Logo DBNL
De Gids. Jaargang 78 (1914)

De Gids. Jaargang 78

(1914)– [tijdschrift] Gids, De–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Kluizenaarsleed.

Zes en zeventig jaren, jaren van zwaren arbeid en veel ontbering meest, lagen op zijn breede schouders getast, maar nochtans kaarsrecht, met vlotten pas, liep Piet Dijkhuis in de schemering van een Septemberavond den polderweg af, op het dorp toe.

Hij kwam niet dikwijls in 't dorp, sleet den tijd, die hem restte als zijn dagtaak op het veld was afgeloopen, in zijn hut, bij zijn bijbel, zijn netten en zijn pijp. Maar telkens als hij er zich vertoonde met zijn grooten hengselkorf aan den arm, om levensvoorraad voor vele weken op te doen, werd hij nieuwsgierig aangegaapt door de oudere kinderen, voor wie hij een legendarische figuur was, namen de jongeren de vlucht, wijl ze bang waren voor zijn kop, bijna geheel overgroeid door den langen, warrigen baard, wezen de volwassenen hem elkaar en maakten ze de opmerking dat de jaren aan hem voorbij schenen te gaan, zonder op zijn lichaam het minste spoor achter te laten.

Maar hij, stug en hard als een meer dan veertigjarig verblijf in de eenzaamheid van den polder hem gemaakt had, keek ooit rechts noch links, deed zijn boodschappen, en keerde terug naar zijn hut aan den zeedijk.

Doch nu, dezen Septemberavond, nu hij zonder 't gezelschap van zijn hengselmand den polder verlaten had, liep hij toe op een groepje kinderen, dat vóór den ingang van 't dorp nog, vol aandacht gebogen zat over een knikkerkuil en daardoor zijn komst niet opmerkte. Maar verschrikt door zijn zware stem, vlak achter hen, keken ze allen op,

bang voor zijn woesten kop, lieten ze hun knikkers in den steek en liepen ze een eindje achteruit, toen ze zagen dat hij het was.

‘Weest toch nait altied zoo baang veur mie, 'k ben gain mênskeëter’, bromde hij, ‘hier doe, mit dien kroeskop, kom hier 'n beetje dichter bie mie.’

De kroeskop, bij spel en gevecht steeds de eerste onder zijn kornuiten, had nu grooten lust om zich om te keeren en hard weg te loopen, maar de anderen, blij dat 't hen niet trof, duwden hem vooruit. En hij, die den naam had nooit en voor niemand bang te zijn, wilde ook nu zijn makkers geen gelegenheid geven om hem klein te zien. Moedig deed hij een paar passen naar voren, bleef vlak voor den oude staan en zag hem, 't hoofd in den nek geduwd, bijna uitdagend aan.

‘Hou haits doe jong?’ bromde weer de zware stem, die hen had opgeschrikt bij hun spel.

‘Piet Wolters’, klonk het moedig uit den mond van den kroeskop.

‘O, nou, doe wais vanzulf wêl woar dokter woont hè?’

‘Joa, vanzulf, wait ie dat den nait?’

‘Nee, den vroug 'k die nait - hou zôl ik waiten woar ale mênsken wonen dei hier lêste joaren 'komen bennen. Is 't vér vôt?’

‘Nee, aan 't ênd van lutje1) stroat.’

‘Nou, breng mie d'r es even hên.’

Piet, over zijn vrees heen nu, voegde zich naast den oude, liep trotsch voort met den geheimzinnige, die zich nooit met iemand bemoeide en nu hém waardig gekeurd had om inlichtingen te geven en gids te zijn. Zelfvoldaan keek hij nu en dan om naar zijn makkers die, geïmponeerd door Piets nieuw bewijs van durf, en nieuwsgierig naar wat er verder zou gebeuren, onder elkaar fluisterend het tweetal begeleidden.

‘Hier is 't’, zei Piet toen ze aan de deur waren van 't eenige huis in de straat, dat twee verdiepingen telde.

‘Hier? mooi - den heb 'k die nait meer neudig jonkje, goa nou moar gauw weer aan 't speulen.’

‘Goud’, zei Piet, tóch wel blij dat hij 't gezelschap, waarvan de onmiddellijke nabijheid hem aldoor eenigszins beklemd had, in den steek kon laten.

Hij voegde zich weer bij zijn makkers, zag dat de oude ging zoeken naar een knop aan de deur van de dokterswoning.

‘Je mouten aan schêl trekken dei doar op zied hangt, deur kén van boeten nait open’, lichtte hij daarom in.

‘Roare boudel tegenwoordig’, hoorde hij brommen door den oude, die onderzoekend even ging kijken naar 't onbekende geel-koperen ding dat uit het deurkozijn stak, dan met forsche rukken daaraan ging trekken, tot de deur haastig werd open gedaan.

De oude meid, die wel meer door luid gelui van onhandige boerenjongens in haar avondrust werd opgeschrikt, had een stevige schrobbeering klaar, maar die bestierf op haar lippen, toen ze zag wie buiten stond.

‘O, Diekhoes’, zei ze alleen maar.

‘Ja, Diekhoes’, beaamde de oude, ‘dei hês1) hier nog nooit 'zain2) hè? Nee, 'k heb dien boas gelukkig nooit neudig en 'k zel zunner hom 't ênd ook wel kriegen wil 'k hopen. Moar 'k mout toch even mit hom proaten - is hai thoes?’

‘'k Zel even heuren, koomt er moar zoo laank ien’.

Ze trad op zij, liet hem binnen en sloot de deur weer.

Een poosje bleven de jongens op straat nog kijken naar de plek waar de geheimzinnige reus verdwenen was, dan gingen ze van elkaar om thuis 't groote nieuws te vertellen, dat ‘lange Pait oet pòller’ hen had aangesproken.

 

Langer dan een uur had Piet in de spreekkamer zitten wachten, toen de dokter eindelijk bij hem kwam en hem vond in een dichten damp van tabaksrook.

‘Hei Dijkhuis’, pruttelde hij, ‘heb je niet gelezen wat er op 't bordje staat, dat aan de deur hangt?’

‘Verboden te rooken nè, joa 'k heb 't wêl 'lezen, moar den haren ie mie moar nait zoo laank wachten loaten môst.’

‘Een dokter is geen baas over zijn tijd en als je op hem wachten moet, kun je je houden aan de regels van zijn huis.’

‘Hol ie joe ook altied aan gebruken ien 'n anermans hoes?’ vroeg Piet, die zijn pijp had uitgeklopt boven een bloempot en ze weg borg in den achterzak van zijn jas.

‘Ja, natuurlijk.’

‘O, den zellen wie gauw genôg bie 'n kanner wezen denk ik, ik koom nog es even om over dei zoak te proaten, doar ie lêst veur bie mie' wêst bennen.’

‘Daar vált niet meer over te praten - 'k heb je toen gezegd waar de zaak op stond: je hut wordt onbewoonbaar verklaard en jij moet verhuizen - daar is 't mee uit.’

‘Doar is 't mit oet? Nee, doar is 't om de bliksem nait mit oet - 'k heb joe 't dou ook al 'zegd, as 't hard om hard môs, den zôllen ie zain dat Pait Diekhoes nog nait baang is, al wordt hai 'n daag oller. Moar 'k heb as 't nait neudig is laifst gain roezie en doarom ben 'k hier nog even komen.’

‘Je hadt die moeite kunnen sparen - er wordt tóch niet op terug gekomen, 't voorstel tot onbewoonbaarverklaring is al verzonden.’

‘Dus is d'r haildáál niks meer aan te doun?’

‘Niets.’

‘En as 'k er nait goudschiks oet wil, wor 'k er oet 'zet?’

‘Ja, natuurlijk.’

‘Goud, 'k zel joe of wachten, moar dit wil ik joe vôt al beloven, ie zellen 'n bliksems lastige pasjent aan mie hemmen en 'as 't joe lukt om boas te worden, den zel ie vernemen dat 'k mit dizze handen nog wat anders ken as 'n zicht of 'n hooivörk hantairen.’

Dreigend hief zich zijn hooge, breede figuur voor den tengeren jongen man, zijn wijd gesperde oogen stonden in een door opwinding en woede misvormd gezicht.

‘Je moet niet denken dat ik 't voor mijn pleizier doe, Dijkhuis,’ verontschuldigde zich de dokter, onbehagelijk zich gevoelend.

‘Woarvéúr ie 't doun ken mie niks schelen, ie dóún 't en dat is mie genôg, moar 'k belóóf joe, weest veurzichtig - en loat mie d'r nou moar oet.’

