De Gids. Jaargang 78

[p. 176]

Een Amerikaansche schilder.

Europa houdt weinig rekening met Amerikaansche schilderkunst. Men weet, dat de verfijnde Whistler in Baltimore geboren was, en dat Sargent, die voor een rassiger Besnard of een bloedrijker Boldini zou kunnen gelden, uit Amerikaansche ouders gesproten is. Maar men rangschikt beiden, niet geheel ten onrechte, onder de Europeesche kunst. Van William Morris Hunt (1824-'79) kent men alleen de geschriften en van Mary Cassatt de droge-naald-etsen. Maar van den grooten tonalist George Inness ((1825-'94) en de groep van intiemer landschapschilders om hem heen, heeft men evenmin eenige voorstelling als van den bizonderen colorist Blakelock (geb. 1847). Ook nìet van Winslow Homer (1836-1910), den meest Amerikaanschen, naar het mij voorkomt, onder alle schilders van daar ginds.

Hoe zal ik, door vergelijking met eenig Europeesch werk, een denkbeeld geven van zijn stijl? Er is in het fiksche, op vlakke plans aansturende figuurteekenen van sommige zijner schilderijen iets, dat aan het vroegere illustratie-werk van Caton Woodville, den fameuzen Graphic-man herinnert. Maar een groot verschil ligt hierin, dat de Engelschman in alles toch wel vooral aan het fraaie van zijn uiterlijken trant schijnt te denken, terwijl Winslow Homer, aan elk virtuoos zelfbehagen vreemd, geheel vervuld is van en opgaat in de stoffe, welke hij uitbeeldt. Zijn stijl zit veel meer in zijn oog dan in zijn hand. Daarom is het ook, dat Homer, ofschoon hij zich in zijn jeugdwerk inderdaad niet altoos van het illustratieve vrijmaakt, in latere schilderijen daar royaal boven

[p. 177]

uitkomt en bijwijlen aan een waarlijk epische kracht vermag te raken. Hij karakteriseert dan niet meer, doch laat zich gaan in wijder overgave. Over lyrischen zin heeft hij eigenlijk nooit beschikt, - en al ontsnapte hij in het pointeeren zijner onderwerpen een enkele maal niet geheel aan het sentimenteele, picturaal sentiment in den gangbaren zin heeft hij zoo weinig als een schilder bij uitstek van natuurmomenten maar vertoonen kan. Daar was in hem iets van de vrees voor weekheid en artificiëele verfijning, die Thoreau kenmerkte, en een vruchtbare drang naar het heroïsche kan hem niet ontzegd worden. Gaat er al geen geur van bloesem door zijn werk, hij kon er zich op beroemen, den adem der onmetelijke vlakte en het stormen van den Oceaan beter dan iemand te hebben weergegeven, zooals ik ook zeker geloof, dat het woeden van den wind door geen ander zoo zichtbaar vertolkt is geworden.

Veel minder volkomen en stellig ook niet zoo gespierd heeft een te zeer vergeten Hollander, die de wouden en wateren van Canada liefhad en er schilderijen van maakte, welke een epicurist den schrik op het lijf konden jagen, - heeft Alexander Wüst weleens dingen gemaakt, die van de ruigheid van Homers natuurgevoel niet al te ver verwijderd bleven. Maar de Amerikaan staat koninklijker tegenover alle aestheticisme. Komt men, voor een schilderij van hem staande, b.v. opeens aan Whistler te denken, zoo is het ons te moede, of wij bij hem binnen de zwoelte van de broeikas zouden treden. De broeikas dan van een fijnproevers-atelier, waar Japansche houtdrukken en lakwerk gekoesterd worden, waar het fraaiste porcelein gekeurd en kostbare orchideëen in sierlijke vazen geschikt worden. Homer brengt ons ver buiten zulk een atelier, midden in de wijde buitenlucht, waar weinig menschen wonen en de cultuur nog niet als ziekte gewoed heeft. Naar Bermuda, Bahama, de Adirondacks of Florida. Naar streken, waar het oor het naakte loeien hoort van den grooten orkaan en het onbeneveld oog de barheid volgt van looden en leien wolken, die dreigend hangen boven een bulderende zee, waar zij haar spokende golven tuimelhoog opzweept tegen zwarte rijen van scherpe klippen...

Met meer of minder recht is van den tegenwoordigen

[p. 178]

Amerikaanschen schilder in doorsnêe gezegd, dat hij zich in zijn werk vooral onderscheidt door wat goede tafelmanieren genoemd zou kunnen worden. Hij heeft zijn métier meestal in Europa geleerd, en weet het met ingetogenheid te beheerschen. Bij Homer nu proeft men weinig de uiterlijke beschaving, herkent men nauwelijks de school, denkt men noch aan de tafel noch aan de keuken. Zóóver staat het wezenlijke van zijn kunst van het fashionable af, dat de menschen, die hij ons vertoont, minder dadelijk het begrip van cultuurwezens dan vooral dat van dappere en gezonde zoogdieren bij ons oproepen. De enkele groote figuren in zijn ruime landschappen zijn meestentijds ondernemende menschen, met de elementen strijdend zonder pose of emphase. Gemeenzame Vikingen zou men ze willen noemen.

Homer weet spierkracht uit te drukken zonder vertoon van muskels, vleesch en bloed zonder uitstalling daarvan, buitenlicht zonder prismatische effecten en buitenlucht zonder atmosfeer te geven. Karakteristiek voor hem is het, dat hij visschen met voorliefde en voortreffelijk geschilderd heeft. Koud en hard kijkt hij de natuur het liefst bij barsche momenten aan. En de bizondere gave om sterk getroffen te worden verdroogde bij hem niet bij het klimmen der jaren. Integendeel is het bij een overzicht van zijn kunst (zooals men er in 1911 een in het New-Yorksch museum gegeven heeft) alsof men hem eerst tegen het laatst van zijn leven ziet volgroeien tot den apostel van een frisscher kunst. Toen hij stierf, vond men in zijn werkplaats een onafgemaakt schilderij op den ezel staan: drie kerels, die in een kano tusschen hoog opkuivende golven stroomafwaarts schieten, en in kort bestek geeft dit werk misschien het beste van wat den koenen schilder bezield heeft.

Heeft Winslow Homer dan werkelijk een jonge, meer elementaire schoonheid gebracht? Het is maar de vraag, wat men onder schoonheid wil verstaan. De door-en-door Amerikaansche Walt Whitman schrijft ergens: The passionate tenacity of hunters, woodmen, early risers, cultivators of gardens and orchards and fields, the love of healthy women for the manly form, seafaring persons, drivers of horses, the passion for light and the open air, - all is an old unvaried sign of the unfailing perception of beauty, and of a residence

[p. 179]

of the poetic in outdoor people. Aan diè schoonheid, de oude en eeuwig nieuwe schoonheid van het natuur-bestaan is het, dat Winslow Homer zijn schilderen gewijd heeft. Hij is helder, kunstloos, fel, dadelijk, vol adem - en terwijl hij, zooals Whitman den twijfel haat, de nuance vermijdt, ziet hij bij alle verschil met den nieuwe-werelddichter bij uitnemendheid, evenals deze, gelijk door een tooverglas, de gewone dagelijksche buitenwereld aan, alsof ze opeens nieuw-geschapen vóór hem lag.

Jan Veth.