De Gids. Jaargang 78

[p. 573]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De drie deelen.

- Nu de drie deelen der Brieven van Vincent van Gogh aan zijn Broeder in betrekkelijk korten tijd zijn verschenen, moge ik voorloopig met enkele aanteekeningen volstaan, tot aanvulling van de algemeener opmerkingen, na de lezing van het eerste deel gemaakt.

Uit brief 312, in het tweede deel, zijn de volgende zinnen, geschreven na een verklaring van des schrijvers ‘betrekkelijke koelheid’ tegenover zijn vader, die naar hij meende zich over hem schaamde.

‘Tegenover de hand grijpen als iemand ons den vinger slechts reikt, en zich indringen, staat: de hand loslaten welke niet ten volle en gulweg ons zoude worden gereikt, of vrijwillig weggaan geheel, daar waar men slechts geduld wordt.’

‘Of ik me vergist heb al dan niet qu'en sais-je?’

‘Tusschen U en mij is een band welke bij volgehouden werk de tijd slechts versterken kan, en dat is de kunst, en heb ik wel hoop we après tout elkaar zullen blijven verstaan.’

Uit brief 313 schrijf ik deze alinea over:

‘Ieder moet beslissen voor zichzelf. Als ik andere kansen, andere gegevens had en er geen dingen gebeurd waren van beslissenden aard, natuurlijk ik zoude er door geïnfluenceerd zijn geworden in mijn doen en laten. Nu echter - en à plus forte raison - wegens ik als er maar eenigszins kwestie zou kunnen zijn van het te beschouwen als mij iets aanmatigen waarop ik geen recht had, zelfs al had ik après tout het recht maar wegens het opperen der kwestie alleen, ik vanzelf me retireer van omgang met menschen, die een

[p. 574]

zekeren stand ophouden, zelfs van mijn familie. Zoo staan wij voor deze daadzaak. Mijn vast voornemen om dood te zijn voor alles behalve voor mijn werk.’

Men leest de drie dikke deelen met brieven, die geenszins geschreven zijn om te worden gedrukt, niet om van mooie taal te genieten. Hier, en erger nog in het Fransch, is de uitdrukkingswijze vaak zéér gebrekkig. Men leest om van een ziel te genieten.

Daarbij heeft ons besef het gemak van het verkregen resultaat. Hadden we de brieven gelezen, kort nadat zij werden geschreven, ze zouden waarschijnlijk zelden den indruk hebben gemaakt als we er nu van krijgen, nu we weten, wat met het ‘vast voornemen’ is bereikt.

Ik gebruik het laatste woord, zonder den lezer mijn bewondering voor Vincent's schilderijen en teekeningen te willen opdringen. Het is mogelijk, geen geestdrift daarvoor te gevoelen en niettemin den diepsten eerbied voor dit leven, dit streven, deze kunstliefde. Háár kunnen wij nu ten volle op prijs stellen - wie dat toentertijd vermochten, verdienen bewondering op hun beurt.

Men doet aan Vincent niets te kort, wanneer men de bezorgdheid en teleurstelling van den vader begrijpt. Doch hoe gemakkelijk, en hoe innig dan, voelen we nù tevens mede met Vincent, die de hand loslaat, welke niet gulweg gereikt wordt, die van ‘vrijwillig weggaan’ schrijft - en dit aan den broêr, die altijd hem trouw bleef. Hij wil leven, alleen voor het werk, en om dit werk, door dit werk, durft hij rekenen op Theo. Hij zelf is dienaar slechts vàn het werk. In het vervuld-zijn met het werk knoopt hij banden, en ontknoopt die (als met Van Rappard) bij oneenigheid over het werk.

Tusschen de lectuur van deel II en deel III in, heb ik L'OEuvre herlezen en al mijn oude liefde voor Zola, al mijn teederheid en mijn geestdrift voor dezen roman hervoeld. Daar is ‘het werk’ als de oppermachtige, daar is eveneens de onvolkomenheid in een voorgangers-begaafdheid. Toch was Vincent - ik mag niet beslissen: als schilder-en-teekenaar, doch zeker als geest meer dan Claude Lantier en noch de omgang van dezen met zijn vrienden, noch de

[p. 575]

verhouding tot Christine - hoeveel fijns en hevig-tragisch' hierin weze - kunnen halen bij de geestelijke belangrijkheid, de diepte, de standvastigheid, de kracht en de hoogheid van die, toch tevens zoo eenvoudige, genegenheid tusschen Vincent en Theo. In de bladzijden XLVIII-L der Inleiding heeft Theo's weduwe de zelfopoffering van haar man èn diens belooning, daar hij ten slotte, na Vincent's vertrek getuigen kon: ‘hij was den laatsten tijd zoo veel voor mij’, prachtig samengevat.

Theo heeft het mogen beseffen, zijn broeder den weg te hebben bereid tot die geniale productiviteit uit Arles, welke hem in verrukking deed schrijven: ‘la vie est tout de même enchantée’. Hoe kort zou het duren! Gauguin zou komen en, in het twistleven met dezen, de eerste daad van krankzinnigheid volgen. De zóó prikkelbare, die zóóveel leed, zóó hevig zich aldoor op de proef stelde, zóó schrikkelijk zich folterde - en in wien het dubbel-ik was: met dat ééne, dat immers louter tragiek was...

Merkwaardig is, dat zoowel te Arles als te Auvers zijn verzorgers van hem hielden. Dr. Gachet te Auvers heeft volkomen hem doorgrond; hij is één der eersten geweest. Geneesheer met kunstenaarsziel, heeft hij deze juiste kenschets gegeven van wat er leefde in zijn belangrijksten patient: ‘le mot amour de l'art n'est pas juste, c'est croyance qu'il faut dire, croyance jusqu'au martyre’.

Een martelaar had Vincent ook al in de Borinage willen zijn. Daar heeft hij misschien wat misdeelden getroost met een bijbelwoord; met zijn martelaarsliefde voor kunst is de zonderling een Wijze voor velen geworden. Een, van wien velen den weg vernemen.

J.d.M.