Hij legde een van zijn knuisten om den schouder van zijn tegenpartij, die tusschen hem en de deur stond, duwde hem op zij en liep 't vertrek uit, op de voordeur toe.

De dokter hoorde hem morrelen aan de sluiting en pruttelen tegen de inrichting daarvan. Dan, als hij eindelijk de deur had hooren open gaan en weer dicht slaan, gaf hij met een diepen zucht lucht aan de spanning die in hem gekomen was, dadelijk toen hij, thuis komende van een bezoek, gehoord had wie er in de spreekkamer op hem wachtte. 't Ontbrak hem allerminst aan moed, maar een paar weken te voren ook al, toen hij als voorzitter van de gezondheidscommissie met zijn medeleden in de hut aan den zeedijk was geweest, had hij een gevoel van vrees niet kunnen onderdrukken voor dien grijzen reus, die in hevige woede opgerezen was uit zijn stoel, toen ze hem hun plan hadden medegedeeld om zijn hut onbewoonbaar te doen verklaren.

En nu weer was 't hem eng te moede geworden, nu hij alleen tegenover die dreigende figuur gestaan had. Maar bakzeil halen wou hij niet. Én als medicus én als voorzitter van de gezondheidscommissie was 't zijn plicht om te maken dat zoo'n krot ontruimd werd. Als ze dáár niet voor zorgden, moesten ze die vijf huisjes aan den achterweg zéker niet afgekeurd hebben. Maar dat zoo'n koppige oude rakker nu niet begrijpen wou of kon dat je zoo iets deedt uit bestwil voor hem! Dat hij in 't voornemen niets anders kon zien dan een middel om hem te plagen en hem 't leven lastig te maken! Enfin, tegen zoo'n opvatting kon je je schor redeneeren en als je dan uitgepraat waart, was je nog precies even ver. Hij moest maar hopen dat de man tot inkeer kwam, maar hij zou in ieder geval tegen de meid zeggen dat ze hem niet meer binnen moest laten als hij zich nog eens aan de deur vertoonde. 't Kostte hem zijn kostbaren tijd en de zaak bleef toch zooals ze was.

Hij opende wagenwijd de ramen der spreekkamer om de scherpe lucht van de slechte tabak te laten uittrekken, liep dan door de gang naar de voordeur, om die zelf op 't nachtslot te doen. Hij wist dan tenminste zéker dat ze goed dicht kwam. Je kondt nooit weten wat zoo'n oude stijfkop uitdacht om aan zijn wrok uiting te geven, en hij beperkte liefst zooveel mogelijk de kans om in den nacht door dien zwaren knuist te worden wakker geschud en opnieuw dien woesten kop vóór zich te zien.

* * *

Langs den groenbezoomden kleiweg, dìe als een breede grijze lijn den polder over zijn geheele lengte doorsneed, liep Piet, den ouden kop diep gebogen, in 't licht der volle maan weer op den zeedijk toe. Rechts noch links van zich kijkend, deed hij met groote passen den afstand, waardoor bij nog van zijn hut gescheiden werd, slìnken. Daar aangekomen liet hij zich met een smak neervallen in zijn ouden rieten leunstoel en bleef, den kop op de borst gezakt, roerloos zitten. Sultan, zijn oude gezel, blij dat zijn meester, dien hij niet had mogen vergezellen, terug was, trachtte hem, de voorpooten op zijn knieën gesteund, likkend te liefkoozen, doch werd met een ‘vôt baist, môs mie even mit rust loaten,’ teruggejaagd naar zijn slaapplaats onder de bedstede.

't Zat Piet tot in zijn keel, 't wroette knagend door zijn ouden kop, 't lag als een last van louter lood in zijn borst, 't idee dat hij zijn hut, zijn polder, zijn zee zou moeten verlaten. Veertig jaren lang woonde hij nu al in de hut, door hem gebouwd nadat de nieuwe zeedijk, mede ontstaan uit zijn pootig gezwoeg, was opgeleverd; veertig jaren lang had hij zich, sterker naarmate hij ouder werd, leeren hechten aan de eenzaamheid van den polder, zijn wereld, waarin hij 's voorjaars en 's zomers, zoolang de rijke oogst te velde stond, het noodige won om zijn nooddruft te bevredigen, die hem in 't najaar en 's winters, nadat de landen grauw waren achter gebleven, zoo volop gelegenheid bood tot stroopers-avonturen met geweer, strikken en klemmen; veertig jaren lang hoorde hij 't eentonige ruischen van de zee, ver weg in tijden van windstilte, als de vloed bij doode getijen 't water niet hooger op voerde dan tot de buitengrens van den kwelder, dichter bij en forscher als wind en getij samen werkten om heel de groene strook vlak achter den dijk te overstroomen, angstwekkend als bij volle of nieuwe maan de Noordwester de witgekopte baren met woeste kracht voortzweepte dóór 't wad, óver den kwelder, en ze schuimend opjaagde tot den top van den dijk.

Zijn hut, zijn polder, zijn zee - hij gevoelde dat ze hem onmisbaar geworden waren, dat hij dood zou gaan van heimwee als hij hen moest verlaten en zich gaan vestigen in 't dorp, bij de menschen, aan wier nabijheid hij ontwend was.

En waarom toch moest hij weg? Was 't niet zijn grond

waarop hij woonde, gekocht voor en eerlijk betaald met de zuur verdiende guldens, bij den dijkaanleg door hem overgespaard? Was 't niet zijn hut waarin hij zijn dagen sleet, door hemzelf gebouwd uit afbraak van de keet, die hem en zijn makkers gedurende de inpoldering tot verblijfplaats had gediend, in bewoonbaren staat gehouden met behulp van wrakhout, na stormdagen door de zee meegevoerd tot op den kwelder?

Hoe kwamen de menschen er dan toch toe om hem 't leven lastig te maken?

Ja, er was een wet gekomen, had die dokter gezegd, toen hij samen met den burgemeester en nog zoo'n vreemde bij hem geweest was, een paar weken terug, en daar stond in dat alle huizen die niet gezond genoeg meer geacht werden, ontruimd moesten worden. 't Was wat moois! Ze konden wel allerhande gekke dingen in een wet gaan zetten, maar dan moesten die kerels die zooiets uitbroeiden maar met elkaar in een gekkenhuis, dan waren ze net waar ze thuis hoorden. Een kerel als hij was, uit zijn eigen huis en van zijn eigen grond te willen verjagen, enkel omdat het er niet gezond genoeg meer voor hem was! Hoe gezond moest hij dán wezen? Welke kerel van zes en zeventig jaar deed 't hem na, zestien dagen achter elkaar van vier uur in den morgen tot zeven uur 's avonds aan de zicht te staan, zooals hij in Augustus, nog geen vier weken geleden, gedaan had? Was je dan nóg niet gezond genoeg als je dát volhieldt en er in 't minst geen last van ondervondt? Hij wou 't dien dokter zien doen, met zijn bleek snuit en zijn smalle schouders. Den eersten dag zou de kerel den middag nog niet halen. Ze moesten liever een wet maken dat zulke uitgepieterde kereltjes geen dokter mochten worden. Zoo 'n man moest de menschen beter maken als ze ziek waren! Als je er aanleg voor hadt kon je er waarachtig beroerd van worden als je naar hem moest kijken. Maar die was natuurlijk gezond genoeg, die mocht blijven wonen in dat huis op 't dorp, dat misschien niet eens van hemzelf was. Doch hém zouden ze wegjagen uit de woning waaraan niemand anders dan hij ook maar een spijker rijk was, van den grond waarvoor 't koopcontract in een kistje lag, dat op zijn beddeplank stond.

Maar dat kon toch niet bestaan!

Klaas Halman, de veldwachter, bij wien hij nog even was opgeloopen nadat hij van dien dokter gekomen was, had het weliswaar óók gezegd, en dat had hem nog ééns zoo beroerd gemaakt, maar nu, nadat hij nog eens rustig over alles had nagedacht was hij weer met zichzelf in 't reine. Klaas had hem wel nooit wat voorgepraat, had hem altijd naar zijn beste weten geraden als er eens wat met hem geweest was wegens strooperij, maar die werd ook een dag ouder en begon natuurlijk zorgen over zijn boterham te krijgen. Daarom ging hij maar napraten wat de burgemeester hem vóór zei en had hem natuurlijk tegen beter weten in verteld dat hij écht uit zijn woning moest. 't Kon immers nóóit als je op je eigen grond en in je eigen huis zat.

