De Gids. Jaargang 79

[p. 366]

Kleinhartigheid.

Mr. P. Groote Jr., Legeruitbreiding. Een Nederlandsch belang? - Amsterdam, P.N. van Kampen en Zoon, 1915.

Waarschijnlijk zal, wanneer deze bespreking verschijnt, het wetsontwerp-Bosboom reeds zijn aangenomen. Daar het evenwel niet onverschillig is in welke stemming ons volk de invoering er van zal ondergaan, wenscht de Gids het zonderlinge werkje, welks titel hierboven is uitgeschreven, niet onweersproken te laten.

Zonderling noemen wij het wegens de vrijmoedigheid waarmede onderstellingen verheven worden tot den rang van axioma's, en waarmede dan vervolgens conclusiën worden getrokken welke uit die axioma's (gesteld al eens men mocht ze daarvoor werkelijk erkennen) naar ons inzien geenszins kunnen worden afgeleid.

Het boekje begint met eene redeneering waarop o.i. niets is aan te merken. Zij luidt:

Mr. Cort van der Linden waarschuwt tegen het aansturen op oorlog; en daar niemand het deelnemen aan den oorlog in bondgenootschap met Duitschland bepleit heeft, kan dit wel niet anders opgevat worden dan als eene waarschuwing tegen een bondgenootschap van Nederland met de Entente;

Mr. Cort van der Linden is, naar men moet aannemen, voorstander van het ontwerp-Bosboom;

Derhalve wordt dit ontwerp niet voorgesteld met aan Duitschland vijandige bedoelingen.

Tot zoover gaan wij met den schrijver accoord, maar verschillen van hem ten eenen male, wanneer hij volgen

[p. 367]

laat dat dus het ontwerp-Bosboom geen Nederlandsch maar een Duitsch belang vertegenwoordigt. Dit moet blijken uit de volgende redeneering:

I.	Duitschland heeft bij Nederlands onzijdigheid groot belang;
II.	Die onzijdigheid is voor òns doel voldoende beveiligd;
III.	Wat er dus verder ondernomen wordt komt slechts Duitschland ten goede.

I is volgens ons een betrekkelijke waarheid; II is uit de lucht gegrepen; III volgt niet uit II, zelfs al wilde men II eens met den schrijver voor bewezen houden.

I. Volkomen terecht beweert o.i. de schrijver, dat toen Duitschland den oorlog begon de onzijdigheid van Nederland een groot Duitsch belang vertegenwoordigde. Duitschland heeft bewezen het zoo in te zien door bij zijn inval in België de schending der Nederlandsche grens op het angstvalligst te vermijden. Onze mobilisatie dekte een groot stuk Duitsche landgrens, van Aken tot Emden, en zoolang die landgrens niet door de Entente werd beheerscht en onze havens open bleven, kon Nederland voortgaan een aantal producten aan Duitschland te slijten en een aantal Duitsche producten naar andere landen uit te voeren.

Of evenwel Nederlands onzijdigheid onder alle omstandigheden een Duitsch belang is? Men herinnere zich het telegram van von Jagow aan Lichnowsky van 4 Augustus 1914: ‘Het ligt voor de hand dat wij niet met voordeel Belgisch grondgebied kunnen inlijven, zonder tegelijkertijd grondgebied te verwerven ten koste van Nederland.’ De Duitsche regeering komt er hier rond voor uit, dat er omstandigheden denkbaar zijn waaronder het eerbiedigen van Nederland's onzijdigheid haar buitengewoon hinderlijk zou vallen. Die omstandigheden bestaan thans nog niet; - of zij niet eerlang zullen bestaan, wat weet Mr. Groote er van? Plicht van Nederland is, zoo goed mogelijk toegerust te zijn ook tegen die mogelijkheid.

II. ‘Onze neutraliteit is voor ons doel thans reeds voldoende beveiligd.’

‘Ons doel’; dat zal voor Mr. Groote toch wel zijn de volledige handhaving van Nederlands zelfstandigheid en

[p. 368]

van bezitrechten? Of dit doel inderdaad voldoende beveiligd is, kan alleen blijken wanneer Nederland wordt aangevallen. De les der ervaring alleen zal gezag voor ons hebben; aan de onbewezen verzekering van een brochureschrijver omtrent wiens militaire kundigheden niets hoegenaamd bekend is kennen wij geen waarde toe.

III. Een sterkere bevestiging dan de ‘voldoende’ van Mr. Groote is niet langer een Nederlandsch, het is een Duitsch belang.

Hoe nu? De schrijver gaat zoo ver van het belang dat de Nederlandsche onzijdigheid voor Nederland, en dat hetwelk zij voor Duitschland heeft, geheel gelijk te stellen. Indien dus die onzijdigheid voldoende bevestigd is voor den één, is zij het voor den ander. Welk nut kan het overdadige dan hebben voor één van beiden?

De schrijver schijnt het onbegrijpelijk te vinden, dat de Entente Nederland nog niet heeft aangevallen. Maar ook de onzijdigheid van Zweden, die van Zwitserland, die van Roemenië levert voor de Centralen zekere voordeelen op. Zijn die staten door de Entente aangevallen, ja dan neen?

