuld, zooals hij het noemde - te betalen. Het artikel sloeg in, wekte tot ernstige tegenspraak in hooge kringen, en uit het debat in de Staten-Generaal, bij gelegenheid van de behandeling der Indische Begrooting, waarin de ‘eereschuld’ een groote rol speelde, bléék dat de schrijver, toen nog een homo novus, een gevoelige snaar had aangeroerd.

Kort daarop werd Van Deventer uitgenoodigd zitting te nemen in onze redactie, en hoe hij het op prijs stelde, aldus de beschikking te hebben verkregen over eene tribune, van waar hij, toen nog geen lid van de Staten-Generaal, zijne door ernstige studie rijpende denkbeelden over de belangen van N.-Indië zou kunnen verbreiden, is gebleken uit de reeks van opstellen, waarin hij over de financieëele verhouding tusschen Indië en het Moederland, over de rechtshervorming, over het onderwijs in Indië en over zooveel andere onderwerpen, de Koloniën rakende, schreef; een pioniersarbeid meestal, waarvan de beteekenis, in een volgend nummer van dit tijdschrift, door een uitnemend kenner van Indische toestanden, Prof. Snouck Hurgronje, zal worden uiteengezet. Van December 1902 tot Januari 1904 schreef Van Deventer de, met zijne initialen onderteekende, Parlementaire Kroniek, welke Kroniek later, onder zijn toezicht, door anderen werd geschreven.

De keurige vorm van zijne stukken, zonder rhetorische franje maar van een klassieke soberheid, maakte ze tot een aantrekkelijke lectuur ook voor hen die vreemd stonden tegenover het behandelde onderwerp. Voor zuiverheid van taal waakte hij met groote zorg zoowel in zijn eigen arbeid als in het werk dat door anderen ons werd aangeboden. Onnoodige bastaardwoorden waren hem een gruwel.

[p. 195]

Het pectus est quod disertos facit sprak uit deze Gidsartikelen, want Van Deventer werd bij al wat hij schreef gedreven door zijn ridderlijken geest en zijn nobel hart, dat eerzucht noch baatzucht kende en dat alleen vroeg: wat is recht en hoe worden de belangen van anderen, in de eerste plaats van hen die niet voor zich zelf kunnen zorgen, het best gediend? En hij deed dat zonder vertoon, zonder zich op den voorgrond te plaatsen. Het bene agere et laetari, hetwelk hij, in zijn laatste tijdschriftartikel, in Eigen Haard, uit een Gidsopstel van zijn zwager Dr. A.S. van Oven aanhaalde, kon ook als zijn kernspreuk gelden, een kernspreuk waarmede hij niet pronkte, maar die hij in alle stilte in toepassing bracht. Wèldoen in de ruimste beteekenis en steeds met een opgewekt gelaat.

‘Alles wat hij voor ons deed’ - schreef de penningmeester van den A.N.D.B. - ‘werd gedaan op eene wijze of niet hij het was die diensten bewees, maar of de diensten aan hem bewezen werden’. En hoe vele honderden, hoe vele jonge Javanen, die hij, de kinderlooze, als zijn kinderen verzorgde en liefhad, hebben van zijne ‘diensten’ genoten!

Zulk een man tot vriend en medewerker te hebben is een onschatbaar voorrecht. Zijn beminnelijke omgang, zijn heldere, weldoordachte adviezen, zijn zacht, maar tevens zeer stellig oordeel over personen en hun werk gaven beteekenis aan wat hij zeide; de hartelijke belangstelling, welke hij steeds toonde in alles wat de leden van den kring raakte, maakte hem tot een hooggewaardeerd vriend voor ons allen.

Zoo blijft hij leven in onze herinnering, en ons vurigst streven moge voortaan zijn, onzen onvergetelijken Van Deventer zoo dicht mogelijk na te volgen.

De Redactie.