‘Kom Sultan, wie loaten ons nog even oet waaien veur wie aan 't sloapen goan’, bromde zijn zware stem, terwijl hij zich oprichtte uit zijn krakenden stoel.

Blij kwispelstaartend kwam Sultan te voorschijn uit zijn verblijf, legde de voorpooten tegen de knieën van zijn baas en begon diens handen te likken. ‘'k Heb wat zörgen 'had jong, omdat ik zoo onwies was om baang te wezen dat ze ons hier wel es vandoan joagen konden, moar 'k ben nou weer ien rust, 't is óns boudel’, zei hij, den kop van zijn makker streelend, ‘en as ze 't tóch woagen deuren’, vervolgde hij, daar er weer twijfel in hem boven kwam, ‘den zéllen wie ze mìt ons baident, doar kennen ze op aan!’

Hij duwde Sultan van zich af, opende de buitendeur en volgde den hond, die in dolle sprongen langs den dijkweg naar boven holde, aan den zeekant van den dijk weer naar beneden stoof, om dan snuffelend over den kwelder te gaan draven.

Piet, boven gekomen, bleef staan op de dijkkruin, haalde met diepe teugen de zilte lucht in, door 't Noorderbriesje dat hem omstoeide, meegevoerd uit het wad. Hij liet zijn blikken gaan over den kwelder, den getrouwe, waarop hij zooveel avonturen had beleefd in die veertig jaren van zijn kluizenaarsbestaan.

Nooit nog, als hij uit zijn hut kwam, en even toefde op de dijkkruin, eer hij voor 't zoeken naar wrakhout, voor 't uitzetten of binnenhalen van netten, afdaalde naar den dofgroenen kwelder, was die iets anders, iets meer voor hem

geweest dan een helper bij 't voeren van zijn materieel bestaan, maar nu, voor 't eerst in dien langen tijd, was hij hem een trooster en versterker.

‘Ol doomie haar wél geliek,’ mompelde hij in zichzelf terwijl hij klauterde op de dijkschutting en daar starend ging zitten, ‘'k heb er altied om 'lacht as dei 't haar over 't mooie van kweller en nou wor 'k er verachig zulf nog anners van. En hier zôllen ze mie vandoan joagen? 't Ken nait, 't kén nooit, en ás 't ken den zel 't duur 'kocht worden, dat beloof 'k heur!

Hij bleef kijken naar den kwelder, die grijsachtig groen zich vertoonde onder 't heldere licht van de volle maan, en een gevoel van weekheid kwam in hem. De zware knuisten, gebald aan 't slot van zijn alleenspraak, ontspanden zich, de groote, eeltige handen legden zich als vanzelf tegen de slapen en, de ellebogen gesteund op de knieën, bleef hij staren naar het beeld van rust vóór hem, stond hij zijn herinneringen toe om wakker te worden in hem.

Hij haalde zich 't beeld voor den geest van haar, die hem versmaad had vroeger, omdat hij niets bezat dan zijn aanhankelijkheid en de stoere kracht van zijn gezond, jong lichaam; hij doorleefde opnieuw de dagen van wrok en moedeloosheid, gevolgd op haar afwijzing, bevond zich weer op 't verhuurkantoor van den dijkaannemer, gaf nog eens zijn oerkracht aan de oprichting van den kolos, bestemd om de woeste zee te keeren, leed andermaal wat hij geleden had toen 't werk aan den dijk ten einde liep en 't denkbeeld om terug te moeten keeren bij de menschen, waaronder ook zij verkeerde, hem was gaan folteren. Opnieuw proefde hij 't bittere in 't besluit dat hij eindelijk genomen had, om eenzaam in den polder achter te blijven, weer voelde hij ze drukken, die eerste jaren van wanhoop en moedeloosheid.

En nu, nu hij sinds lange jaren verzoend was geraakt met het zelf gekozen lot, nu hij in vrede zijn dagen sleet en wist te zullen blijven slijten als hij in zijn polder, bij zijn zee mocht wonen, nu zou hij zich weer voegen bij de menschen onder wie zij nog steeds verkeerde? Neen, wat er ook gebeuren mocht, hij deed het niet, nooit, onder geen voorwaarde, liever nog liep hij 't wad in zoo ver hij kon en liet zich verzwelgen door den vloed.

Vaster nog in zijn besluit dan na zijn overpeinzingen thuis, toen hij zich had voorgepraat dat het enkel heimwee was, waardoor hij zich zou zien wegvreten als hij terugkeerde onder de menschen, liet hij zich van 't hek glijden, floot Sultan en ging naar huis.

 

Dien winter gingen de dagen voorbij, zonder dat iemand hem sprak over de dingen, waarom hij zich zoo bezorgd had gemaakt.

Hij sleet zijn tijd zooals hij dien veertig winters gesleten had, visschende en jagende wanneer wind en getij toelieten om op den kwelder te zwerven en te waden tot de geulen waarmee 't wad doorsneden was, netten breiende en de woorden uit zijn ouden bijbel spellende, als de elementen hem noodzaakten om binnen te blijven.

De eerste weken, nog vol van de ergernis en de zorgen die hem geheel doortrokken hadden, verwachtte hij telkens als hij uit 't wad terugkeerende den dijk beklom, iemand met een booze tijding den polderweg af te zien komen, schrikte hij als hij thuis was, wel tienmaal elken dag op, voor 't een of ander denkbeeldig geluid.

Maar toen vele weken heengegaan waren zonder dat er iets verontrustends gebeurde, keerde de kalmte in zijn gemoed terug en, als reactie op de spanning waarin hij zoo langen tijd met bezorgdheid geleefd had, kwam er iets monters en opgewekts over hem, zat hij dikwijls onder 't flikken van zijn netten met zware stem liedjes te brommen, die hij zich nog herinnerde uit zijn jongen tijd, keek hij soms lachend naar Sultan, als die vlugger de binnenflank van den dijk trachtte af te draven dan de steile helling hem veroorloofde en daardoor rollend naar beneden tolde.

Kerstmis was al voorbij en aan de mogelijkheid om tot ontruiming van zijn huis genoodzaakt te zullen worden werd allang niet meer door hem gedacht, toen hij op een voormiddag zijn deurklink hoorde oplichten en den brievenbesteller zag binnenkomen.

‘Nou, nou, wat wor ik veurnoam op mien olle daag, dat's mie nog nooit overkomen zoo laank as 'k hier woon, dat postlooper wat veur mie haar’, schertste hij, terwijl hij de toegestoken groote gele enveloppe, met een blauwen stempel erop gedrukt, aannam.

‘Nou, 'k haar om joen paart ook net zoo laif mit dat ding vôt blieven kend, denk ik, 'n aarvenis zel er wel naît ienzitten’, zei de besteller, terwijl hij zijn tasch weer sloot en aanstalten maakte om weg te gaan.

‘Nee, dat denk 'k ook nait en dat heb 'k gelukkig ook nait neudig, moar goat even zitten, den zel ik es kieken van wêl dat hai is en wat er ien staait.’

‘O, dat zel ik joe zóó wel zêggen, hai is van 't gemaintebestuur en veul biezunners zel er wel nait ien stoan denk ik, 'k heb er zoowat van heurd wat ze mit joe veur hemmen.’

‘Nou moar goat den toch even zitten, den kennen ie meschain even antwoord mit nemen,’ stelde Piet nog eens voor, eenigszins onrustig, nu hij begon te begrijpen dat nog leefde, wat hij lang dood had gewaand.

‘Nee, 'k heb gain tied om te zitten heur, en antwoord zel er wêl nait op wezen huiven denk ik,’ zei de besteller, alweer half buiten de deur. Hij had haast om weg te komen, de tocht naar die hut, die zoo heelemaal uit den koers lag, had hem tòch al zoo lang opgehouden.

‘O, nou, goat den moar vôt, den zel ik mie wel redden,’ bromde Piet, zonder op zijn bezoeker verder acht te slaan.

Hij scheurde de enveloppe stuk, nam daaruit een dicht beschreven vel papier.

‘Dè, nou ben 'k nog net zoo ver - 'schreven is 't, nò heb ik toch nog 'n aner neudig as 'k net waiten wil wat er ien staait,’ pruttelde hij in zichzelf, ‘moar 'k begriep 't wêl, ze schrieven vanzulf dat 'k er oet mout - duvelsch volk, woarom lòaten ze mie toch nait mit rust, dei joar of wat dei 'k nog leven ken, 'k dou toch gain mênsk kwóád!’