Eene Entente die tegenover Nederland het gedrag volgt dat de schrijver met onbegrijpelijke vrijmoedigheid haar als aanpreekt: het wegkapen van de Nederlandsche koloniën en van de Nederlandsche handelsvloot, werpt ons continentaal gebied in de armen van Duitschland. De schrijver schijnt hierin voor de Entente zeer weinig nadeel te zien. Zelf oordeelt zij hieromtrent anders. Het feit dat Nederland zich tot een krachtige verdediging zijner onafhankelijkheid opmaakte, heeft in de Ententepers nimmer afkeuring gevonden, is er integendeel eenstemmig en zonder ophouden in toegejuicht. De schrijver telt het belang der Entente bij Nederlands behoud zoo weinig, dat hij eene toekomst mogelijk acht waarbij Engeland, om België terug te koopen, Nederland aan Duitschland opofferen zal. Hoe kan dit volgen uit wat hij vooraf laat gaan: ‘Duitsch bezit onzer havens levert, althans in dezen oorlog, voor Engeland geen schrikbeeld op’? Het zal er bij den vrede dan toch wel om gaan, schrikbeelden te vermijden voor den tijd die dan aanbreekt, ‘de eerste vijftig jaar’ gedurende welke volgens

[p. 369]

den schrijver (die alles weet) geen oorlog meer te duchten is.

‘Hoe onaangenaam het den meesten Nederlanders in de ooren moge klinken, een feit blijft het dat uit een louter verstandelijk oogpunt bezien, het Nederlandsch belang aan de Duitsche zijde ligt’.

Deze verzekering klopt niet op wat voorafgaat. De schrijver heeft bladzijden gebruikt, om te betoogen niet dat Nederland belang heeft bij de overwinning van Duitschland, maar omgekeerd dat Duitschland belang heeft bij het behoud van Nederland. Indien nu, gelijk wij meenen, deze laatste stelling slechts zeer betrekkelijke waarde heeft, eene waarde die afneemt naar de mate waarin Duitschlands overwinning vollediger mocht zijn, volgt daaruit dat die volledige overwinning voor Nederland te groote gevaren meebrengt, om in het algemeen te decreteeren dat Nederlands belang aan de Duitsche zijde ligt. Mocht de schrijver dat niet hebben willen zeggen, dan heeft hij zich buitengemeen slordig uitgedrukt.

Wij zijn hiermede niet aan het einde der krasse verzekeringen van den schrijver. Onder de hem geopenbaarde axioma's komt ook voor, ‘dat het in België en Noord-Frankrijk een draw zal worden.’

Zoo mag het thans nog lijken, maar wie waarborgt dat de einduitkomst niet een geheel andere zal zijn? Wat aan het Westelijk front in een of andere richting mogelijk zal blijken hangt voor een groot deel af van den uitslag op het Oostelijke en op het Zuidelijke front. Zijn verrassingen daar zoo ten eenenmale uitgesloten?

De schrijver is wel zoo goed, de voor hem bijnaonmogelijke kans dat Duitschland uit België weg zal moeten toch ook nog even onder de oogen te zien, en te erkennen dat dan de Nederlandsche krijgsmacht eene taak zal hebben te vervullen van grensbewaking. De ervaring, zegt hij, heeft reeds geleerd, ‘dat voor dergelijke interneeringsdoeleinden ons tegenwoordig leger van voldoende sterkte is.’

Het bleef ons onbekend, dat Duitschland al eens, door den nauwen trechter bezuiden Eysden, uit België terug moest. Dat bij zùlk een beweging, ingezet in de richting van Noord-Frankrijk naar Brussel en Antwerpen, onze grens èn door vervolgden èn door vervolgers een hinderlijke sta-in-den-weg

[p. 370]

zal worden geacht en ernstig gevaar kan loopen van te worden geschonden, behoeft weinig betoog. Of onze krijgsmacht toereikt om in ieder geval vreemde troepen die ons gebied betreden tot interneering te dwingen zal eerst dàn kunnen blijken. Door de omstandigheid dat het haar gelukt is een verdwaald, rampzalig overschot der verdedigers van Antwerpen te interneeren, wordt de stelling van den schrijver niet bewezen. De tweeduizend Engelschen en dertigduizend Belgen werden slechts door radeloosheid over onze grens gedreven; alle strategisch oogmerk tegen het Nederlandsch gebied was aan hunne beweging vreemd. Hoe weet Mr. Groote dat dit oogmerk evenzeer zal ontbreken bij een algemeenen terugtocht der Duitschers uit de thans ingenomen Stellingen? Is het zoo onmogelijk dat het Nederlandsche gebied ooit zal worden beschouwd als het gunstigst gelegene om den oorlog op voort te zetten? Wanneer het zoover mocht komen dat Duitschland de kans onder de oogen heeft te zien van een aanval op de grens Aken-Emden, en het maar eenigszins twijfelt aan de macht van Nederland om de Entente te beletten zich daartoe van ons grondgebied te bedienen, zal het er de voorkeur aan geven zelf op dit grondgebied den meester te komen spelen.

