De Gids. Jaargang 79

[p. 434]

Bibliographie.

Het economisch karakter der middeleeuwsche stad. I. De theorie der gesloten stad-huishouding. Door dr. J.G. van Dillen. A.H. Kruyt, Amsterdam, 1914.

De titel spreekt. Of de bewoners van een middeneeuwsche stad met haar naaste omgeving economisch vormden een afgesloten geheel, in eigen behoeften genoegzaam voorziende, dan wel of ook zij reeds in belangrijke mate de middelen te hunner behoeftenbevrediging betrokken van elders, ziehier de vraag, die dr. Van Dillen in dit zijn eerste deel heeft willen beantwoorden.

Zijn antwoord, breedvoerig met de stukken toegelicht, is, dat de theorie (van Bücher) van de gesloten stad-huishouding hoogst eenzijdig moet worden genoemd. Het aantal handelswaren, die in het tusschensteedsch verkeer der middeneeuwen voorkwamen, bleek Van Dillen belangrijk grooter dan door Bücher was aangegeven. ‘Vooral den tusschenhandel heeft Bücher blijkbaar door een verkleinglas bekeken. Velerlei levensmiddelen, grondstoffen en fabrikaten werden door kooplieden van de ééne stad naar de andere en ook van het ééne land naar het andere gebracht. De kooplieden, die meestal zelf hun waren begeleidden, schrokken niet terug voor de vermoeienissen en gevaren der langdurige reizen; zij maakten te paard of per wagen - de arme marskramer te voet - lange tochten langs de slechte wegen om 's avonds rust te zoeken in een primitieve herberg met slecht eten en een onbetrouwbaren waard; of wel zij vertrouwden moedig lijf en leden toe aan de kleine scheepjes, die hulpeloos waren bij de minste onstuimigheid der zee. Evenals de handelswaren heeft Bücher deze kooplieden - groothandelaren en kramers - ten behoeve zijner theorie gedecimeerd. Vandaar heeft hij ook de beteekenis, die de handel voor het ontstaan der steden heeft gehad, niet ingezien. Bücher ziet nagenoeg alleen den boer, die op den marktdag naar het stadje trekt, den burgers zijn graan, vee, boter en kaas verkoopt om 's avonds met de ingekochte handwerkswaren weer huiswaarts te keeren en daarnaast den handwerksmeester, die in zijn werkplaats de klanten afwacht of op de markt zijn waren uitstalt. Maar den koopman heeft hij genegeerd’.

Er wàs stedelijk protectionisme. Doch min of meer algemeen

[p. 435]

was het eerst aan het eind der middeneeuwen. Maar dit verweer tegen den toenemenden handel teekent dezen handel als aanwezig en is niet bij machte geweest hem teniet te doen.

Toch is de nederlandsche schrijver van oordeel, dat men de tegenstelling tusschen het economisch leven der middeneeuwen en dat van den lateren en den tegenwoordigen tijd als gesloten stad-huishouding tegenover staat- en wereldhuishouding niet behoeft te laten varen. Want de warenlijst van het middeneeuwsch handelsverkeer is véél korter dan die van het huidige en ook was de omvang van den handel in die artikelen, waarin dan wèl tusschensteedsch verkeer bestond, betrekkelijk onaanzienlijk. En zoo mogen inderdaad nog de zelfgenoegzaamheid der stedelijke huishoudingen en de directe ruil ‘als wezenlijke karaktertrekken van het economische leven der middeleeuwsche stad beschouwd worden. Bücher heeft deze kenmerken buitenmatig overdreven voorgesteld zoodat het portret bijkans caricatuur werd. Nochtans zal het zijn groote verdienste blijven deze karaktertrekken te hebben ontdekt’.

Ziehier, grootendeels met zijn eigen woorden, de belangrijke slotsom waartoe dr. Van Dillen bij zijn onderzoek in en buiten Nederland geraakte.