Hij schoof 't papier van zich af, stopte een pijp en trachtte door zwaar gedamp neer te slaan wat in hem begon te koken en te woelen. Zijn pijp was hem wel meer een troosteres geweest als zijn gemoed te vol werd, en groote wolken uitblazend bleef hij een poosje op en neer gaan tusschen den rommel, die verspreid lag over den vloer. Maar steeds heftiger kwam zijn gemoed in opstand, steeds bitterder werd de wrok tegen de belagers van zijn rust. 't Werd hem te eng daarbinnen, plotseling smeet hij de half uitgerookte pijp op tafel, rukte de buitendeur open en liep den dijkweg op, gevolgd door Sultan, die bij de binnenkomst van den besteller

grommend zijn gewone verblijfplaats had verlaten, doch angstig weer daarheen was geslopen, toen hij de booze bui in zijn baas had hooren opkomen.

Op de dijkkruin bleef Piet staan, haalde hij met diepe teugen de frissche lucht op, door de Noordoosterbries meegevoerd uit de zee. Onbewegelijk bleef hij een lange poos staren over 't wad, dat eindeloos wit door de felle vorst van de laatste dagen, zich uitstrekte achter den kwelder, waarover weer een groen waas lag, nu 't Januarizonnetje heel den voormiddag erop geschenen had.

‘Kom Sultan jòng, wie goan 't wad es ien, doar zel ik meschain van bie komen,’ zei Piet, terwijl hij de zachthellende buitenflank van den dijk begon af te dalen.

Sultan, angstig steeds door 't slechte humeur van zijn baas, was druilerig hem naar boven gevolgd, had met hangenden kop naast hem gestaan. Doch vroolijk dadelijk weer nu hij vriendelijk werd toegesproken, holde hij voor zijn meester aan de helling af, ging, beneden gekomen, blij blaffend over den kwelder galoppeeren.

Piet vaamde met lange passen dwars over de groene strook, ging daarna, op 't beijzelde slik, omzichtig verder, steunend op den puntstok, die hem steeds vergezelde als hij bij vriezend weer over den dijk trok. Speurend op sporen van vogels die 's nachts daar de ellenden van de winterkou getrotseerd hadden, liep Sultan snuffelend af en aan terwijl ze voortgingen, over 't slik eerst, over 't ijs daarna, tot een breede geul, op 't diepe water waarvan de vorst geen vat had kunnen krijgen, hen noodzaakte halt te houden.

Gesteund op zijn stok bleef Piet staan, hijgend van het inspannende loopen over 't hobbelige terrein.

‘Zoo Sultan, jong, doar ben 'k van opknapt,’ zei hij tegen zijn gezel, die was gaan zitten, 't lichaam geleund tegen 't rechterbeen van zijn meester, ‘aarbaiden, haard aarbaiden is 't ainige wat hêlpt as je wat ien kop zitten hemmen dat er nait ien heurt en as d'r niks te aarbaiden is, den moar loopen, loopen, net zoo lank dat je d'r oast bie lêggen blieven.’

Sultan was gaan staan onder de toespraak, die zijn hondenhart goed deed, omdat hij uit den toon hoorde dat zijn oude baas weer naast hem stond, kwispelstaartend sprong hij op tegen Piets flank, en rekte likkebekkend zijn kop. Piet

klopte 't beest met de vlakke hand tegen den hals, weerde hem dan met zachten drang van zich af. ‘Even lêggen goan jong, 'k mout es bedoard prakkezaiern,’ gelastte hij en ging wijdbeens staan staren over de zee, nadat zijn makker, gehoorzaam, was gaan liggen aan zijn voeten.

Een glimlach trok om Piets ruige lippen terwijl hij daar, alleen in de witte eenzaamheid, stond te staren in de wazige verte. Hij kon weer rustig denken nu hij zijn lichaam flink moe had gemaakt en 't resultaat van die gedachten was het, dat een glimlach wist te brengen om zijn mond: 't was duidelijk, hij had die drie menschen, die samen bij hem geweest waren eerst, en dien dokter later, genoeg te verstaan gegeven dat hij zich niet als een kwajongen uit zijn eigen bezitting zou laten jagen, en nu waren ze natuurlijk bang geworden en daarom wou die burgemeester 't maar met een briefje gaan probeeren. Ze dachten zeker dat zoo'n ouwe kerel een doodschrik op zijn lijf zou krijgen zoodra hij zoo'n groote enveloppe met zoo'n deftigen blauwen stempel erop, thuis bezorgd kreeg. Maar dán waren ze bij hem toch aan 't verkeerde kantoor!

‘Kom Sultan, jong, 'k was nait wies dou 'k mie d'r dik over moakte - zoo laank as 't bie stukken pampier blift, zellen wie 't nog wel volhollen,’ zei hij, terwijl hij zijn makker met een tik van zijn voet tot opstaan maande.

't Beest was, door zijn zware vacht beschut tegen den invloed van den ijsbodem waarop hij lag, zijn kop rustend op de uitgestrekte voorpooten, in slaap gevallen, stond echter dadelijk naast zijn meester, zoodra diens stem en diens voetdruk hem wakker riepen.

‘Weer noar hoes jong,’ beval Piet, terwijl hij de tabaksdoos, waaruit hij de grootste helft in zijn mond had doen overgaan, weer dicht knapte, ‘'k ben nou mit miezulf ien 't lieke en hier is toch niks veur ons te verdainen.’

In groote, dolle sprongen trachtte Sultan zijn vroolijkheid te uiten, maar de scherpe punten van de tot ribbels gestolde golfjes deden zóóveel pijn aan zijn pooten, dat hij weldra genoodzaakt werd om in te binden en omzichtig naast zijn baas te gaan loopen, die, geheel opgemonterd weer nu hij tot 't besluit gekomen was, dat stuk papier enkel te moeten beschouwen als een middel om hem vrees aan te jagen, met

groote vamen over 't robbelige ijs stapte, in de richting van zijn kluis.

* * *

 

Op een grauwen Februarimiddag kwam de besteller weer een gele enveloppe met den blauwen stempel van 't gemeentebestuur bij Piet thuis bezorgen. Minachtend draaide de oude 't ding om en om, legde 't dan naast zich op tafel en deelde den besteller mee dat die zich, als hij weer zooiets had, de moeite van een tocht naar zijn hut kon uitsparen. Hij was tóch niet van plan om zich die dingen te laten vóórlezen, en zich eenigszins ergeren deed hij onwillekeurig als hij ze zag, hij had daarom liever dat ze maar achter gehouden werden.

‘Moar as d'r den es wat van komt veur mie, as ze 't vernemen,’ merkte de bode op, blij met het voorstel, doch bang voor de gevolgen die 't zou kunnen hebben.

‘Doar kén nooit wat van komen veur joe - as ze bie geval zêggen dat ze mie viefentwintig braiven,' stuurd hemmen, den zel ik heur vertêllen dat ie mie ook viefentwintig brocht hemmen,’ zei Piet.

‘Ken 'k doar zéker woar op rekenen?’

‘Pait Diekhoes het nog nooit 'loaten wat hai beloofd het - moar as ie mie nait vertrouwen - bêst heur, 't scheelt joe ieder keer 'n goud uur tied en 'n poar smerige schounen, en mie niks as 'n beetje aargernis, 'k loof doarom dat ie d'r 't maiste belang bie hemmen.’

‘Joa, dat heb 'k ook en 'k ben joe dankboar.’

‘Huift nait1) - 'k dou 't nait om joe te spoaren, 'k dou 't allain omdat 'k mie laifst nait méér aargeren wil as neudig is.’

‘'t Ken mie niks schelen woar ie 't om doun, moar ik heb 't er makkelk mit en doar ben 'k dankboar veur,’ zei de besteller om een einde te maken aan 't onderhoud met den man, in wiens omgeving van opgestopte vogels, zwevend aan den zolder, opgezette beesten, verspreid over den vloer van 't geheele vertrek, en gebroken of gescheurde pannen waarin vies ruikende spijsresten kleefden, hij zich steeds onbehagelijk gevoelde.

Hij ging de hut uit, den polderweg op, met vlugge passen, om zooveel mogelijk van den verloren tijd weer in te halen.

Piet keek hem na, schudde 't hoofd over de vrees van den man, dat zijn verkeerde handelingen uit zouden lekken. ‘Beroerd Sultan, as je van aner mênsken of hangen,’ bromde hij tegen zijn getrouwe, die door 't bezoek uit zijn verblijfplaats was gelokt, ‘den ben je nooit haildáál ien rust - gelukkig dat wie dei mênskeboudel vôt zooveul geven hemmen dat ze niks anners doun deuren as stukken pampier sturen - en dóár zellen wie nou toch ook gain last meer van hemmen.’