De gevaren voor Nederland, bij een ‘drawn battle’ in het Westen het geringst, nemen niet slechts toe wanneer Duitschland daar een volstrekte overwinning behaalt, maar ook wanneer het er verslagen wordt. Blijft Duitschland in België dan wordt Nederlands politieke toekomst bedenkelijk; moet Duitschland België ontruimen dan neemt de kans toe dat Nederland tegen zijn wil in den oorlog zal worden betrokken.

Tot de wetenschap van den schrijver behoort al verder ‘dat er slechts twee mogelijke oorlogseinden zijn, met het oog waarop de uitbreiding is voorgesteld, nl. òf een verpletterende overwinning der Duitschers, òf een gelijk spel.’ Dat ook een overwinning der Entente (afgezien van de bovenaangeduide bezwaren die uit een terugtocht van het Duitsche leger kunnen voortkomen) ons land aan een ernstig politiek gevaar kan blootstellen schijnt hij niet te bevroeden; den zin der Scheldekwestie zooals die in de laatste jaren vóór den oorlog gesteld is schijnt hij

[p. 371]

niet te hebben doorgrond. Anders zou hij weten dat onze eenige kans om in onze positie aan den Scheidemond met rust gelaten te worden, gelegen is in de èn bij Engeland èn bij Duitschland te vestigen overtuiging dat wij èn in staat èn besloten zijn het gebruik van ons stuk Schelde voor oorlogsdoeleinden aan iedereen te ontzeggen. Ziehier onze eervolle, nuttige, moeilijke taak; een taak waarvoor de schrijver, blijkens zijn losse praat over het afknippen van stukjes land, geen greintje gevoel heeft. Wat zouden wij doen, spot hij, met de 600.000 man waarover in zijn (onjuiste) voorstelling minister Bosboom staande den tegenwoordigen oorlog krachtens de ingediende wet de beschikking zou verkrijgen? Den aanstaanden overwinnaar toevoegen: ‘Gij België uit, of ik trek mij achter de Waterlinie terug?’ Grootspraak komt bij geen Nederlandsch staatsman in eenige aanmerking. Onze macht reikt niet toe om, wien ook, België uit te drijven. Zij reike toe om Nederland te behouden, en de omstandigheden zijn denkbaar waarin wij het alleen ongeschonden behouden zullen zoo ieder overtuigd is dat schending zou worden tegengegaan ook buiten de Waterlinie. Of wij ons, werden wij aangevallen, met geluk zouden kunnen handhaven, is niet zeker. Zeker is, dat wij er op achteruit zouden gaan, moreel en weldra materieel, indien wij in eigen oogen en in die van anderen gelden moesten voor een volk dat den moed verloren heeft voor eigen behoud eene ongewisse kans te wagen. Wij verkiezen de kans op behoud boven de zekerheid van verval.

De schrijver, op zijne slotbladzijde, pleit uitstel. Legeruitbreiding is ‘goed, aannemelijk, noodzakelijk, wanneer het landsbelang dit gebiedend eischt’; volgens hem is dit nu nog niet het geval. Weet hij dan nog niet dat men geen legers uit den grond stampt? Wanneer de omstandigheden het gebiedend woord spreken (en dit kan iedere maand), is het, om de uitbreiding op touw te zetten, te laat.

Te laat! het jammerlijk vonnis dat de geschiedenis zoo dikwijls over Nederlandsche maatregelen tot zelfbehoud uit moest spreken. Jan de Witt en Oldenbarnevelt kenden onze zedelijke zwakte. De eerste heeft in October 1670 moeten klagen, ‘dat den aerdt van de Hollanders soodaenich is, dat als haer de noodt ende de periculen niet seer klaer voor

[p. 372]

oogen comen, zy geensins gedisponeert connen werden, om naer behooren te vigileren voor haer eygen securiteyt.’ Anderhalf jaar later is het er nog niets beter mede gesteld: ‘Dat liberale consenten niet dan door de extreme necessiteyt ende het uutterste gevaer geëxtorqueert connen werden, heeft de ondervindinge in deze provinciën, Godt betert, ons niet dan al te veel geleert.’ Dit laatste schrijft de Witt in Maart 1672; in den zomer staat de vijand in Utrecht en vindt hij zelf zijn on verdienden dood. - ‘Dient geconsidereert’, schrijft Oldenbarnevelt in 1607, ‘dat wy van nature sachtmoedich en vreetsaem syn, totten oorloge niet geneicht, sulcx dat wy oock gedurende den noot van den oorloge onse kinderen en vrienden al uytten oorloge gehouden en daer afgeraden hebben, soo veel ons mogelyck is geweest; daerom wy ter defentie vreemde soldaten uyt andere Coninckrijcken en Landen moesten doen komen, 't welck soo haest nyet kan geschieden als sulcke noot soude vereisschen.’ Thans helpt ons niemand meer, haastig of niet, als wij het zelf niet doen.

Zoo Juli de beslissing hebbe gebracht, moge zij anders zijn uitgevallen dan ons geraden is door den kleinhartigen Mr. Groote.

9 juli 1915

H.T. Colenbrander.