Een tweede deel is toegezegd, waarin een onderzoek naar een andere tegenstelling tusschen het economische leven der middeneeuwen en dat van den lateren tijd zal worden ingesteld: naar die tusschen voortbrenging-voor-behoeftenbevrediging en voortbrenging-voor-ruil. Wat wellicht scherper geteekend ware met de voortbrenging voor onmiddellijke tegenover die voor middellijke behoeftenbevrediging; niemand immers brengt voort uit zuiver pleizier in ruilen, maar om door den ruil de middelen ter bevrediging van eigen behoeften te erlangen.

Bouwstoffen voor dit tweede bevat reeds het eerste deel: in wat het mededeelt over den groothandel.

Het is niet onwaarschijnlijk, dat de slotsom, waartoe het tweede deel zal komen, in zooverre op die van het eerste gelijken zal, dat van de volstrektheid der tegenstelling wat zal afgaan en het min of meer vage besluit zal hebben te zijn, dat in de middeneeuwen in sterker mate dan later voor onmiddellijke behoeftenbevrediging werd voortgebracht. En ook: dat de middeneeuwen, in dit zoo min als in ander opzicht, één afgesloten tijdperk vormen.

Een zekere vaagheid in het stellen der verkregen uitkomsten is dan eisch van wetenschappelijke voorzichtigheid. Doch zij moet niet verder gaan dan noodig is. En althans op één punt had in dit eerste deel grootere scherpte kunnen zijn betracht, te weten

[p. 436]

waar het ontstaan der steden geschilderd wordt. De gewijzigde economische behoeften in die plaatsen, waar handel en nijverheid opbloeiden, eischten een nieuw recht, dat niet kon worden toegepast door de oude landelijke gerechten. Accoord. ‘Dus krijgt de stad een eigen rechtbank’ en haar bestuur de bevoegdheid om het stedelijk recht zelfstandig te wijzigen en uittebreiden. Aldus de heer Van Dillen. Is het niet juister te zeggen: dus krijgt de handelsplaats een eigen recht, wordt zij tot een aparten rechtskring, en wordt zij hiermee tot stad? De stadwording was de juridische klap op de economische vuurpijl.

v.B.

Freetrade and protectionism in Holland, by Dr. A. Heringa. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon, 1914.

In Amsterdam zou in September 1914 het derde internationale vrijhandelscongres zijn saamgekomen, indien niet een maand tevoren de oorlog was uitgebarsten en het congres onmogelijk had gemaakt.

Voor dit congres was mr. Heringa's boek bestemd, ter inlichting van den vreemdeling.

Het congres is afgesteld, de uitgaaf van het boek niet. Terecht niet, want het kan nu nóg betere diensten bewijzen. Den nederlandschen lezer brengt het geen nieuws; is het trouwens mogelijk, over dit onderwerp nog iets te zeggen, dat niet reeds herhaald is? Maar het kan zijn steen bijdragen tot het vestigen buitenslands van het inzicht, dat de vrijhandel in de landen, waar hij wortel schoot, beantwoord heeft aan de overtuiging van wie aanvankelijk hem enkel op theoretische gronden konden verdedigen; dat hij de algemeene welvaart heeft bevorderd en hiertoe dienstiger dan het stelsel van bescherming gebleken is.

Het buitenland heeft aan dit soort geschriften behoefte. Nu meer dan ooit. Want van de buitenlandsche openbare meening zal het afhangen voor een belangrijk deel, welke handelspolitiek na den oorlog den wereldhandel beheerschen zal. En van het antwoord op de vraag, of dit een politiek van vrij verkeer zal zijn dan wel eene van vijandige afgeslotenheid over en weer, zal niet uitsluitend doch wél in sterke mate afhankelijk zijn de omvang van het oorlogsgevaar in de toekomst.

Bij monde van een hunner ijverigste kampioenen hebben met dit boek, uitgegeven juist in dezen tijd, de nederlandsche vrijhandelaren zich voor de zaak van den wereldvrede gespannen.

v.B.