Tevreden dat hij die papierplaag had opgelost - wie wist hoe erg dat geloopen was, nog geen twee weken was 't geleden dat de besteller den eersten brief gebracht had - scheurde hij de enveloppe aan stukken en gooide ze in 't vuur.

Ongestoord bleef hij 't verdere deel van den winter aan zijn tijdverdrijven van netten breien, stroopen en vogels vangen, en de laatste sporen van de zorgen die hij zich gemaakt had, waren lang al uit hem verdwenen, toen hij op een Meiavond, thuis komend van den boer in wiens dienst hij zich als lossen arbeider gesteld had, Klaas Halman, den ouden veldwachter, voor zijn hut zag staan.

‘Huifs1) mie toch nait opbrengen of zoowat Kloas?’ riep hij, nieuwsgierig om te weten wat de aanwezigheid van dien burgemeesterstrawant beteekenen mocht, nu hij zich niet bewust was wegens strooperij nog een rekening open te hebben staan.

‘Nee jong, zóó slim2) is 't nait, den was 'k wel vroër3) op daag 'komen, moar hail mooi is 't toch ook nait wat 'k veur die heb - 'k mout dei plaank bie die boven deur spiekeren,’ zei Klaas wijzend op een witgeschilderde plank, door hem tegen den voorwand van de hut neergezet.

‘Wat mout dat den?’ vroeg Piet.

‘Nou, lees moar es wat er op staait,’ zei Klaas, de plank optillend en ze den oude voorhoudend.

‘On-be-woon-baar-ver-klaar-de-wo-ning,’ spelde Piet langzaam de zwarte drukletters, ‘wat betaikent dat?’

‘Hês dei braiven nait 'lezen, dei siktoaris die 'stuurd het?’

‘Nee, 'schreven schrift ken 'k nait lezen, dat wais4) wêl - 'k heb dei dingen 'bruukt om piep aan te steken.’

‘Dat 's begrootelk - 'k dochte dat 's doe d'r alles van wis.’

‘Nee, 'k wait naarns1) van en 'k wil ook naarns van waiten,’ zei Piet stug, ‘'k woon hier op mien aigen grond ien mien aigen hoes, en hier wil ik blieven - zêg dat moar tegen dien boas.’

‘Ja Pait, 't muit2) mie slim, en 'k begriep wêl dat 't stoer3) veur die is, moar doe môs d'r oet, vëur 'n eersten Augustus, en dizze plaank mout ik bie die boven deur spiekeren.’

‘Dat maags doun om mien paart, maar ik d'r oet? Nooit!’

‘Doe zelt toch wêl mouten.’

‘En as 'k nait wil?’

‘Den wordt 't dak die boven kop vôt 'broken.’

‘Ken je begriepen! Eerste dei 't woagt om ain poot noar mien hoes oet te steken zel 'n kwoaje aan mie hemmen, dat beloof 'k hom.’

‘Wees nou verstandig Pait en huur 'n koamer op 't dorp - dat 's toch ook veul beter as d'r es wat mit die komt - doe bis 'n olle kerel.’

‘As d'r wat mit mie komt ken 'k bêst allain dood goan - doar heb 'k gain aner mênsken bie neudig - en hier bie diek ien mien aigen hoes wil ik staarven, zêg dat moar tegen börgmeester.’

‘Ja Pait, heur nou es even -.’

‘Nee, hol die d'r nou moar stil over, doe môs zoo proaten, dat begriep 'k wêl, moar ik zit op mien aigen spul en 'n kérel dei mie d'r goudschiks vandoan krigt, dat zêg 'k nóg es en nou zel ik die 'n hoamer en spiekers hoalen, dei plaank maags om mien paart boven deur timmeren.’

‘Olle stiefkop, wees toch verstandig,’ mompelde de veldwachter, toen Piet naar binnen was gegaan om zijn hamer te zoeken, ‘treks tóch aan 't kortste ênd.’

 

Dien avond, nadat de veldwachter vertrokken was, pakte Piet zijn knuppel, riep Sultan bij zich en trok over den dijk om, zwervende op den kwelder, te trachten met zich zelf in 't reine te komen en zijn kalmte te herwinnen. Want wel heel stug en onverschillig had hij zich tegenover den veldwachter betoond, maar ongerust had die hem toch gemaakt. ‘Den wordt 't dak die boven kop wêg 'broken,’ had die

gezegd en als hij dat nu uit den mond van dien dokter of dien burgemeester gehoord had, zou hij 't beschouwd hebben als een nieuwe poging om hem bang te maken. Maar nu - neen, Klaas Halman, zijn oude kameraad, die hem bij zijn stroopersbedrijven steeds zooveel mogelijk gespaard had, die hem steeds trouw met zijn raad ter zijde had gestaan als hij 't nu en dan eens te bar had gemaakt en zich voor de rechtbank moest verantwoorden, Klaas Halman wist te goed wát hem aangedaan werd als ze hem konden noodzaken den polder te verlaten, die had dat niet gezegd om schrik aan te jagen. Nu hij 't gezegd had moest het wáár zijn, moest er, hoe gemeen het ook mocht heeten, een wet wezen waarin aan de gezaghebbers het recht werd gegeven om een rustigen ouden kerel, die geen sterveling overlast aandeed, te jagen uit zijn eigen bezitting, waarop hij geheel uit vrijen wil zijn dagen wenschte te slijten.

Vele uren lang dwaalde Piet over den kwelder dien avond, hij voelde zijn lichaam dat heel den langen, warmen Meidag in 't getouw was geweest, geradbraakt van moeheid in 't laatst, maar 't werd onrustiger en wrokkiger in hem naarmate de tijd verliep. Hijgend stond hij op zijn stok geleund nu en dan, maar met vluggen pas liep hij weer door zoodra hij was uitgeblazen, in de hoop dat eindelijk de vermoeidheid van zijn lichaam 't gevoel van wrok, dat hem deed knarsen op de tanden bijwijlen, zou doen neerslaan in hem.

‘Aarbaiden as je vol beroerdigheid zitten, en as je niks te aarbaiden hemmen, den moar loopen, loopen, net zoo laank dat je d'r oast bie lêggen blieven’, mompelde hij telkens in zichzelf als hij even had staan uithijgen en met forschen wil dwong hij dan zijn oude lichaam weer tot voortgaan, al hing zijn kop op de borst geknikt, al kromde steeds verder zich de vermoeide rug, al weigerden de beenen haast hun dienst.

Eindelijk, toen 't lang donker was al, gevoelde hij dat hij neer zou storten als hij 't nog trachtte vol te houden. Daarom beklom hij, telkens rustend even, wijl 't loopen tegen de glooiing hem dubbel knoeide, de dijkhelling, bleef, op de kruin gekomen, even staan en liet zich omspelen door 't frissche koeltje dat uit zee kwam zijgen. 't Gaf hem wat verlichting, hoog ademde hij eenige malen op, deed dan, tot rust gekomen, zijn blikken weiden over den kwelder: in

't zachte licht van de opkomende maan, spreidde de donkere vlakte, waartegen de witte vachten der rustende schapen afstaken, zich uit als een beeld van rust en berusting.

Nadat Piet met wezenloozen blik een poos had staan kijken, alleen maar gevoelend het knagende gewroet in zijn binnenste, bracht de koelte die om zijn hoofd en om zijn haren stoeide wat frischheid in zijn doffe hersens. Zijn kijken werd bewuster en 't beeld van vrede beneden hem wist een balsemende scheut te druppelen in zijn gemoed. Hij gevoelde zich week worden en zich voorover buigend naar Sultan, die was gaan hurken aan zijn voeten, pakte hij den kop van 't beest in zijn handen en zag hem in de oogen. ‘Ze willen ons hier vandoan joagen jong, 'k heb nooit docht dat 't kon, moar Kloas Halman het 't zúlf'zêgd en nou 't zóó ver is lugt dei d'r nait meer om’, zei hij, terwijl zijn makker, hunkerend naar inniger liefkoozing, zacht jankend tegenover hem stond.

Maar 't sprankje van berusting, ontsproten onder den invloed van den vrede om hem, was alweer verstikt door zijn wrok, eer het gelegenheid gevonden had om stevig wortel te schieten. Hij liet zijn gezel los, richtte hoog zijn reuzenfiguur en, zich keerend naar de zijde in de richting waarvan het dorp lag, hief hij dreigend beide zijn gebalde knuisten, knarste hij razend zijn ‘verdomme, as iê 't woagen om mie boudel òf te breken, dan zellen ie vernemen dat ie nait mit 'n kwoajong te doun hemmen - denkt dóár om.’

Dan liep hij den dijkweg af, ging in zijn hut en wierp zijn geradbraakt lichaam op zijn leger.

Maar toen de nieuwe morgen aan den hemel kwam, had hij ook geen oogenblik maar gelegenheid gevonden, zich door den slaap te herstellen van de vermoeienissen van den vorigen dag.

 

‘Aarbaiden, aarbaiden, dat is 't ainige wat hêlpt veur beroerdighaid’, praatte hij zich elken morgen opnieuw voor als hij, na een onrustigen nacht, eer hij naar zijn werk ging, de hompen zwart brood, die hem tot ontbijt strekten, met behulp van groote slokken koffie zat door te spoelen.

En al vond door den haat tegen de belagers van zijn rust,

die laaiend in hem woelen bleef, zijn lichaam geen enkelen keer gelegenheid om de vermoeienissen waaraan het dag aan dag werd blootgesteld te boven te komen, al gevoelde hij zich 's morgens, bij 't opstaan van zijn harde leger, telkens nog ellendiger dan 's avonds als hij zich te rusten legde, gedachtig aan 't verdriet van vroegere jaren, waarvan hij door onverpoosden arbeid den druk had doen verdwijnen, ging hij, koppig vasthoudend aan zijn dwangdenkbeeld, telkens zoodra hij zijn morgenbrood gegeten had, naar de plek in 't veld waar hij den vorigen dag geëindigd was, en werkte door tot den avond, met stugge volharding.

Twee weken lang hield hij 't uit, overdag zwoegend op den akker, 's avonds dwalend op den kwelder, 's nachts woelend op zijn leger. Maar elken nieuwen morgen kostte 't hem meer moeite om zijn oude lichaam, geteisterd door 't buitensporige wat er van gevergd werd, tot gehoorzaamheid te dwingen, elken langen werkdag viel 't hem zwaarder om met vaardigheid zijn werktuig te blijven hanteeren.

‘'k Zôl es 'n poar doagen thoes blieven as 'k die was Paît!’ zei de boer in wiens dienst hij werkte, op een middag toen hij kwam kijken hoe het werk vorderde, en schrok van de gebogen figuur, die hij nooît anders dan recht en breed gekend had, van den starren blik ook, waaruit felle haat stak.

‘Nee, nee, nait thoes blieven, aarbaiden mout ik, anners wor 'k er nooit boas over’, zei Piet, die even zijn klauwschoffel rust gegund had toen de boer tegen hem ging praten, maar dadelijk weer met forsche slagen 't onkruid uit ging rukken, zoodra die was uitgesproken.

‘Nò, den môs1) 't zulf moar waiten, bis2) old genôg’, zei de boer, terwijl hij den koppigen oude den rug toe keerde en verder den polder in ging. En met wilden ijver ging Piet weer door, al voelde hij loodzwaar in al zijn leden den druk van de vermoeienissen der laatste dagen, door geen rustpoos onderbroken. Werken, werken moest hij, totdat zijn leed was overwonnen.

Maar machteloozer voelde hij zijn lichaam worden onder de felle stralen van de Junizon, die hoog aan den helderen

hemel stond te branden, vruchteloos werden eindelijk zijn koppige pogingen om door te gaan. Geen onkruid van koren meer onderscheidend, begon hij luk raak zijn werktuig in den grond te slaan, maar zelfs de kracht om het verder te hanteeren ging hem begeven. De steel ontglipte hem en met zijn machtelooze handen steeds nog de trekbeweging makend, zeeg hij ineen.

De boer, terugkeerend van het toezicht op zijn ander werkvolk, liep, verwonderd hem niet meer te zien, naar de plek waar hij kort te voren had staan zwoegen. Daar vond hij hem ineengedoken zitten, wezenloos voor zich uitkijkend, al maar prevelend: ‘aarbaiden, aarbaiden, anners helpt er niks veur.’

Hij trachtte den oude op te beuren om hem in de schaduw van een boomenplok aan den rand van 't veld te leiden, doch alleen voelde hij zich daartoe niet in staat, wijl slap en machteloos het zware lichaam in zijn armen hing, toen hij 't half van den grond had geheven.

Hij haastte zìch terug naar de arbeiders achter in den polder, vanwaar hij juist gekomen was, bracht met hun behulp den oude naar zijn hut.

Onder den invloed van de koelte daar en van 't frissche water waarmee ze zijn slapen en zijn polsen betten, kwam hij weer bij en vol wilden haat werd dadelijk zijn blik toen hij, rond zich kijkend, vijf menschen bij zich zag staan. ‘O, ben je d'r al om boudel òf te breken?’ schorde hij, ‘'k wil 't nait lieden heur, nooit, nooit, 't is mien hoes en ie d'r oet, allemoal.’ Hij trachtte zich op te richten van 't leger waarop ze hem hadden neergelegd, maar zes sterke armen htelden hem in bedwang, een rustige stem kalmeerde hem, deelde hem mee dat hij zich vergiste, dat ze hem bezwijmd gevonden hadden op den akker en bij hem waren om hem te helpen, alg hij nog iets noodig had.

‘Joa, jôa, nou wait ik 't wel weer, 'k môs mie minst geven, 'k ben ien 'n kanner 'zakt,’ prevelde hij, ‘moar nou worden ie bedankt heur, nou ken 'k mie zulf wel weer redden.’

‘Zel er zeker woar nait ain van ons bie die blieven Pait, 't kón es neudig wezen’, vroeg de boer.

‘Nee, nee, 't is nait neudig heur, ik koom al weer bie - as ain van joe Sultan moar even lös moaken en bie mie

loaten wil, hai lêgt ien 't schoaphok - bieten dut hai nait.’

‘Moar zel ain van ons toch nait even noar dokter goan?’ stelde de boer voor, terwijl de arbeiders samen heen waren om den hond te halen.

‘Dokter?’ vroeg de oude, zich oprichtend op een elleboog, ‘dat 's 'n kerel dei moakt mie dood of gek, as je mie dei sturen - 'k ben nait veul weerd op 't oogenblik, moar dén gebeuren er ongelukken, 'k ben nog wel zooveul mans dat 'k hom zien nek omdraaien ken.’

‘Nou, nou, Pait, dei man het toch allain zien plicht 'doan’, trachtte de boer te kalmeeren.

‘Proat mie d'r nait van boer - dei kerel en börgmeester hemmen mît heur baident schuld en nou zôl 'k hom hier bie mie hemmen willen? Nee heur, nooit - hè, doar is Sultan, koom moar jong, doe hêlps mie beter as 'n dokter,’ verwelkomde hij zijn makker die, losgelaten uit zijn dagverblijf, nu blij blaffend voor de mannen aan naar binnen sprong en zacht jankend de handen en 't voorhoofd van zijn meester begon te likken.

Verwonderd keek 't vijftal even naar den oude, dien ze nooit anders dan stug en hard gezien hadden, hoe hij 't ruige beest liefkoosde als een kind.

Dan verlieten ze de hut om 't werk waaruit ze door zijn bezwijming gehaald waren, weer op te vatten.

 

* * *

 

Drie dagen lang gevoelde Piet zich te machteloos om op te staan en opnieuw te beginnen met zijn veldwerk, of te gaan dwalen achter den dijk, en nu al zijn gedachten gevestigd waren op het oogenblik der verschrikking, dat met ieder uur nader kwam, gingen er gedrochtelijke spookgestalten waren door zijn ouden kop. Tot razend tandgeknars en woedend vuistgeschud brachten ze hem bijwijlen, een heftig verlangen groeide dan in hem om met morzelende slagen zijn knuisten te beuken op de hoofden van zijn rustbelagers.

De opwinding vermoeide doodelijk zijn uitgeputte lichaam. Na zulke oogenblikken, waarin hij zijn doorgezakte figuur tot volle lengte oprichtte, zat hij zwaar hijgend een poos neer, prevelde half wezenloos dat hij weer moest gaan

werken, werken om zijn ellende onder de knie te krijgen.

Onder 't liefkoozend gelik van Sultan, die angstig in zijn nachtverblijf kroop als hij zijn meester op zag stuiven, maar traag kwispelstaartend weer bij hem kwam, zoodra hij zat te bekomen van de opwinding, werd hij rustiger dan, zag hij weer kans om kalm den toestand onder oogen te zien. En voelend dat hij nog meer tot rust zou komen als hij daarin vertroosting kon vinden, nam hij dan zijn gelen ouden bijbel van de beddeplank en begon langzaam de woorden te spellen, waarmee hij 't meest vertrouwd was geraakt. Maar waren ze in vroegere jaren, toen zijn geest zooveel helderder was, dikwijls balsem geweest op de pijnend vretende wonden van verdriet, nu was 't hem niet meer mogelijk hun beteekenis te vatten. Trillend trachtte hij zich te blijven beheerschen als hij de eeltige knokkels langs de woorden liet gaan, waaruit naar hem geen sprankje van bemoediging meer overging, koppig hield hij 't langzame gespel een tijdlang vol, in de hoop dat eindelijk zijn geest ontvankelijk zou worden, maar fel schoot machtelooze woede in hem op, als hij tot de overtuiging kwam dat alles duister bleef voor hem, en met een nijdigen smak sloot hij dan 't boek en keilde 't in de richting van de plaats waar het gewoonlijk lag.

Als versuft zat hij een poos te staren dan, niet lettend op de pogingen van Sultan om hem te liefkoozen, maar plotseling soms, in een onweerstaanbare behoefte om zich uit te storten, pakte hij 't beest in zijn armen en drukte hartstochtelijk zijn ouden kop in de ruige vacht.

Zoo, zijn hoofd gedrukt tegen 't lichaam van 't eenige levende schepsel waarvoor hij genegenheid gevoelde, kwam er iets als rust en vrede in hem en zoo ook was het dat hij, na drie dagen van foltering, viel in een vasten slaap, doorweven wel met akelige droombeelden, maar waaruit hij toch opgefrischt naar lichaam en naar geest ontwaakte. Toen werd hem duidelijk wat in de voorbij gegane dagen van onberedeneerde woede en wrok niet bij hem was opgekomen: als hij toestemming wilde hebben om zijn hut nog te blijven bewonen, moesten pogingen tot het verkrijgen daarvan van hem zelf uit gaan. En daar hij zich weer tot loopen in staat gevoelde, besloot hij naar 't dorp te trekken, om den veldwachter te vragen of die zijn voorspraak wilde zijn.

Om wat meer steun te hebben nam hij in iedere hand een knuppel, en geschraagd door 't denkbeeld dat zijn poging, om door tusschenkomst van zijn ouden raadgever iets van zijn beulen gedaan te krijgen, misschien effect zou hebben, liep hij in de koelte van den vroegen morgen met stevigen pas den polder door, den grintweg af, op het dorp toe, waar hij langs een eenzaam achterpad de woning van den veldwachter bereikte.

Een uur later keerde hij naar zijn kluis terug, flinker nog dan hij gegaan was, daar Klaas Halman hem verteld had dat, waar er zoo weinig geschikte woningen te krijgen waren, aan de eigenaars van de eveneens onbewoonbaar verklaarde huizen aan den achterweg, was toegestaan om die voorloopig te blijven verhuren, en daar hij hem had beloofd bij den burgemeester zijn best te zullen doen.

‘Zoo Sultan, dat het mie goud doan jong, domme olle kerel hè, dat 'k doar nait eerder om 'docht heb’, zei hij, thuis gekomen weer, tegen zijn makker die, uitgelaten dat hij zijn baas opgewekter zag, vroolijk blaffend tegen hem omhoog sprong.

Piet zette koffie, sneed brood voor zichzelf en voor Sultan, bracht na 't schrale ontbijt den hond in den schapenstal en nam zijn schoffel, om door te gaan met het werk waaruit hij door die bezwijming van vier dagen te voren was verdreven.

't Ging hem weer vlot van de hand dien dag, 't was of de machteloosheid van tevoren enkel een gevolg was geweest van de zorgen, die hij zich had gemaakt. Want de laatste drie dagen, vrijwel geheel in slapeloosheid en in onthouding van voedsel doorgebracht, moesten hem méér hebben uitgeput nog, maar zonder een spoor van vermoeidheid te bespeuren in zijn leden, werkte hij door tot den avond, in zijn verlangen om in te halen wat hij had verzuimd, zich met den middag nauwelijks den tijd gunnend, om voor 't gebruiken van 't meegebrachte brood rustig even te gaan zitten.

Eerst in den schemeravond beschouwde hij zijn dagtaak als geëindigd, legde hij zijn werktuig over den schouder en ging naar huis terug, ingenomen met zichzelf wijl hij gemerkt had dat hij nog de sterke, taaie oude Piet van steeds was, als er maar niet zoo iets ernstigs hem hinderde. En met

frisscheren hoop zag hij de toekomst tegemoet, nu door de lichamelijke inspanning zijn geest helderder, zijn denken luchtiger was geworden.

‘Kom Sultan, gauw wat eten en den moar lekker sloapen vannacht en mörnvroo zel Kloas Halman den wêl komen om te zêggen dat 't goud is, dat wie hier rustig blieven kennen mit ons baident,’ voegde hij zijn makker toe die, terwijl hij in den pappot stond te roeren, gulzig schrokkend, uit een bord verkruimeld brood zijn altijd hollen maag vulde.

Als een blok sliep Piet dien nacht en zóó diep bleef hij in slaap dat hij 't schelle geratel van zijn wekker niet hoorde, den volgenden morgen in de vroegte, en eerst toen de zon al een drietal uren geschenen had, door een gerammel aan zijn deurklink en een gebons tegen den houten hutwand weer langzamerhand tot bewustzijn kwam.

‘Hei doar, 'n beetje veurzichtig, boudel huift nait kepot,’ riep hij, zijn oogen uitwrijvend.

‘O, wors wakker jong, 'k was bang dat 'k mien voesten rauw sloagen môs’, klonk een stem van buiten.

‘Bis doe 't Kloas?’ riep Piet, helder wakker dadelijk, nu hij de stem van den veldwachter herkende, die hem antwoord op zijn verzoek kwam brengen. Hij liet zich van zijn bed glijden, trok vlug het weinige wat hij placht af te leggen als hij slapen ging weer aan, en liep naar de deur om ze te ontsluiten.

Haastig schoof hij den grendel ter zijde, rukte de wrakke afsluiting open en voegde gejaagd zijn ‘hou wordt 't Kloas?’ den buiten wachtenden veldwachter toe.

‘Hou 't wordt Pait?’ zei mat Klaas Halman, ‘nait zoo hail bêst jong - 'k haar anners gustersavend nog komen wild, maar 'k dochte, zoowat heurt hai altied nog vroo genôg, en den slept hai vannacht meschain nog lekker’.

‘Wil kerel 't den nait lieden?’

‘Nee, 't môg nait zee hai, dien hut was te old en te min.’

‘Moar veur mie is d'r toch net zoo min 'n aner hoes as veur dei mênschen aan achterweg?’

‘Joa, dat heb ik ook nog 'zegd, 'k heb zeker woar goud1)

mien bêst veur die 'doan, moar hai zee as doe niks kriegen kôns was 't moar beter dat doe ien 't aarmhoes kwams, doar wazzen 'n poar koamers leeg mit 'n vrije iengang.’

‘Ien 't aarmhoes, ikke? Is kerel nou haildáál stoapelgek? Zêg moar tegen hom Kloas, dat Pait Diekhoes hier bie diek laiver van honger en kolle om haals komt as dat hai 'n genoadedak van gemainte aannemt. En zêg ook tegen hom dat hai veurzichtig wezen mout - 'k zel hom nait opzuiken, kerel is mie 't nait weerd dat 'k er 'n rais om moak, moar as 'k hom bie geval es tegen koom, den zel ik hom fien kniepen mit dizze pooten - en kêns1) vuilen2) Kloas dat er nog kracht ien zit,’ schorde hij, terwijl hij in heftigen drang om door een daad van geweld uiting te geven aan den haat, die fel schrijnend plotseling weer in hem was opgeschoten, zijn groote handen op de schouders van den veldwachter legde en hem krachtig heen en weer schudde.

‘Wees nou verstandig Pait,’ maande de veldwachter aan, trachtend zich los te maken uit de omknelling van de reuzenknuisten, die nog om zijn schouders gevat bleven.

‘Ja zeker, 'k zel ien ieder geval zóó verstandig wezen dat 'k naît ien 't aarmhoes goa. Duvelsch is 't - 'k wôl dat 'k nooit bie die' komen was, den haar 'k nou al gek wêst van beroerdighaid en 'k haar d'r meschaîn zulf 'n ênd aan' moakt. Den was 't oet wêst - nou heb 'k guster haile daag 'hoopt, 'k heb vannacht 'sloapen as 'n jonge kerel van twintig joar, 'k ben weer staark en frisch, en nou begunt 't van veuren of aan. Want ik kén 't naît op Kloas, nooit, nooit, nooit ken 'k 't op - goa moar gauw vôt, 'k zôl op 't oogenblik ien stoat wezen om mîe aan die te vergriepen.’

Hij duwde met een sterken druk den veldwachter van zich af, en gooide met een smak de deur dicht.

Even nog bleef Klaas Halman wachten of ze misschien weer geopend werd, even liet hij zijn blikken gaan langs den lagen gevel van rottende planken, waarin mos en onkruid woekerden.

‘'n Zwienhok is 't, méér naît; hou kén 'n mênsk doar zóó aan vaast'gruid wezen,’ mompelde hij bij zichzelf.

Dan, daar hij begreep dat de deur gesloten bleef, en dat

het vruchteloos zou zijn om binnen te gaan en opnieuw te trachten den oude tot betere gedachten te brengen, keerde hij zich om en sloeg den weg naar 't dorp in.

 

* * *

 

Nu de hoop was vervlogen waardoor Piet den vorigen dag weer frisch en monter was gemaakt, waardoor hij in staat was gesteld om te slapen, zoo vast en zoo verkwikkend alsof hij weer vijftig jaar jonger was, nu hij begreep dat er voor hem niets over zou blijven dan zich over eenige weken als een vagebond te laten verdrijven van zijn eigendom, liet hij zich, nadat de veldwachter weg was gegaan, neer in zijn stoel en zat, 't hoofd gebukt op de borst, den rug gekromd, in doffe moedeloosheid een poos star voor zich uit te kijken. Hij lette niet op Sultan die, den kop op zijn kniëen gelegd, hunkerend stond te wachten op een teeken, dat hij op mocht springen en in liefkoozend gelik zijn aanhankelijkheid betuigen. Het leed dat weer in hem gekomen was, de beleediging die nu daarbij was gevoegd, namen hem geheel in beslag.

't Armhuis, 't hok waarin kindsche oude kerels, niet meer in staat om door werken hun brood te verdienen, hun valen levensavond sleten, had die burgemeester hem in 't uitzicht durven stellen als hij was verdreven uit zijn woning. De vent dacht zeker, dat zoo'n oude van bij de tachtig niets meer of niets anders verlangde, dan samen met een tiental stakkers in den wintertijd bij een slecht gestookte kachel, of 's zomers op een bank onder een boom, te zitten pruimen en kletsen. Kwam hij hem maar eens tegen, hij zou hem laten merken dat zijn oude handen waarachtig nog wel voor wat anders geschikt waren, dan om slap en krachteloos te worden door 't niets doen in 't armhuis.

Ze maakte hem wild, de gedachte om dien belager van zijn vrede en zijn rust door een tuchtiging met zijn knuisten te laten merken hoeveel haat er in hem was gegroeid, door alles wat hem was aangedaan. Zijn hoofd richtte hij op, zijn rug rechtte hij, en opspringend uit zijn stoel liep hij naar 't venster, waar hij de spits van den dorpstoren kon zien, in razernij schudde hij zijn vuisten, terwijl hij zijn ‘o God

kerel, 'k wôl dat ik joe hier haar, vernailen zôl ik joe,’ door zijn opeen geknarste tanden siste.

‘Sultan jong, ze willen mie ien 't aarmhoes stoppen,’ zei hij, toen zijn driftbui wat bedaarde, tegen zijn makker, die uit vrees voor de weergekeerde woede van zijn meester zich halfweg in zijn nachtverblijf onder de bedstede had teruggetrokken, ‘en den zelt doe1) wêl ophongen worden, ze kennen doar allain moar versleten mênsken bruken, moar huifs2) gain' zörg hemmen heur, wie blieven bie 'n kanner - ze kriegen mie d'r óók naît, d'r mag gebeuren wat er wil, moar dát nooit - koom moar es bie mie jong.’

Sultan schoof naar voren, kwam bij zijn meester geloopen en liet traag kwispelstaartend toe dat die hem omvatte, hem ophief en tegen zijn flank den ouden kop drukte.

Maar verwonderd keek 't beest achter zich, toen hij plotseling vaster 't gezicht van zijn baas tegen zijn zijde voelde drukken en een diepen snik schokken door zijn lichaam.

‘'t Wör3) mie even te machtig jong, dat 's mie ien gain vartig joar gebeurd’, zei hij toen hij Sultan weer op den grond had gezet, zelfs tegenover hem zich schamend voor 't gevoel van weekheid dat hem had bestormd, ‘en dat is moar goud ook, woar haar ik den blieven môst. Haard en stief mout 'n mênsk wezen as beroerdighaid van 't levend gain boas over hom worden zel. Dén is 't te droagen - moar as je den mainen dat je 't droagelik 'moakt hemmen, dat je rustig 't ênd hoalen kennen ien joen aigen hoes, doar je gain mênsk kwoad doun, den -’

Weer werd zijn woede sterker dan hijzelf, weer trad hij met dreigend geheven knuisten aan 't venster, maar niet opnieuw kwam het tot een machtelooze bedreiging van zijn verre vijanden: de stemming van weemoed, in hem gelegd door 't plan, dat plotseling gerijpt was, toen hij zijn hoofd zoo vast had gedrukt tegen de zachte vacht van zijn makker, drong zijn drift terug.

‘Kom Sultan, loat ik verstandig wezen, mênsken bennen 't nait weerd dat je joe d'r dik over moaken. En aan 't kortste ênd trek je toch as je joe tegen heur verzetten. As ain 't nait òf ken om joe te ploagen, den komen d'r tien en as

dei 't ook nog nait goud moaken kennen, honderd of anders doezend. Moar 'k wait 't nou hail zeker, 'k heb d'r mit of'rekend. Dei poar joar levend dei 'k meschain nog te goud haar -, Ons Laive Heer zel 't wel nait te kwoalik nemen, dat ik doar zùlf moar over beschik. Moar doe blifs bie mie, hè jong? Wie hemmen zóó-veul beleefd en beredenaierd, lêste twaalf joar, wie mouten nait meer van 'n kanner òf goan - koom nog moar es even.’

't Gevoel van weemoed, sterker wordend naarmate zijn besluit vaster groeide in hem, maakte zijn behoefte om aan Sultan zijn aanhankelijkheid te betuigen grooter.

Hij ging zitten in zijn grooten stoel, noodigde zijn makker op zijn knieën en, zijn hoofd weer drukkend in de zachte, warme vacht, liet hij de weemoedsstemming groeien, tot ze allen wrok en haat tegen 't menschdom had omwoeld.

‘Zoo jong, zoo is 't beter,’ zei hij toen hij 't hoofd weer op hief, ‘zoo laank as 'k staark en gezond was en om gain ênd dochte, kon 't wat lieden, maar nou heb 'k mit dei mênskeboudel òf'rekend - ze waiten nait beter zellen wie moar zêggen. Nou môs1) mie 'n zetje2) mit Ons Laive Heer allain loaten heur, 'k zel die wat te eten geven, en as die den dik'vreten hês, den môs moar wat leggen goan te sloapen.’

Hij sneed het touw door, waaraan een stuk spek in den schoorsteen hing, en verdeelde het op een bord in groote hompen.

Likkebekkend keek Sultan naar de toebereidselen tot zijn feestmaal, sprong vroolijk zijn meester na, toen die zich met het bord verwijderde naar den schapenstal.

‘Zoo jong, vreet die moar dik en goa hier moar lêggen te sloapen as 't op hês,’ zei Piet, een bos versch stroo, door hem van den zolder genomen, uitschuddend.

Gretig viel Sultan op het koningsmaal aan, Piet ging weer naar buiten, grendelde de staldeur en keerde terug in zijn woonvertrek.

Hij nam zijn bijbel van de beddeplank en zat dra in diepe aandacht de zinnen te spellen, waaruit hij in moeilijke omstandigheden steeds den meesten troost had geput.

 

* * *

 

Toen dien avond de dorpelingen, opgeschrikt door 't geklep der brandklok, naar den polder holden, vonden ze in de

plaats van de hut van ouden Piet, nog maar wat smeulend riet en hout.

En hoe ze ook zochten, in de resten van de hut eerst, in den polder en op den kwelder daarna, van den oude of van zijn hond vonden ze niet het geringste spoor.

Twee weken later eerst, deed in de kranten 't bericht de rondte, dat op de Zuidkust van Schiermonnikoog de lijken waren aangespoeld van een forschen ouden man met een langen, grijzen baard en van een grooten, ruigharigen hond, door een dik touw aan elkaar verbonden.

 

J. Rietema.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs