De Gids. Jaargang 77

[p. 206]

Julie Simon.
De Levensroman van R.C. Bakhuizen van den Brink. Uit brieven en bescheiden tezamengesteld door C. en M. Scharten-Antink.

Hoofdstuk VI.
Onder de hoede van broer Eugène.
(Vervolg.)

Onverwijld reist Van den Brink naar Verviers. Daags na zijn aankomst reeds sterft Thérèse. Hoewel zij altijd sukkelend was, hadden noch de haren noch René dezen plotselingen dood voorzien. Er was geen tijd geweest, om scherp op het lijden van dit misdeelde kind te letten, - de ‘lastige’ Thérèse, die nooit zeer bemind noch ooit zeer beminnelijk was geweest, omdat zij nooit de gezonde jeugd had gekend. Zij was maar een en twintig jaar geworden.

Door dien jongen dood worden eensklaps bij wie het aanzien de sluimerende gevoelens losgewoeld. - Hadden zij nog niet pas geleden tot verdrietige boosheid zich laten vervoeren, toen de zieke, aan wie zij al hunne zorgen wijdden, zich bij vreemden beklaagde? Nu, in die angstige dagen en nachten, bij dit ras ten einde brandend leven, hadden zij leeren begrijpen; te laat. En als de dood, even twee maanden na hunne moeder, ook deze zuster wegneemt, verbijstert de smart de beide meisjes, die achterblijven. Een

[p. 207]

smart als een uitbarsting, hevig en kort. Want, de eerste schok eenmaal voorbij, dan zal in den dagelijkschen gang, de humeurige zieke slechts luttel worden gemist.

Het rusteloos leven vervolgt zijn dagen en eischt zijn schatting van klein gebeuren - en nieuwe offers. Wanneer Van den Brink te Brussel terugkeert, is het hem of hij van het eene sterfbed aan het andere komt: ‘L'arrivée du printemps menace d'être aussi funeste pour mon ami allemand qu'elle ne l'a été pour notre pauvre Thérèse’. In de wijl zijner afwezigheid was eensklaps de toestand van den jongen Mittendorff zoodanig verergerd, dat Van den Brink het noodig oordeelt, aanstonds de familie te waarschuwen.

En inmiddels, als smart en plicht hun deel hebben gehad, maakt de liefde zich los als uit eene verdooving en vraagt waar haar zoete werkelijkheid is en vindt haar zorgen terug en haar streven.

En zij hervat haar ontwikkeling. - Nog altijd had Julie niet geantwoord op den brief van de oude mevrouw Van den Brink, hoewel weken te voren reeds René daarop had aangedrongen: ‘Rien ne contribuera plus à accélérer la réalisation de nos voeux ardens qu'un rapprochement entre vous et maman. Que l'idée de lui écrire ne vous intimide pas. Soyez franche, soyez simple comme vous l'êtes, montrez-vous comme vous l'êtes, avec tout l'amour que vous avez pour moi’. - Vóór zijn vertrek doet hij haar beloven, nu dan spoedig te schrijven; en zij houdt woord: den dag daarop ontvangt hij haar brave briefje. Zij heeft lijntjes getrokken en als een kind haar best gedaan op het schrift; toch verontschuldigt zij zich: als René 't niet mooi genoeg vindt, laat hij 't maar eerlijk zeggen, dan zal zij 't overschrijven; hij zal haar zelfs een groot pleizier doen, als hij 't haar laat overschrijven... Zij is nog zenuwachtig en onder den indruk van het sterfgeval: ‘je ne sais vraiment ce que j'ai, malgré moi ma main va un peu vite... peut-être dans un jour ou deux je serais mieux disposée’.

Maar René is verrukt over den brief: ‘elle est excellente, elle est telle comme j'en désirais, comme j'en espérais une de ma Julie. Car pour influer d'aucune manière sur ce que vous alliez écrire, je m'en serais religieusement abstenu. Sous ce rapport je me félicite que Maman ne se soit pas servi en vous

[p. 208]

écrivant de la minute¹⁾, que je lui avais envoyée, mais qu'elle ait fait exprimer ses propres pensées à elle dans la lettre de mon oncle. - Si j'avais voulu changer quelque chose à votre lettre, j'aurais craint de la gâter’.

Nog dienzelfden 18en Maart zendt hij den brief aan zijne moeder door: hij had dien open ontvangen, ‘denkelijk’ - houdt hij zich van den domme - ‘omdat zij niets wilde schrijven, waarvan ik geene kennis droeg’.

‘Zij had wel gewild, dat ik haar zou zeggen, wat zij u te schrijven had, maar ik heb het niet willen doen; ik heb ook van haar gevergd, dat zij niets in haren brief door haren broeder zou laten stellen en veranderen. Ik heb een onbepaald vertrouwen, een onbepaalden eerbied voor het hart mijner Julie: ik wenschte, dat zij u schreef; zooals het in haar hart was.’

‘De brief is’ (wijst hij haar nog aan) ‘eenvoudig, kinderlijk en dat wenscht Julie voor u te zijn en te blijven. Maar het lieve kind is van nature zedig tot overdrijving en in de hoogste mate schroomvallig. Bevende, zegt zij, heeft zij uwen brief geopend, bevende heeft zij dien beantwoord, en uit schroomvalligheid en vrees hoe gij haar schrijven zoudt opvatten, heeft zij mij den brief nog herhaaldelijk teruggevraagd.’

Want, zelf ook bang, dat de oude Mevrouw haar aanstaande dochter niet kinderlijk en ‘bevend’ genoeg zou vinden, gaf hij voor, den brief reeds meer dan een week in zijn bezit te hebben.

‘Ik verg, Julie vergt vooreerst van u geen brief’ - zoo besluit hij - ‘een vriendelijk woord van uwentwege voor haar aan mij medegedeeld, zal met liefde en dankbaarheid ontvangen worden en komt de gelegenheid tot schrijven weder, ja dan wensch ik, dat gij besluiten kondet haar regtstreeks een Franschen brief te zenden. Zoo gij van een Franschen brief aan Van Hees of aan mij de redactie niet ten volle vertrouwt, zeg dan aan Tante Crees, wat gij geschreven wenscht, opdat die uwe gedachten in het Fransch op het papier brenge. Den 22^en Mei is de naamdag mijner Julie. Gij weet, dat de Roomschen niet den geboortedag

1) In 't Fransch waarschijnlijk.

[p. 209]

maar den naamdag vieren. Verheug haar op dien tijd tenminste met een schrijven.

Hoe zijn moeder Julie's briefje (dat ongelukkigerwijs verloren is geraakt) had opgenomen, schijnt na te gaan uit wat Van den Brink haar op 1 April antwoordt:

‘Ik heb met regt veel vreugde uit Daan's brief vernomen, dat haar schrijven gunstig bij u ontvangen is en gij haar ook heel lief vindt.’

Maar zooals de oude dame er niet licht toe kwam, een nieuwen turf op haren haard te leggen, zoo was zij zuinig met de brandstof, die het vuurtje van Reiniers huwelijk daar in België aan mocht wakkeren. De tobberige vrouw heeft nog maar geen vrede met de keuze van haren zoon, en zij verbergt aan wie haar omgeven dien onvrede niet.

‘Een phrase uit den jongsten brief van Van Hees,’ die ‘in hooge mate (z)ijne bezorgdheid had opgewekt’, bracht Van den Brink eenigen tijd later ertoe, eens een hartig woordje met zijn moeder te spreken:

Hij (Van Hees) meende namelijk, dat deels ten gevolge van bijzondere omstandigheden, bij u eene soort van beklemdheid ontstaan was over den brief, wegens u aan mijne geliefde geschreven, en ongezindheid om iets meer te doen, dan hetgeen door u reeds gedaan was.

Indien gij de dankbare vreugde hadt kunnen zien en gevoelen, waarmede ik in den bewusten brief het bewijs ontving, dat gij mijn vurigsten wensch hadt gehoor gegeven, eene vreugde, die verdubbeld werd door de hartelijke blijdschap, waarmede mijne Julie de betuiging uwer welwillendheid opnam, - indien gij u van die vreugde eene levendige voorstelling kondet maken, dan zoudt gij ook kunnen nagaan welke verslagenheid, welke diepgevoelde teleurstelling dit laatste berigt bij mij teweeg bragt. Waarde Mama! ik heb u met kinderlijke teederheid lief; de scheiding, wel verre van mijn hart van u los te maken, heeft, ik zeg er Gode dank voor, het naauwer aan u gehecht, dan toen wij dagelijks bij elkander waren. Ik koester den vurigen wensch, den avond uwer dagen, zooveel mij mogelijk is, door de bewijzen van opregte genegenheid te verhelderen; ik bid, dat het mij

[p. 210]

gegeven moge worden, de smart, die ik u veroorzaakt heb, door eenige vreugde te vergoeden, en zoo iets gestrekt heeft die tedere gezindheden voor u bij mij op te wakkeren en levendig te houden, het zijn de zachte gevoelens, die mijne reine, heilige liefde tot mijne Julie mij inboezemde. Gij hebt om mijnentwille aan haar meer verpligting, dan gij waarderen kunt, en gaarne, hartelijk gaarne wenschte ik haar als eene dochter, uwer ten volle waardig, tot uw moederschoot te voeren. Ik heb u liever dan ooit, en vurig had ik gehoopt ook om harent wille u nog liever te hebben. Mijn hart heeft behoefte om u liefde voor liefde te geven, en toch huiver ik bij de gedachte, dat die schoone verwachting zou verstoord kunnen worden, dat ik eene keuze zou te doen hebben tusschen de twee wezens, die ik op de wereld het liefste heb, waarvan ik weet, dat beide mij ook het liefste hebben, tusschen mijne moeder en mijne verloofde. Mama! waarde Mama! gij zijt zoo ligt met gewetensbezwaren gereed, kunt gij gelooven, dat het Gods wil is, wanneer gij mij de harde proeve oplegt, tusschen u en tusschen mijne Julie te kiezen?

Ik weet, dat gij zeggen zult, dat gij u onderwerpt aan wat gebeurt, dat gij slechts voor u het regt eischt, lijdelijk te blijven. Maar de hand op het hart, is dat onderwerping aan den wil der Voorzienigheid, wanneer die onderwerping met herhaalde verzuchtingen en jammerklagten gepaard gaat? is dat lijdelijk onderwerpen geen lijdelijk zich verzetten, wanneer men het genomen besluit door nieuwe bedenkelijkheden ontzenuwt, op het gedane terugkomt, en door het rekken der tusschenruimte tusschen elke schrede, iederen wezentlijken voortgang onmogelijk tracht te maken? Ik zeg: tracht te maken. Want al doet gij geen enkelen stelligen stap om den bestaanden band te verbreken, de wensch, dat die band verbroken worde, ligt toch op den bodem uwer ziel, en die wensch is voor u de maatstaf van wat gij doet of laat. Ziet gij, dat kan mij om mijnent-, om uwentwille, om den wille der lieve derde niet onverschillig zijn. Ik had er alles voor over, dat die stille gedachte: ik wenschte dat de nieuwe betrekking van mijnen Reinier verbroken werde, en omdat dit mijn wensch is, zal ik geen stap ten voordeele doen, plaats maakte voor de overtuiging: de nieuwe betrekking is tot het wezentlijke geluk van mijn Reinier,

[p. 211]

en daarom is het mijne verpligting om die te bevorderen.

Dat het uwe verpligting is, alles te bevorderen wat tot het wezentlijk geluk van uwen Reinier strekt, lijdt bij u geen twijfel. Daarvan hebt gij mij immer en de betuigingen en de bewijzen gegeven; dat beschouwt gij als de taak, die de Hemel zelf u als moeder heeft opgelegd, als uwe roeping tot op uwen laatsten levensadem. Doch dient mijne nieuwe betrekking tot mijn wezentlijk geluk? Ik heb eenig regt daarover te oordeelen; ik ken mijzelven en mijne Julie nog meer en beter dan gij, en met de heiligste overtuiging, alsof ik voor God zelven die getuigenis moest afleggen, verklaar ik: die betrekking strekt tot mijn wezentlijk geluk. Welke gronden kunt gij òf voor het tegendeel òf voor uwen twijfel aanvoeren?

Een van die gronden waag ik te gissen, maar ik eerbiedig uw karakter te zeer om niet overtuigd te zijn, dat gij bij dieper doordenken dien grond zelve zult laten varen. Die grond zal deze zijn: de nieuwe betrekking dreigt schadelijk te worden voor de tijdelijke en stoffelijke belangen van mijn zoon. Ik wil die bedenking niet geheel tegenspreken. Mijne Julie brengt mij niets als hare liefde en voor die liefde verbeur ik misschien de gunst van den een of ander, die mij in het Vaderland wel wil. Maar nu, zoo ik die bedenking liet gelden; zoo ik een meisje dat al haar geluk, al haar toekomst in mij vindt, dat sedert twee jaren, ondanks verwijdering, ondanks huiselijk ongenoegen en tegenwerking, ondanks de vreeselijkste stormen van het ongeluk, van dag tot dag en van uur tot uur innniger aan mij verkleefd is geworden, zoo ik zulk een meisje, aan oogenblikkelijk belang of toekomstig vooruitzigt opofferde, hoe zoudt gij mij beoordeelen? Gij zoudt besluiten moeten, dat hetgeen aan het gemoed het heiligst is, de liefde, bij mij veil ware voor eene stoffelijke berekening. Ik heb, zult gij mij misschien tegenwerpen, eene vroegere betrekking afgebroken; ook deze kan bij mij door den tijd slijten. Juist daarom, waarde mama, omdat ik mij eenmaal in het tederste gevoel bedrogen heb, kan ik over de waarheid mijner tegenwoordige gemoedsstemming te juister oordeelen. Schitterende gaven van den geest, en een karakter, dat ik steeds huldigen zal, hebben mij niet op den duur kunnen boeijen, hebben mij niet terug kunnen houden van hetgeen de liefde regt heeft te verbieden.

[p. 212]

Gansch anders is de indruk geweest, dien mijne eenvoudige Julie op mij heeft gemaakt. Een hart vol onschuld en tederheid, een gelaat waarop zich de reinheid van haar gemoed weerspiegelt, bevredigen alle de verlangens mijner zedelijke en zinnelijke natuur. Gedurende al den tijd onzer wederzijdsche betrekking heeft geene andere gedachte, van welken aard ook, de gedachte aan haar bij mij verdrongen. De vereeniging met haar is het hoogste, wat ik mij op deze wereld denken kan. Ik weet, hoe dikwijls wij ons laten verblinden door hetgeen wij wenschen en verlangen, en ik houd er niet van, van vinger Gods en wenken der Voorzienigheid te spreken. Maar het valt in uwen geest; en mijne Julie, die vroom is als mijne moeder, erkent in menige bijzonderheid van de geschiedenis onzer liefde, dat het voor haar eene hoogere roeping is, geheel haar hart en leven aan mij te wijden. Ik vraag u in gemoede: zoudt gij niet verpligt zijn, het hardste oordeel over mij te vellen, wanneer ik bij deze stemming, bij deze gezindheden van weerszijden, om eenig tijdelijk uitzigt den band, die mij aan haar verbindt, verbrak, of ten uwen gevalle haar opofferde?

En waarom ten uwen gevalle? Is het meisje niet braaf? Ik weet geen vlek in haar aan te wijzen, en ik tart alle onderzoekingen, die gij omtrent haar kunt laten doen. - Zij is een vreemde! - Maar ben ik zelf, helaas, niet aan mijn vaderland vreemd, en kan ik, zoo ik liefde te verwachten heb, die anders dan van eene vreemde verwachten? - Zij is niet van mijne geloofsbelijdenis! - Is het hare schuld, dat van jongsaf de weg voor eene in uwe en mijne oogen betere kennis voor haar gesloten is geweest? Is zij daarom minder vroom? Ik weet en ondervind dagelijks, hoe hare deugd op den bodem van Godsdienst is geworteld. Zal ik een geloof, dat die vruchten bij haar gedragen heeft, trachten uit te roeijen? Ik kan en wil het niet, ik mag het niet, omdat ik mijner Julie en hare moeder beloofd heb, daartoe geene pogingen te zullen aanwenden. - En zoo die zwarigheden bij u oprijzen, geloof toch, dat zij bij mijne Julie niet minder levendig geweest zijn. Uw geweten, hoe teder ook, is niet tederder dan het hare. En toch heeft hare liefde over die bedenkelijkheden gezegevierd en met een gerust geweten draagt zij dagelijks aan God de belangen harer liefde op.

[p. 213]

Kunt en moogt gij dan van uwe zijde eischen doen, waarop zij van hare zijde gelijk regt had en waarvan zij ter liefde van mij heeft afstand gedaan?

Misschien zijn uwe bezwaren niet geheel opgelost, misschien zegt gij, geen licht in de zaak te hebben. Maar wat rede en pligt u veroorloven, daarvoor moogt gij in dit geval uit angstvalligheid niet terug deinzen. Bovendien de raad van anderen staat u ter zijde. Ik wenschte, dat mijne lieve Mama op dat punt wat christelijker, dat is wat nederiger en wat minder achterdochtig ware. Gij staat met uwen tegenstand alleen tegenover vrienden die mijne zaak bepleiten, vrienden die mij in mijn ongeluk verkleefd zijn gebleven, tegenover Van Hees, tegenover Daan S., tegenover oom Hein. Is uw inzigt alleen het ware? dragen zij minder kennis van mijn toestand en van mijne behoeften dan gij? hebben zij minder doorzigt in mijne belangen dan gij alleen? Zoo uwe denkwijze al eens van de hunne verschillen mogt, kunt gij u overtuigen, dat zij er geen prijs op stellen, dat ik een zedelijken wandel leide, of dat mijn toekomst, mijn geluk op de wereld hun onverschillig is? Komt dan de gedachte niet bij u op: heb ik het ook mis? is mijn verzet ook gevolg van eigenzinnigheid? en mag ik in gemoede, om een inzigt dat ik alleen heb, tegenhouden wat mijn zoon met de innigste overtuiging des harten als zijn hoogst geluk beschouwt?

Ik eindig met goede hoop. Waarlijk, gedurende de drie jaren in den vreemde doorgebragt, heb ik onuitsprekelijk veel geleden, meer dan ik u ooit gezegd heb, meer dan ik u ooit zeggen zal. Het eenige licht op mijn weg, de eenige roos op het pad mijner ballingschap is de liefde van mijne Julie geweest. Zoudt gij bij de tederheid van uw geweten de verantwoordelijkheid willen hebben, dat licht te hebben uitgebluscht, die bloem te hebben afgebroken? Ik beveel mij voor hetgeen ik wensche aan de voorspraak van Van Hees, van Daan, van oom (een van deze zal u voorzeker deze regels voorlezen) - maar meer nog beveel ik mij aan de voorspraak van uw moederhart, waarvan het de laatste, de hoogste roeping is, het geluk te helpen bevorderen van

Uwen liefhebbenden Zoon
Reinier.

Brussel 6 Mei 47.

[p. 214]

Onderwijl mat voor de geliefden zelve de tijd zich uit van bezoek tot bezoek en van brief tot brief, waarin al de liefheden van het vorig samenzijn nogmaals werden doorleefd, plannen voor de toekomst gemaakt, en uitgevochten de gevoeligheden der verliefden. Och, dat wij niet meê kunnen deelen, welk een sentimenteel drama zijn oorsprong neemt uit dit enkele ondoordachte woord van Julie: dat zij hem immer liefhad ‘malgré tout’....!

Dan, zijn die brieven al variatie's op éénzelfde thema, die variatie's zijn altijd weer frisch en nieuw, en zij stijgen gedurig in uitdrukkingskracht. Hoor in den brief van 24 Maart het lentefluitje der liefde:

‘Il me semble que le printemps est fait pour vous: pour vos doux yeux, pour votre front serein, pour vos joues si fraîches, pour votre coeur si sensible....

Oui, chère Julie, je vous aime dans toute circonstance que vous vous présentez à mon imagination. Bien souvent je vous vois à vos chères promenades, rafraîchie par l'air du printemps, doux comme votre souffle, et réflétant le ciel azuré dans vos beaux yeux bleus. Tantôt vous êtes à la cuisine, tourmentant Eugène avec sa cuisinière et le dîner que vous lui préparez, dans ces momens, que vous ne voulez pas que René vous voie, parce que vous êtes trop sale. Je vous vois et je vous aime à votre lecture moutonnière,¹⁾ quand le temps vous empêche de sortir. Je vous vois et je vous aime lorsque vous êtes espiègle et méchante, jouant à la bête et disant à votre gros: “Je vous aimions”. Je vous aime quand vous êtes pieuse et je ne puis me contenir d'extase, quand vous priez; et pour la semaine prochaine je me représenterai souvent ma Julie dans cette forme, occupée comme elle sera à sa dévotion de Pâques.

Je suis un sot, me direz vous, mais cela ne m'empêchera pas de l'être; j'ai la conviction, que je ne suis jamais plus intelligent, que quand je vous aime presque avec frénésie. - Oh, chère Julie, je vous aime, comme on

1) ‘Je ne veux pas’, zegt hij in een anderen brief, ‘que ma Julie passe la journée tristement et pensivement, n'ayant d'autre distraction que les tribulations d'une famille noble émigrée, dont probablement elle lira l'histoire.’

[p. 215]

ne peut aimer qu'une seule fois. Tout mon coeur est feu pour vous; tout mon esprit profonde vénération.’

Met Paschen zal hij in Verviers komen en zij zullen samen naar Aken gaan en wandelen door de bosschen naar Vaels: ‘Je me promets un paradis de jouissance de ce voyage-là: d'abord parce que je le ferai avec vous dans des contrées charmantes, ensuite parce que je vous donne la satisfaction d'accomplir un de ces pieux voeux que votre bon coeur vous inspire. Nous n'oublierons pas de dire à votre Papa, que nous nous aimons tendrement et à toute épreuve, et que nous nous trouvons heureux dans cet amour, malgré toute contrariété, qui nous arrive. Peut-être en y réfléchissant, le brave homme se réjouira-t-il de notre bonheur.’

Van den 13^den April dateert eene verandering in hunne liefde. René's verbeelding, na de Paasch-reis, is nog gansch vervuld van zijne Julie: ‘de ses sourcils si bien arqués, de ses délicieuses lèvres, de ses douces joues, de sa chevelure de caniche, de son cou si tout à fait catholique, des petits battements de son coeur, quand je la serre contre le mien’...

‘Et de ses petits yeux bleus’? vraagt gij. Zij zijn er niet meer. Hij ziet nog altijd vóór zich ‘certains grands yeux bleus’. ‘Surtout ces jours-ci ces beaux yeux m'ont tourné la tête. Il me semble que je ne les ai jamais regardés si bien, ou que ces yeux ont montré à mon admiration des qualités que je ne leur connaissais pas encore. Je savais que ces grands yeux bleus commandaient le respect aux plus passionnés adorateurs; mais dans les derniers jours j'ai remarqué que lorsque l'amour anime un peu ces regards, ils ont un reflet si tendre et si profond, si clair et si enivrant, qu'on ne saurait échapper au charme qu'en les fermant par des baisers. Ainsi mon cher Ange, si je vous embrasse trop, n'en voulez pas à votre Réné; voulez-en à ces chères étoiles, qui étincellent dans mon ciel.’

Zoo schrijft hij, en den overgang op deze gróóte oogen, die voortaan altijd groot zullen blijven, heeft Van den Brink-zelf - niet bemerkt. Aan het eind van zijn brief heeft hij nog een aantal intieme vraagjes: ‘de faire votre nouvelle robe avec largeur pour le buste, et avec une coulisse autour de la taille; d'habituer ces beaux cheveux

[p. 216]

satins à s'onduler à la caniche; d'etrenner votre ombrelle le premier jour qu'il fera beau, de penser beaucoup à votre gros et à ses cheveux gris, et d'accepter si c'était possib... sur vos lév... un ‘pas plus’.

Maar in datzelfde voorjaar strijkt nogmaals een vale schaduw over dit zonnig beeld. Er is een haastig briefje, geschreven met een slecht versneden pen, van een hoteltafel opgeraapt: hij kan niet uit Brussel weg, want de vader en de zuster van Mittendorff zijn aangekomen. Mittendorff zelf weet er niets van; hij moet hem nog langzaam voorbereiden; hij schrijft dezen in tegenwoordigheid van die verreisde, verdrietige verwanten. Zij weten heg noch steg in Brussel.

Na enkele weken plaagt hij Julie wel eens met het mooie Duitsche meisje, dat op zijn kamer tegenover hem zit: ‘Allons, chère Julie, faites la longue figure, soyez jalouse, vengez-vous sur votre vieux gros, en distribuant les doux regards, que vous lui conservez, à votre pharmacien ou à votre caprice en paletot blanc. Allons, méchante, tourmentez bien votre gros, il ne demande rien comme de ne pas vous aimer.

Cependant, comme par habitude je tiens toujours un peu à vous, j'ai retiré de mon secrétaire votre portrait aux yeux sévères et je le regarde de temps en temps afin de le comparer à l'original allemand Ah vaniteuse! vous croyez que c'est vous qui l'emporterez? Malheureusement vous avez bien deviné...’

En zoudt gij gelooven, dat Julie niet goed tegen zulk een plagerijtje kan, en wel zóó weinig, dat zij zelfs maar zuinig naar den armen Duitschen jongen informeert?

Den 27^sten April is zijn dood nabij. Van den Brink waakt in de naaste kamer en schrijft aan Julie. Maar de gedachten aan den vriend, die, drie en twintig jaar eerst, sterft ver van zijn vaderland, zijn meester over hem:

‘Encore bien avant dans la nuit je me mets à vous écrire quelques mots, d'abord pour satisfaire à la juste attente, que vous aurez d'une lettre, ensuite pour dissiper mes ennuis. Vous trouverez ces motifs bien froids et je dois vous en demander pardon. Je vous aime infiniment, et cependant je

[p. 217]

ne saurais relever mes esprits à cet élan, qui m'inspire d'ordinaire quand je vous écris. C'est que l'impitoyable mort étend encore une fois ses linceuls autour de moi. Je me suis engagé à veiller la nuit dans ma chambre, du moins à ne dormir qu'habillé sur le canapé, pour être prêt dès que l'on m'appelle. Mon pauvre ami touche à sa dernière heure; nous espérons même tous, que ses souffrances ne se prolongeront au delà de la nuit. Et cependant, quand il succombera, mon coeur éprouvera une perte réelle. Nos caractères ne s'accordaient guère, la différence de nos principes et de nos jugements nous menait souvent à des discussions assez chaleureuses, et néanmoins je me sens attaché à lui, comme lui fait preuve de l'être à moi. Etrangers tous les deux sur le même sol, sous le même toit, vous ne sauriez croire combien cette égalité fortuite de destinée nous a réunis. Et puis je le plains de ne pas mourir dans sa patrie. Tout mon patriotisme se réveille à côté de son lit de mort. J'espère que Dieu me fera la grâce de ne jamais me mettre à pareille épreuve; et cependant, moi je serais ici un peu dans ma patrie, parce que c'est la patrie de ma Julie; j'aurais une consolation, qui lui manque, de ne pas être éloigné de ce qu'il a de plus cher. Mais quelles tristes pensées! Si jamais j'ai redouté la mort, ce serait maintenant, quand l'amour de vous, mon cher Ange, me présente une si belle perspective d'inépuisable bonheur. Allons, embrassons-nous une bonne fois en pensées, et que je ne tourmente pas ma Julie, qui sans cela est déjà assez réfléchie, par de si tristes pensées.’

En hij verdiept zich in zijne Julie, en vergeet nacht en dood... Hij is aan het eind van zijn brief gekomen: ‘Enfin le mois de Mai, le mois de Marie, le mois de Julie nous réunira.

‘Je vous promets le plus joli bouquet de pensées, de boutons de roses, de camélias, de fleurs d'orange, que vous ayez jamais eu.’ (Is het niet aardig, dezen ouderwetschen ruiker van violen, rozeknopjes, fleurs d'orange¹⁾ en camelia's?)

Et maintenant que je ne pense que fleurs, que mois de Mai, que petits baisers, que Julie! je vais tout épuisé de

1) Niet ‘fleurs d'oranger’; want ‘fleurs d'orange’, zoo zeiden de Hollandsche dames en heeren van het jaar 1850.

[p. 218]

fatigue que je suis, m'étendre sur mon canapé. Je tâcherai d'attraper un peu de sommeil et même si c'est possible un rêve de vous; puis je recommencerai ma lettre où je l'ai laissée. Vous serez la première pensée de ma journée, comme vous en êtes la dernière....

Den 29^sten schrijft hij zijner moeder nog: ‘Mijn contubernaal ligt op sterven; reeds dagen lang was hij in dien toestand, nog dagen lang kan het aanhouden; maar ook kan het ieder oogenblik een einde nemen. Zijne zuster verpleegt hem; ik ben blijde, dat zij hier is! want het ontheft mij van eene groote verantwoordelijkheid. Als echter de dood daar is, zal zij wel tot handelen buiten staat zijn en zal het meest op mij nederkomen. Ik kan het derhalve niet wagen van huis te gaan. Mijne Julie zal geduld moeten hebben.’

Doch als dan dag na dag de toestand dezelfde blijft, misschien een bedrieglijke vleug van herstel wel is ingetreden, gaat hij toch even naar Verviers. Maar Julie, met een vrouwelijke onbillijkheid, is naijverig op al de zorgen, die René niet alleen voor zijn zieke, maar ook voor de blonde Duitsche over heeft. Zij heeft geschreid, en bitter verdriet gehad, omdat zij meende, dat René's liefde voor haar minder groot was geworden, den laatsten tijd...

En René? Hij is enkel geroerd; de man, die voor de fiere gelatenheid van een Truitje Toussaint bewondering had, maar niet aan haar geboeid bleef, - deze liefde vol vrouwelijke zwakheid vindt hij aanbiddelijk. En maar heel zacht klinkt zijn verwijt door: ‘Vous me boudiez, parce que je voulais retourner si vite. Diriez-vous encore, que mon empressement pour revenir à Bruxelles était sans cause? Mardi à cinq heures de retour chez moi, j'y trouvais mon Allemand affaissé dans son fauteuil. Il me reconnaissait cependant, il me remerciait vivement d'être revenu, il me disait qu'il sentait sa fin s'approcher. Cependant je ne me doutais guère qu'elle était si instante. Oppressé de fatigue, il s'est traîné après deux heures jusqu'à son lit; il s'y est assoupi; je veillais avec sa soeur auprès de lui, et vers onze heures de la nuit il avait expiré. Quelque entraînante que soit pour moi votre société, quelque pardonnable qu'il soit d'oublier à côté de vous le temps et les heures, si j'avais cependant remis mon

[p. 219]

départ jusqu'à Mercredi, comme il m'est venu un instant l'idée, je n'aurais plus retrouvé mon ami et je m'en serais fait un vif reproche plus tard.’

Met dat al was Julie niet zoo gelukkig, in die weken, als zij wel was geweest. Een werkelijken naijver, zoo gansch ongegrond, zou zij zich zeker niet hebben willen bekennen, en die bestond misschien ook niet in haar hart. Maar René had het druk met andere belangen dan de hare, en zij ervoer de eenzaamheid in de priesterlijke woning, stiller dan vroeger nog, nu er geen zieke meer te verzorgen viel. Zij ondervond den weerslag van die stilte, die eerst zoo heilzaam was geweest voor haar geschokte zenuwen. Zij was treurig gestemd en wist nauwelijks waarom.

Het bezoek van een Luiksche vriendin, M^lle Noël, verscherpte nog haar verdriet.

‘Si vous saviez cher René’, schrijft zij den volgenden dag, ‘le contentement que nous avons éprouvé, Titine et moi, en revoyant une connaissance de Liège; nous étions toute autre, pour un moment la gaîté nous était revenue; mais à peine était-elle partie, que nous retombions de nouveau dans notre état de tristesse.’

Nu eerst begonnen zij zich klaar bewust te worden, Julie en Titine, wat zij verloren hadden: in hunne moeder, in het ouderlijk huis, in hun geboortestad, - en dat zij hier kwijnden als ontwortelde planten in vreemde aarde. Haar liefde alleen is de gedachte, die Julie schraagt; maar ook om die liefde is zij vol sombere voorgevoelens en twijfelingen. Zelfs René komt soms onder den indruk van haar neerslachtigheid: ‘ma Julie est tout pour moi’, strijdt hij in een dier brieven, ‘et quand je la vois souffrante d'un chagrin qu'elle ne dit pas, c'est l'idéal de mon bonheur, l'idéal de mon avenir qui se ternit.’

In die weken, bij de nadering van haren naamdag, voor welken haar een brief van René's moeder beloofd was, bemerkt Julie daarnaar te verlangen met een behoeftige liefde, - hoewel het een vreemde geldt, een onbekende oude dame, verweg in onbekende stad, en die slechts eenmaal van zich had doen hooren, in een vreemde taal.

[p. 220]

‘Cher René’ - zoo schrijft zij - ‘lorsque vous êtes auprès de moi, je ne vous parle jamais de cette bonne Mère, et peut-être prenez-vous cela pour de l'indifférence, surtout lorsque vous-même m'en parlez, vous devez me trouver bien froide; c'est que votre Julie est une singulière créature, on dirait qu'elle craint de laisser lire dans son coeur; car René ce n'est pas de la flatrie quand je vous dis, que malgré que je ne connais pas cette bonne femme, je l'aime cependant, et on dirait que mon coeur désirerais la connaître, pour pouvoir l'aimer encore d'avantage; il me semble que je retrouve en partie cette bonne Mère que je ne cesse de regretter chaque jour; croiriez-vous cher René, qu'elle est continuellement présente a mon esprit, ainsi que Thérèse, et il y a des moments que je me demande: c'est donc bien vrai que je ne les reverrais plus en ce monde?... Alors je deviens extrêmement triste et si je ne me retenait je me metterais a pleurer. Un soir en me mettant au lit, je pensais tant a Maman, je me rappelais sa vie, toutes ses peines, toutes ses souffrances, et il m'était impossible de m'endormir. Et bien cher René, lorsque je suis triste, toutes ces pensées me reviennent et alors je pense aussi a Papa, a ce pauvre homme qui dans ses vieux jours se trouve forcé de vivre loin de ses enfants. Oh! dans ces moments, combien je creuse mon esprit pour savoir s'il n'y a aucun moyen de le faire rentrer au milieu de sa famille; mais je comprends fort bien que je ne puis rien’....

En in haar leven van elken dag heeft zij maar één fleurigheid: de mooie potten in haar bloemenstandaard aan het venster: ‘elles font l'admiration de tous les passants, les boutons commencent a s'ouvrir, c'est alors seulement qu'on enviera notre belle jardinière, aussi le vicaire en est-il tout fière, c'est lui-même qui en prend soin, quand a moi mon occupation est de les regarder le plus souvent possible en pensant a qui?... devinez si vous le pouvez.’

Want zij had die bloemen van hèm gekregen, - toen zij samen in Ensival waren geweest:

‘Oh, comme j'aimais, comme j'adorais ma Julie, quand je l'ai vu dans les serres d'Ensival, choisissant ses fleurs, et leur promettant d'avance tous ses soins, ne fût-ce que parce qu'elles lui étaient données par son René. Oh, comme

[p. 221]

j'aimais ma Julie après cette promenade dans la station même d'Ensival, lorsque dans le demi jour elle penchait sa tête pour regarder bien tendrement son René, comme pour lui dire: je t'aime cependant, - tandis que les rayons du soleil couchant rembrunissaient son beau cou!’

Ook als René er niet is, heeft zij, met Titine, wel vroolijker dagen; maar wij weten niet, wat voor zieligs er ligt achter de opgetogenheid van dit brief-begin:

Oh! la belle promenade que nous venons de faire, et en même temps une charmante découverte: au bout de cette promenade nous avons trouvé une maison, où nous sommes allées nous reposer; ensuite dans cette maison se trouve une femme, qui en est la maîtresse, qui nous a montré tant d'amitié; mais il paraît qu'elle aime beaucoup a causer, car a peine étions nous entrées, que, sans faire aucun détour, elle est venue bonnement nous demander notre nom, où nous demeurions, etc. etc.; enfin nous voilà entrée dans une grande conversation; cela n'empêche pas que cette femme nous a paru bien bonne, et nous lui avons assez plu, que pour se souhaiter deux bonnes filles comme nous: mais je ne vous dis pas notre principale découverte, c'est que dans cette maison, on y fait le café, et devinez ce que nous avons projeté, Titine et moi. Lorsque vous viendrez, nous vous ferons part des beaux châteaux en Espagne que nous avons fait en rentrant en ville. Ce qui est certain, c'est que nous avions peine à quitter ce séjour, qui nous plaisait infiniment, quoiqu'il soit bien isolé.

En daar had zij bijna vergeten, dat René ziek was, toen hij zijn laatsten brief schreef, en zij maakt het weer goed met de liefste bezorgdheid. Maar ernstig was het ook wel niet, want met de S^te Julie zou hij overkomen, en hij plaagde haar al met ‘la petite hypocrisie de ma Julie, qui aime à être d'autant plus aimable quand le vicaire ne le voit pas, qu'elle est réservée quand il y est,’ en hij droomde van hunne ‘heures du berger, qui doivent être bien douces, ombragés comme nous serons par votre jardinière’, - indien althands ‘l'intéressante Joséphine Rigaux’, die te wachten was, niet al te ‘bégueule’ zou zijn!

[p. 222]

En ook, in dienzelfden brief had hij zoo mooi den groei geschilderd van hunne wederzijdsche liefde, die in veel lijden zoo heerlijk rijpte en nu wel nabij haar vervulling moest zijn:

....Chaque fois que je vous vois, chaque fois qu'une lettre de vous m'arrive, j'éprouve de nouveaux transports de joie. Autrefois, oui cher Ange, j'étais gai, j'étais reconnaissant du grand trésor que je possédais en vous. J'étais heureux, que vous vouliez accepter ma tendresse, mes soins, ma main pour la vie. Mais j'ose maintenant le dire, ce bonheur n'était pas sans mélange. Vous m'écrivez: ‘mon amour devient toujours plus fort et à cause de cela même je suis un peu plus susceptible’. Eh bien, moi j'étais susceptible parce que j'étais amoureux, amoureux alors comme je souhaite que vous le soyez maintenant. Faut-il vous dire, qu'alors souvent j'ai soupiré après une démonstration plus positive de votre part, après une preuve que votre coeur réagissait fortement? Oh ma toute chère, je ne vous reproche point, que votre amour soit resté en défaut: je les ai comptés, toutes les peines que vous avez supportées pour ma cause, tous les désagréments auxquels vous avez fait tête, toutes les luttes intérieures, desquelles vous avez triomphé. Mais l'effet que cette réflexion me produisait, était d'abord reconnaissance envers vous, puis un respect profond pour la bonté de votre coeur. J'attribuais votre constance moins à l'amour que je vous inspirais, qu'à vos sentimens nobles, à un peu de gratitude pour ma fidélité éprouvée, à une pitié pour celui que vous pouviez rendre heureux, à votre foi inébranlable à une parole donnée, à votre condescendance pour votre vénérable mère. J'étais heureux, il est vrai, que dans un coeur si généreux la première place me fût cédée. Mais je désirais l'occuper tout entier, je voulais presque pour ainsi dire moins de bonté et plus d'amour. Maintenant ne me pardonnerez-vous pas, si alors je vous importunais quelquefois par des doutes? Oh chère Julie, il faut avoir éprouvé ces doutes pour bien apprécier la jouissance, que me cause chacun de vos voeux qui me révèle votre amour. Etre pour vous l'objet de soupirs, de soucis, de tristesse, d'inquiétude, comme vous l'avez été pour moi, le savoir parce que vous avez assez d'abandon

[p. 223]

pour me le confier, voilà pour moi une source de ravissements si grands, qu'ils ne pourront être égalés que par celui que j'éprouverai, quand devant l'autel votre main s'unira pour jamais à la mienne.

Ne croyez-vous pas que ma tête s'appuye tout autrement contre la vôtre, maintenant que je sais que la même pensée la préoccupe; ne croyez-vous pas que je serre autrement votre coeur contre le mien, maintenant que je sais que le même voeu les fait palpiter tous deux? Et je le sens, le moment doit être rapproché, que nos deux coeurs se pénètrent entièrement, qu'ils n'ayent qu'une volonté, qu'un mobile, qu'un désir. Si les épreuves, auxquelles la Providence nous a soumis, ont contribué à unir plus étroitement nos âmes, espérons avec confiance, que le plus cher voeu que nous formons ne tardera pas à se réaliser.

Intusschen zou de S^te Julie hem niet in Verviers zien. Zijne ongesteldheid gaat niet over; integendeel, zij is zoo koppig, dat het gebruikelijke koorts-middel: een ossetong met een half fleschje Bordeaux, wel wordt beproefd, doch zonder overtuiging en met nog minder succes. Er fiks tegeninwandelen helpt evenmin; de koorts geeft geen kamp, en op een ochtend blijkt het: le gros, le vieux... heeft mazelen! - ‘La rougeole!’ roept hij spijtig uit, ‘si c'avait été du moins une bonne fièvre scarlatine’... ‘Je crois,’ voegt hij er zuurzoet aan toe, ‘que c'est l'amour qui me réduit tellement à l'état de l'enfance.’

Het is een vrij ernstige ziekte geworden; maar een lotgeval kan ook te algemeen-menschelijk zijn, om beschrijving te verdienen. Wij kunnen ons zoowel het ziekte-verloop, zelfs met het aderlaten en de koude baden der toenmalige geneeswijze meê, als Julie's lieve angst-brieven levendig voorstellen, - tenzij dan, dat ook het vak van ziek-zijn met meer uitbundigheid dan door ieder ander, ja, met entrain, met hartstocht, door Bakkes beoefend wordt, en er niet velen zoo aardig vanaf hun ziekbed weten te schrijven, als waar René verhaalt, hoe hij door een kier zijner bedgordijnen haar portret ligt te boudeeren, omdat la méchante niets van zich hooren laat - als juist een briefje van haar wordt bovengebracht...

[p. 224]

Berichten naar huis zendend, had hij zijne moeder te bedanken voor een ‘hartelijken en gemoedelijken brief’, in antwoord op zijn laatste, ernstige kapitteling. Ook had de oude Mevrouw haar weerzin tegen het denkbeeld van een ‘naamdag’ overwonnen, en nogmaals haren broeder een epistel aan Julie gedicteerd. En dus - met de eigenzinnigheid van oude menschen - het was zoowáár weer een brief in 't Hollandsch! De inhoud was overigens niet onwelwillend: ‘Uwe onderling geluk’, deed zij schrijven, ‘is mijne hoogste wensch en voed bovendien geen anderen, daarom ook hoe gaarne bevorderde ik naar eisch het verlangen mijns Reiniers; de goede God schenke ten deze welhaast gunstige uitkomsten!’

En zij voegde daar een ‘aandenken’ bij, dat ook in René's brieven aan Julie ons niet verklapt wordt.

Den eersten Juni, als hij weer aan de betere hand is, zet Van den Brink zich tot het uitvoerig beantwoorden van het aan hem persoonlijk gerichte schrijven vanwege zijne moeder. Het bleek, dat haar bezwaren voornamelijk het geloofsverschil hadden gegolden, niet zoozeer nog met betrekking tot hemzelf als wel tot de toekomstige kinderen...

Het was een nieuw en netelig punt.

Dat ik ooit de belijdenis mijner vaderen voor de Katholijke zou vaarwel zeggen, dit, vergeef mij, gelooft gij zelf nauwelijks. Het catholicisme ligt niet op mijnen weg, niet in de rigting van mijn geest, niet in die van mijn karakter. Daarbij, bij alle mijne fouten en verkeerdheden, de Godsdienst is mij immer een zaak van ernst geweest. Wat ik ook daaromtrent geloove, ik durf zeggen, ik heb niet ligtvaardig aangenomen en verworpen. Maar aan de wensch betreffende mijzelven verbindt gij nog eene andere. Zonder dat gij echter daaromtrent eene eisch of bepaling durft stellen. Vergun mij op dit punt openhartig te zijn. De vraag is tusschen mij en mijne Julie nooit voorgekomen, maar ik kan niet ontveinzen, dat door hare familie weleens is aangedrongen op eene verklaring van mij in tegenovergestelden zin, dan gij het wenscht. En wat heb ik daarop geantwoord? Dit, dat ik niets beloofde en niets weigerde; dat wanneer het geval daar was, ik naar mijn eigen geweten zou beslissen, wat ik te doen had. De billijkheid vordert,

[p. 225]

dat nu gij de vraag opwerpt, ik hetzelfde antwoorde. Houd het echter voor geene uitvlugt, waaronder ik mijne eigenlijke meening bedek. Neen, ik schrijf zoo, omdat ik zelf op het oogenblik niet wete, hoe ik de vraag beantwoorden zou; ik weet wel, hoe ik die zou wenschen te beantwoorden: dat zou zijn in uwen zin; maar bij eene gewetensvraag als deze mag niet tot rigtsnoer dienen, wat wij wenschen. Halve maatregelen, als jongens volgen den godsdienst van den vader, meisjes volgens dien der moeder, verwerp ik ten eene male; dat is transactie maar geene zedelijke oplossing. Alle kinderen moeten zoowel vader als moeder even na zijn. Buitendien geloof ik, dat dergelijke transactiën meer den vrede des huisgezins verstooren, dan zij dien bevestigen. Maar er is eene andere vraag, die overwegend is: voor de katholijke moeder en den protestantschen vader staan de zaken niet gelijk. De Protestant gelooft, dat er ook heil buiten zijn kerkgenootschap is; de strenge Katholijk gelooft het niet en der Katholijke moeder kan de vraag over de belijdenis harer kinderen zoo gesteld worden, als had zij de keuze te doen tusschen leven en verdoemenis voor hetgeen haar het dierbaarste is. Van dit exclusive stelsel komt de Roomsche kerk, zelfs in enkele harer hoofden, langzamerhand terug; in de praktijk is het bijna verdwenen, zoolang ten minste geen Jezuiëten er zich mede bemoeijen. Of mijne Julie op dit punt die bekrompenheid deelt, weet ik niet; vraagt gij mij, wat ik geloof, dan antwoord ik, dat ik het niet geloof. Ik ben van haar karakter overtuigd, dat zij mij noch haar hand schenken, noch zoo met innige liefde mij verkleefd zou zijn, indien zij meende, dat ik als Protestant onder den algemeenen vloek rustte. Zij heeft hoe langer hoe meer groote deferentie voor mijne inzigten. Vroeger had zij een Jezuiet tot biechtvader, maar reeds voor een jaar heeft zij den Jezuiëten met ap- en dependentiën vaarwel gezegd en mij plegtig beloofd, zich in het vervolg steeds aan wereldlijke geestelijken te zullen houden. Van mijne zijde geef ik steeds alle bewijzen, dat ik hartelijk hare vroomheid acht; maar tevens heb ik gaarne, dat zij inzie, dat ook ik op mijnen godsdienst prijs stel, en daarom ga ik te Luik en te Verviers (op beide plaatsen zijn Protestantsche kerken) trouwer ter kerk dan ik het misschien anders zou doen. Ik moet dus de vraag, welke gij mij

[p. 226]

voorlegt, aldus stellen: welke zal op het oogenblik, dat ons huwelijk met een spruit bekroond wordt, de overtuiging zijn van mijne Julie omtrent de zaligheid ook buiten de kerk? Ik geloof nu, dat die uwer en mijner wensch gunstig is; maar veel hangt hier van omstandigheden af, veel van den indruk, dien ik op haar door handel en wandel maken zal. Ware ik zoo gelukkig voor dat oogenblik met mijne Julie in Holland terug te keeren, zag zij zich daar omgeven van u en andere innig vroome Protestanten, ja, dan geloof ik van nu af te kunnen verzekeren, dat zij zich niet verzetten zou, wanneer onze kinderen in mijne geloofsbelijdenis werden opgebragt. Nu hangt alles te veel van omstandigheden af, schoon ik stellig meen, de overtuiging eener moeder geen geweld te mogen aandoen. Intusschen mijne redenen wegende, zult gij zelve u overtuigen, dat alles van de toekomst afhangt, en dat, terwijl ik niets van mij eischen of bepalen laat, ik niet het regt heb vooreerst nog van mijne zijde eischen en bepalingen te stellen.

Ik geloof het reeds genoeg gezegd en verzekerd te hebben, dat ik geene onberaden stap wensch te doen, dat mijne Julie mij te lief en te heilig is om haar door een onberedeneerd huwelijk aan kommer en ellende bloot te stellen, en dat, hoe vurig ons beider wenschen ook naar de gehoopte ontknooping jagen, ik die echter steeds afhankelijk zal maken van het oogenblik, waarop mijn lot een keer zal genomen hebben, en zich helderder uitzigten voor de toekomst opdoen. Ik herhaal thans de belofte, ook namens mijne Julie. Hare onderwerping in dit opzigt is zooveel te verhevener bewijs van hare trouwe liefde jegens mij, naarmate al wat haar omgeeft te meer op haar huwelijk aandringt; deels omdat men op het punt van verkeering hier zeer streng is en veel scherper toezigt houdt dan bij ons te lande, deels omdat het bij hare kerk een regel is, wanneer zij gemengde huwelijken niet kan tegenhouden, de voltrekking daarvan zooveel mogelijk te bespoedigen, dewijl het voornemen altoos als slechts half goed beschouwd wordt, en volkomene absolutie slechts dan volgen kan, wanneer de daad door het tusschenkomend sacrament onherroepelijk geworden is. Zoo niet om mij zelven, ik zou dus om mijne Julie alles moeten aanwenden, dat mij tot eene gewenschte vestiging kon brengen; en ook in dit

[p. 227]

opzigt kan ik niet genoeg bij mijne vrienden à costi aandringen, dat zij daartoe toch niets onbeproefd laten. Intusschen moet ik aanmerken, dat ook eene geringe bete ons genoeg zal zijn. Mijne Julie heeft nimmer weelde gekend; zij is zuinig en arbeidzaam, en ik, ik ben door vele ondervindingen, der weelde vreemd geworden; de Liefde mijner Julie zal voortaan mijn hoogste weelde zijn.

Den 18^den Juni is Van den Brink van een tiendaagsch bezoek aan Verviers terug. Na zijn ernstige ziekte was het weerzien heuglijker dan ooit geweest. Julie, meer dan ooit, had hem de diepte van haar liefde getoond: ‘Il m'était impossible de vous cacher combien je vous aimais, tellement j'étais heureuse de vous revoir, et de vous revoir bien portant, moi qui m'était tant inquiétée durant votre maladie. Oh! René, si vous auriez pu voir ce qui se passait dans mon coeur le jour que vous êtes arrivé: moi-même j'ai été étonnée du bonheur que j'éprouvais en vous voyant...’ Zij kan hem bijna niet laten gaan, ‘car plus vous restée auprès d'elle, plus elle voudrait vous retenir, parce que vous l'habituez si bien à vous chaque jour, que quand vous êtes parti je dirais presque qu'elle est comme une folle’...

En ook René's hartstocht stijgt immer hooger:

‘Depuis qu'il vous a quittée, il n'a cessé un seul instant en pensée à vous serrer contre son coeur, à couvrir vos joues de demi-baisers, à mirer sa propre figure dans vos yeux si beaux et si clairs. Aussi en vous écrivant maintenant, il lui semble qu'il vous tient dans ses bras et qu'il vous supplie tout bas: ‘Faites-lui un peu d'amitié.’

‘Ce matin encore en regardant, en embrassant votre cher portrait, je sentais trop bien, que ce n'était pas là ma Julie, comme je la connais à présent. Il n'y avait pas là ma jaquette chérie¹⁾, ni mes manches retroussées, ni les bras si potelés, ni mon beau cou, ni surtout ce délicieux sourire avec lequel ma chère Julie retourne sa charmante tête pour accueillir son gros quand il monte l'escalier le matin. Oh, ma chère Julie,

1) Een morgen-jakje, waar hij dol op was.

[p. 228]

toutes ces petites marques d'affection de votre part me mettent au comble de la béatitude. Si jamais j'ai formé des voeux pour mon épouse future, vous réalisez tout ce que j'aurais pu désirer. Je vous ai connue et adorée comme jeune fille inaccessible encore à l'amour et vous enveloppant de votre modestie, je vous ai connue et adorée comme l'enfant chérie de vos parents, je vous ai vue comme bonne soeur pour vos frères et soeurs, maintenant je vous adore comme fiancée aimante; que ne serez-vous pas un jour comme épouse, et, Dieu le veuille, comme mère!’

‘Oh, ma chère Julie, je ne sais ce que mon amour pour vous doit devenir un jour; mais depuis les derniers temps que vous m'avez laissé lire dans votre âme et que j'y ai découvert tant d'amour pour moi, il n'y a dans mon coeur place pour aucune penseé à côté de la pensée de vous.’

....‘quand je vous tiens dans les bras, dans le sentiment du plus pur, du plus ardent amour, je sens quelque chose d'immortel se remuer dans moi, et quand vos yeux se fixent alors si tendrement sur les miens, dans la profondeur de leur éclat il me semble lire, que notre tendresse survivrait à la mort même.’

‘Il paraît donc que le langage de l'amour, quelque souvent qu'il soit répété, n'ennuye jamais et que ma chère Julie s'y résignera de bon gré, quand je lui répète qu'elle est mon seul et mon plus grand trésor, mon ange, ma sainte, ma colombe, ma biche, mon étoile, ma rose, ma pensée unique jusqu' à la mort. - Est ce bien fait, ma toute chère?’

Men ziet het dezen fragmenten niet aan, dat zij geschreven zijn op vloeierig papier van een hospita, in een onwennig vertrek aan een te lage tafel, waarvoor Van den Brink gezeten was op een te hoogen stoel!

Het geval is te kruiig om het niet te vermelden:

....‘Quel embrouillement peut causer la bêtise d'une servante Flamande! La mienne avait assuré à ma propriétaire que je ne retournerais que Lundi en quinze et qu'en quittant

[p. 229]

la maison je lui avais dit cela. Au contraire, itérativement je lui avais donné la commission de dire à sa maîtresse que je serais de retour Lundi en huit.

Si j'ai outre-passé ce terme, c'est qu'à Verviers certaine personne enchanteresse m'avait fasciné pendant deux jours de plus auprés d'elle; et maintenant je dois regretter qu'elle n'ait pas prolongé son jeu davantage. Car me voilà dans une chambre récemment peinte, récemment blanchie, avec des portes qui ne ferment pas, des meubles déplacés, sans stores aux croisées, sans rideaux à mon lit. Tout était bouleversé. Au millieu de ce désordre aucune possibilité pour moi de me livrer à mes études sérieuses. Rentré dans ma chambre, je prends votre portrait de mon tiroir, je me place devant ma fenêtre, je regarde les nuages, qui s'en vont comme par le chemin de fer du nord; je regarde les étoiles, qui me rappellent vos beaux yeux, je regarde la lune au point d'en devenir triste. Je pense à certain beau cou et je voudrais être le zéphir pour venir le caresser; je sens autour du mien s'enlacer un doux bras, dont une jaquette envieuse mais d'ailleurs charmante me cache toute la rondeur, je récapitule les pas plus, dont certaines lèvres de rose ont trop légèrement effleuré mes joues, et après tout je maudis la précipitation avec laquelle j'ai quitté Verviers.

Il n'y a qu'une chose qui me console. C'est le mauvais temps. Convenez-en que sous ce rapport au moins j'ai bien calculé mon retour à Bruxelles. Quand j'en reviendrai, St. Médard se sera repenti de ses mauvaises habitudes, une nouvelle lune nous aura rapporté les beaux jours, et Spa verra dans ses bosquets un heureux et joyeux trio: Titine, montée sur un âne, le gros serrant bien fort le bras de sa Julie, et la toute chère Julie en récompense s'oubliant quelquefois.

‘Que dites-vous bien d'un gros’, - begint hij vijf dagen later eerst zijn volgenden brief - ‘qui malgré l'instance expresse, que vous avez faite dans votre dernière pour avoir au plus tôt un billet de lui, ne vous envoye de ses nouvelles qu'aujourd'hui? Sans doute, qu'il oublie sa Julie, qu'il ne l'aime plus, qu'il fait tout pour chasser son image de ses pensées, qu'il n'a plus son portrait devant les yeux, ni sa

[p. 230]

dernière lettre sur son coeur, etc. etc. Eh bien, quand vous aurez dit toutes ces méchancetés, le gros vous dira, que ce n'est pas une raison de lui refuser un pas plus, ou de lui envier un petit rayon de ses belles étoiles. Car le gros n'est pas aussi coupable que vous le croyez.’

Hij was namelijk, voor lang reeds uitgestelde archief-onderzoekingen, naar Antwerpen geweest: ‘c'était un coup de désespoir, je ne pouvais tenir dans ma chambre. Les badigeonneurs auraient fini par me badigeonner moi-même, et ma Julie, qui m'épile si scrupuleusement les cheveux gris, n'aurait sans doute pas consenti à une pareille métamorphose. Puis l'air était empesté par l'odeur du vernis, qu'on venait de mettre sur la peinture’.

En wat zou hij in een leege hotel-kamer, waar zelfs pennen en inkt te ellendig om te schrijven waren, anders gedaan hebben dan aan zijne Julie denken en aan.... la jaquette? ‘Pardonnez-moi mes fantaisies: mais depuis notre dernière entrevue je tiens à la jaquette, comme autrefois je tenais à la robe gris de perle.’

Ja toch, hij dacht ook aan iets anders: ‘Chaque fois que je suis à Anvers, j'y vais visiter aussi souvent que possible le port. Je suis Hollandais pour cela et rien n'a autant d'attraits pour moi que la vue de la mer et des navires en voile’. Hij dacht aan Holland.

Juist in dien zomer, bij den hoogen bloei zijner liefde, en onstuimig verlangende naar de eindelijke vervulling daarvan, voelde hij zich, zoodra hij van Julie weg was, dubbel verlaten. Zijn kamer, na weken van huisterige schoonmaak, was ongenoegelijk nieuw. Zijn Duitsche vriend was dood. Voor de Belgen had hij weinig sympathie. Hij was altijd alleen. ‘Ik leef hier als een kluizenaar’, schreef hij zijn moeder, ‘ik geloof zelf, dat ik te weinig menschen zie en te weinig omgang heb. Gij kunt u dus voorstellen, hoe aangenaam het mij zou zijn een vertrouwd en vriendelijk gezicht uit Holland te zien’.

Maar niemand kwam hem bezoeken. De wintertijd had Daan Santhagens verhinderd, zijne belofte te houden. Het was nu Juni. Hij liet zich wachten. Sinds een maand had hij geen letter uit Holland ontvangen: ‘Het is mij uiterst pijnlijk’, besluit hij een volgenden brief, ‘mij zoo geheel als afgestorven te moeten beschouwen’. En het is zielig, hoe

[p. 231]

hij ten leste schrijft: ‘Komt Daan S. nog ooit herwaarts? Zoo ik hem niet lokken kan, kan het misschien de fraaie, drukbezochte en in alle opzichten merkwaardige tentoonstelling’.

Wie was het die, alleen, in die weken hem Holland nader bracht? Het was Julie, die opnieuw aan de oude Mevrouw Van den Brink een brief had geschreven, om haar te bedanken - de woorden waren niet zonder gevaar - ‘pour la part que vous avez prise à la célébration de la fête de ma patronne.’

Maar een ander gedeelte was wel geschikt, om de moeder van den balling te verteederen; het gedeelte over zijn ziekte in den vreemde:

‘Jugez, Madame, combien mon inquiétude était vive: le savoir malade peut-être plus qu'il ne le disait, et ensuite le voir a l'étranger sans parents, sans amis pour lui donner les soins qu'exigeait son état! Oui, je vous l'avoue franchement, alors j'ai regretté que le moment qui doit nous unir inséparablement ne fût pas arrivé; et pourquoi le regrettaije? ce n'est que parce qu'il m'aurait été permis de lui prodiguer les soins, que vous-même désirez pouvoir lui donner. Il m'aurait été si doux de le consoler, de l'encourager, de partager ses peines, et d'être auprès de lui pour épier tout ses désirs et travailler de tout mon pouvoir à y satisfaire.’

En wat verder:

‘Puisse ce temps heureux bientôt nous apparaître! puisse tout obstacle bientôt s'aplanir! mon coeur le désire tous les jours plus vivement sans oser se le promettre....’

Bij den keurigen brief, heel fraai en fijn geschreven op een groot vel Bath-papier, was maar een lettertje voor René zelf, en die plaagt haar met haar: ‘vrai modèle de calligraphie, écrite sur des lignes à deux centimètres de distance.

Allons, le gros est méchant, mais vous aussi vous avez mérité qu'il vous inflige une petite peine, cette fois il ne se laissera pas fléchir par vos beaux yeux: il vous tourmentera, même si vous les fassiez des plus doux possibles. Il résisterait même à l'influence attendrissante d'un bon pas plus. Tellement il a été en peine à cause de votre silence prolongé, et il veut se venger.

Cependant vous avez un moyen pour appaiser tout-à-fait

[p. 232]

votre gros, et ce moyen, c'est la jaquette. Il faut que le gros vous voie, vous embrasse dans votre jaquette. Car je ne sais quels doux souvenirs se rattachent à cette jaquette pour moi; ou plutôt je le sais: je ne vous avais jamais vue en jaquette qu'à ma dernière visite, et jamais aussi votre René n'a été si bien reçu, jamais vous lui avez prouvé tant d'amour, et par conséquent, jamais lui n'avait été si amoureux de vous et si heureux par vous.’

‘Tiens! j'oubliais quelque chose et cela vous apprendra, j'espère, à un peu respecter votre “vieux gros”. J'ai reçu la semaine passée deux nominations comme membre de deux sociétés savantes¹⁾, une en Hollande, l'autre en Allemagne. Si les gens savaient comme il est sot en certaine bien chère, bien aimable société! Mais la modeste demeure du très digne et très révérend vicaire n'ira pas révéler ces secrets à tout le monde. Dites cependant à Titine, que depuis que je suis membre de deux sociétés savantes, ce n'est que vous qui aurez droit sur mon bras, et qu'à Spa nous lui chercherons un autre âne pour s'appuyer dessus.’

Er zou van het uitstapje naar Spa niets komen. - Sinds eenigen tijd klonk in René's schertsen over Titine een andere toon. Niet langer wordt aan ‘la méchante Titine’, altijd tot een guitigen spotlach gereed, een gekscherende bestraffing toegediend; doch wat goedige grappigheid schijnt eer bestemd, haar op te monteren. Zij verdroeg het plagen niet meer als vroeger; het irriteerde, het verbitterde haar. Titine, met haar schraal figuurtje, vief, maar nooit sterk,

1) 17 Juni 1847 werd V.d. Br. benoemd tot buitenlandsch lid van de Leidsche Maatschappij. De hier aangehaalde brief is van 23 Juni. Kort daarop (29 Juni 1847) werd hij - als ‘Amsterdammer’ - lid van het Prov. Utr. Genootschap. Aan zijne moeder schrijft hij op 31 Juli: ‘Aangenaam was het mij, in den laatsten brief van Van Hees een nieuwe benoeming voor mij te vinden, zoodat ik nu lid ben van verscheidene geleerde genootschappen; ik wenschte dat die benoemingen buiten den titel ook wat in mijne beurs opbragten, maar helaas is dat het geval niet. Hoopen wij echter, dat Bake's getrouwe pogingen bij het gouvernement iets gunstigs mogen uitwerken.’ In dienzelfden tijd (23 Juli) hooren wij van een bezoek ‘de la plus haute importance’ aan onzen Gezant bij het Belgische hof, die tijdelijk te Aken verbleef. Van daaruit bracht V.d. Br. een bezoek aan Vader Simon.

[p. 233]

Titine was bedenkelijk zwak den laatsten tijd. Gaarne bleef zij lang uit logeeren; zij gevoelde rust noodig te hebben. In een brief van 30 Mei schreef Julie: ‘le médecin a ordonné a Titine de ne pas se fatiguer.’ Haar ongestadige geest verlangde nogmaals naar buiten; maar, eenmaal op het land, zou zij de eenzaamheid verdragen? - Bij zijn laatste bezoek had Julie over de toenemende verzwakking harer liefste zuster de tranen in de oogen gekregen.... En ziehier, opeens, den 14^den Juli:

Cher René.

Etes-vous un peu fâché contre votre Julie de ce qu'elle a tant tardé de vous écrire, ce n'est cependant pas manque de bonne volonté. Hier j'avais commencé ma lettre, mais il m'a été impossible de la continuer, j'étais si distraite que je ne savais ce que je vous disais. Et pourquoi me direz-vous, Oh! René, si vous saviez combien je suis encore une fois triste. Depuis votre départ la maladie de Titine a fait tant de progrès, qu'Eugène a déclaré, que si cela continuait, il ne lui donnait plus six semaines a vivre; aussi si vous l'aviez vue il y a deux jours, elle n'était pas a reconnaître tant elle avait la figure décomposée: cependant aujourd'hui il lui va un peu mieux, il paraît que les bains qu'elle prend depuis deux jours lui font beaucoup de bien. Espérons, cher René, que ce bien continuera, et que Dieu ne permettera pas que nous ayons encore une si grande peine a supporter. Car ce serait une bien grande pour votre Julie, habituée comme nous sommes a vivre ensemble et nous aimant plus que nous ne l'avons jamais fait, je sens bien que si un pareil malheur m'arrivait, il me serait bien pénible de continuer a rester ici. Mais encore une fois, espérons que nos craintes n'auront aucune suite.

Vous dire René, combien je vous aime, je ne le pourrais, je sens que vous possédé tout mon coeur, et c'est surtout dans mes peines que cet amour devient toujours plus fort, parce que je reconnais le bien que le vôtre me fait: Oui Cher René, ce serait bien à moi à vous parler de reconnaissance pour cet amour que vous me voué, car sans lui, peut-être ne me trouverait-on pas si résignée dans les épreuves qu'il convient a Dieu de nous envoyer: aussi est ce Dieu, que je

[p. 234]

remercie de tout mon coeur de m'avoir donné un ami tel que vous, bien cher René.

Ma toute chère Julie! Comment vous décrire la pénible impression, que m'a produite votre lettre si triste, et triste pour si bonne raison. Oui! je le sens, je ne vis avec vous que d'une seule vie, et comme vos espérances et vos jouissances, ainsi vos peines de coeur, vos soucis, vos douloureuses prévisions se reproduisent dans votre René. Seulement pour les qualités de l'âme, vous, ma Julie, vous êtes bien au-dessus de moi. Car encore votre lettre a contribué à augmenter ma vénération pour vous. Avec le sentiment le plus profond, le plus naturel des maux qui vous frappent, vous alliez le courage d'envisager avec calme le coup qui vous menace encore, et avec la résignation la plus chrétienne vous vous soumettez aux nouvelles épreuves, que peut-être la Providence vous réserve. Quel trésor ai-je trouvé en vous pour ma vie! Car unis comme nous le serons par les liens les plus étroits, plus unis encore par le coeur, aucun malheur ne pourra me terrasser, comme il me l'aurait fait sans vous. Car dans ma Julie je trouverai toujours, non seulement la fidèle compagne de mes peines, non seulement l'unique dépositaire de tous mes intimes sentimens, mais aussi un modèle sublime pour ranimer mon courage, pour apprendre à espérer, à avoir foi dans la sagesse et dans l'infinie bonté d'un Dieu, contre lequel l'impétuosité naturelle de mes sentimens se révolterait sans cesse. Encore une fois quel trésor ai-je trouvé en vous, ma chère enfant, ou plûtot, car c'est le mot, mon cher Ange! Maintenant vous consoler, vous encourager, je ne le puis: vous avez en vous-même un fond inépuisable de courage et de consolation; seulement, quand je réfléchis à toutes les douleurs navrantes auxquelles vous avez été en proie, quand je vous vois sortir de toutes ces épreuves, plus bonne, plus courageuse, plus sanctifiée pour ainsi dire à chaque coup qui vous frappe, je me dis: ce sera le dernier! Hélas! bien des fois, les événements m'ont désappointé; mais à cause de vous je ne perds pas cette conviction: soit que la nouvelle fatalité, que vous redoutez, se réalise, soit qu'elle soit avertie, toujours à cause de vous j'ai confiance dans la bonté de Dieu. Non, à cette con-

[p. 235]

duite exemplaire que vous tenez un milieu de l'adversité, la récompense ne peut manquer, et si comme vous le dites notre amour compte avant tout dans votre bonheur, oh, alors notre union doit vous réserver sans doute la félicité la plus pure, la plus méritée.

Revenous à la pauvre Titine! Je la plains sincèrement, je souffre avec elle, mais aussi je me réjouis avec elle, qu'elle vous ait auprès de soi. Où trouverait-elle une soeur si dévouée, si sensible, si patiente, si pleine de piété et de charité pour la soigner, comme vous l'êtes. Prodiguez à elle tous les trésors de votre bon coeur, toutes vos affections, oubliez pour elle jusqu'à votre René! Lui vous environne en pensée pour vous admirer, pour vous aimer, pour vous promettre un inébranlable amour.

Mais tout en disant cela, votre René a bien le droit de dire: Cher Ange, épargnez vous-même. Je suis loin de prescrire des limites à votre dévouement, mais le dévouement même peut marcher d'accord avec la prudence. Vous ne vous devez pas à vous seule, mais vous vous devez beaucoup aussi à votre René. Sur le point d'une contagion physique et matérielle je suis un peu incrédule; mais vous ne l'êtes pas et je redoute encore plus les funestes impressions d'une imagination préoccupée que la communication du mal même. Vous avez manifesté la crainte que vous aviez de coucher avec Titine, si sa maladie progressait. Eh bien! pour vous même je le répète: Epargnez-vous! Suivez votre intention, représentez-vous tout l'amour de votre René et pensez à la déchirante douleur qu'il éprouverait s'il devait voir un jour languir sa Julie faute d'avoir pris ses précautions. Si votre résolution produirait quelque impression, donnez-en le tort à moi; dites-lui, qu'elle sait comme votre René est sot de vous, comme il s'inquiète toujours pour vous, et que c'est lui qui a insisté pour que vous couchiez à part.

Et moi, je me creuse la tête pour savoir ce que je pourrais contribuer pour alléger le mal de Titine.

Wat kon Van den Brink doen? Er zou geld noodig zijn om Titine naar buiten te laten gaan; - hij bezat het op het 't oogenblik niet; hij had Hollandsche vrienden overgehad; hij had zelfs nog een kleine schuld aan Eugène. Toch,

[p. 236]

verklaart hij goedig: als 't geld er moet wezen, dan zal hij al zijn best doen, het te verschaffen.

Wij zien hem ook vol oprechte bezorgdheid voor Julie's gezondheid, - hoe teekenend het voor den tijd moog' zijn, dat hij aan een dadelijke besmetting niet geloofde. Het was tevens teekenend voor hemzelf. Ook deze ziekte had hij niet zien aankomen: Titine was wat zwak, Titine was wat minder lustig dan vroeger, - maar Titine, zoo goed als Julie, had veel verdriet gehad... En opeens - Eugène geeft haar geen zes weken meer.

Juist zoo had hij zich beklaagd over de onuitstaanbare hypochondrie van zijn contubernaal, met zijne ‘maladie imaginaire’, - die eensklaps een ‘vliegende tering’ bleek te zijn.

Dit weinig oog-hebben voor ziekte kwam niet alleen uit eigen robuste gezondheid voort. Het was een merkwaardige eigenschap van dezen man, een leemte in zijn wezen, die samenhing met een schoonheid. Het was de abstractheid van zijn geest, die de werkelijkheid tot een vast beeld in zich fixeerde; die de werkelijkheid tot een steeds betuurden en gekoesterden droom omschiep, doch op de werkelijkheid-zelve niet scherp lette. Hij leefde bij de idee, en niet bij het leven zelf. Hij was uiterst gevoelig voor natuur-schoon, voor atmospheer, voor stemming, - maar het léven in de natuur liet hem onverschillig. Het is bekend, hoe hij plantkunde een onbegrijpelijke onnoozelheid achtte en van dierkunde zelfs een afkeer had. Op een hooger plan, in zijn eigen leven, herhaalden zich dezelfde geestes-bewegingen, en zij waren zijn geluk, en zijn rampspoed. Een werkelijke angst voor Julie's gezondheid, voor Julie's leven, komt niet bij hem op. Bij het sterven harer eene zuster, bij het wegkwijnen der tweede, denkt hij geen oogenblik aan háár schrikkelijken hoest van verscheidene winters, aan haar overgevoelig zenuwgestel. Hij mist de innige zorg, maar hij kent evenmin de baatzuchtige, angstvallige ‘voorzichtigheid’. Hij ziet zijne liefste, gezond, frisch, rozig, zooals zijn verliefde oogen haar streelen, en zorgeloos zal hij haar beminnen....

En zoo zou aan Julie niets gespaard mogen blijven? Zou ook de goede Titine, aan wie de versplintering van het gezin haar des te inniger had gehecht, sterven moeten?

[p. 237]

Een krachtige keer in de geneeskundige behandeling, een staan laten van alle medicijn, bij een nemen van drie baden per dag, schijnt voor een korte wijl een verbetering in den toestand te brengen.

Julie vat weer moed. Isidore heeft voor de beide meisjes buiten, in Charneux, een kamer bemachtigd. Daar zullen zij een dag of vijf heen kunnen gaan, en dat zal Titine's herstel voltooien. Julie en Eugène maken zoo spoedig mogelijk alles voor het vertrek gereed. Titine zelf verlangt met hevigheid. Den volgenden dag al gaan zij met de diligence....

Den 22^sten Augustus berichtte Van den Brink aan zijn moeder: ‘Ik heb in lang niet geschreven, omdat ik niet veel heugelijks te schrijven had en diep gebogen ging onder het leed, waaraan mijne Julie ten prooi was. Men zal u gezegd hebben, dat hare laatste zuster niet onverzien maar toch onverwacht was overleden. Mijne Julie is uiterst gevoelig, en zoo slag op slag van diegenen beroofd waaraan haar hart was gehecht, scheen het vertrouwen, dat haar tot dusverre had staande gehouden, te wankelen’....

[p. 238]

Hoofdstuk VII.
Julie zwervende.

Zoo was ook Titine - de schalk eens, die eigenlijk zoo ernstig was en zoo lief -, beslopen door de verraderlijke tering, in enkele weken weggenomen.

En Julie? Tusschen 18 Juli en 23 Augustus zijn er geen brieven van haar. Na den ondergang van het ouderlijk huis en moeders onverwachten dood, was zij met haar twee zusters uit Luik gevlucht onder het veilig dak van broer Eugène, - had zij in weinige maanden alle beide, eerst de jongste, dan de tweede, liefste, de rampspoedige woning zien uitdragen... De hernieuwde dagen van verwarring en doodsangst hadden haar verbijsterd; ditmaal doorstaat zij den slag niet. De smart overweldigt haar; haar moed, haar krachten bezwijken. Zij houdt het niet uit in deze benauwende sterfvertrekken. Haar zenuwtoevallen, die geweken schenen, keeren weer; naar lichaam en geest is zij uitgeput. Zij wordt zeer ziek. Wat wil Eugène, de goede, een weinig schuwe Eugène beginnen? Men brengt haar naar Luik, bij de familie Noël, de oude, lieve vrienden uit de Cloche d'or, die haar verzorgen zoo goed zij kunnen. Julie wordt niet beter. In den duffen winkel, in de dompige kamers der stadswoning, snakt zij naar lucht, - en naar vergeten: daar aan den overkant van de markt staat het trouwe huis met de wiegelende gouden ster; er waren vreemden. En Julie heeft geen weerstand meer; zelfs haar liefde heeft geen macht meer in haar. Uiterst zwak, is zij overgeleverd aan de teistering harer zenuwen. Het komt tot een crisis. Een oogenblik is men bezorgd voor haar leven.

Van den Brink is bij haar. En als de dokter maar één raad weet, afleiding: zij moet hier weg uit deze herinneringen, - dan weet René er een tweede: laat Julie naar Brussel komen voor een poos, naar de vroolijke hoofdstad, die

[p. 239]

zij nog niet kent, naar zijn stad! Laat zij komen, samen met een vriendin: hij zal er hen rondleiden, in de kerken, in de musea, in het bosch; zij zullen samen eten in restaurants; Julie en de vriendin mogen zijn kamer betrekken (hij zelf zal zich wel ergens opschieten), Julie zal zijn kamer wijden; en waar kunnen hunne ‘heures du berger’ ooit zoeter geweest zijn, dan zij zijn zullen op zijn canapé, terwijl de vriendin al haar aandacht wijdt aan de aankomst en het vertrek der treinen....

De levenwekkende stroom dier enthousiaste gedachten doet op Julie's verdroefde trekken den glimlach weerkeeren; zij leeft op, en na enkele dagen reeds gaat het drietal op reis, René met zijn nog wat bleeke Julie, en Octavie Noël, die eens, als vastenavond-waarzegster, hun toekomst zoo wèl had voorspeld.

En zou het plan niet slagen, als René er zijne Julie de gezondheid terug mee kon geven? Met welk een innige uitbundigheid zal hij alles in het werk hebben gesteld, dat maar in zijn vermogen was; hoe zal hij zijn laatsten stuiver hebben besteed, om het Julie toch maar heerlijk en vroolijk te maken, Julie, die het als een plicht nu is opgelegd, haar verdriet te vergeten en de vreugde tot haar hart toe te laten, tot genezing van haar lichaam.

En inderdaad hebben zij vele gelukkige uren en goede dagen doorleefd. Als Van den Brink de beide meisjes naar Luik terug heeft gebracht - Julie nog wel niet al te blozend, maar toch kalm en monter, schijnt het wel - zal hij nog maanden daarna zijn kamer als verheerlijkt zien; Brussel is vol van haar; Leuven, waar zij stilhielden, blijft voor hem een bedevaart-stad.

Ma chère, ma belle, ma bonne Julie. Cette fois-ci nos adieux, que nous aimons tant à prolonger ont été bien brefs. Vous aviez le pied dans la voiture et moi, je devais courir au grand galop pour attraper le convoi, qui était déjà monté. Et cependant cette fois-ci j'aurais aimé vous embrasser plus que jamais, d'abord par reconnaissance pour tant de preuves d'un sincère amour, que vous m'aviez données et pour tant de jours de bonheur, que j'avais vécu avec vous; ensuite à cause de l'incertitude où nous étions, quand il nous sera

[p. 240]

permis de nous revoir et de nous assurer, tête à tête, coeur à coeur, que nous n'existons que l'un pour l'autre. Car chère Julie, si la fatalité - non, la main de la Providence, abat autour de vous un à un tous les objets de votre affection, elle semble vous appeler à ce que vous ne viviez désormais que pour un seul, votre René; j'y trouve la vocation de ne plus penser qu'à vous seule, et de vous compenser par un redoublement d'amour, l'amour de toutes celles, qui vous ont bénie en vous quittant, qui prient pour vous en haut. Oui, chère enfant, ce Dieu, que vous avez si sincèrement invoqué dans vos peines, ne restera pas sourd à vos prières, il renouvellera votre courage, il retrempera vos forces, il ravivera vos espérances, et votre René ne connaît d'autre désir que celui d'en être le faible, l'humble instrument.

En revenant à Bruxelles, je trouvais ma chambre déserte, il est vrai, mais cependant il me semblait que vous y aviez laissé quelque chose de vos charmes, que le lieu était enchanté, depuis que vous y aviez respiré. Je me suis couché dans mon lit, que j'appelle désormais le vôtre, et vous avez inspiré mes rêves: j'ai dormi depuis onze heures de la nuit jusqu'à huit heures du matin. On dirait que vous m'avez légué votre somnolence; votre somnolence, qui faisait secouer la tête à votre Tante avec les mots: pauvre gros, quelle femme il aura! - mais qui à moi inspire la question: comment va t-il Julie? dans l'espoir que vous y répondrez avec un accent tout particulier: ‘Il va bien! je bâille!!’

We ontdekken hier, in het voorbijgaan, een der oorzaken van Julie's veerkracht, en het geheim harer betrekkelijke gezondheid. Het is een klein en toch belangrijk détail: zij heeft behoefte aan veel slaap, en zij kàn slapen; zij is een klein beetje lui, of liever, zij weet te rusten. Haar geliefkoosd hoekje is ‘au coin du feu, dans un fauteuille’; zij bekent soms eerlijk, niet geschreven te hebben, ‘parce que j'étais trop paresseuse’. En als zij zich niet koestert bij het vuur, dan verlangt zij naar buiten; zij is dol op het buitenleven; zij kan er niet zonder. - Haar droomerige kalmte, en haar evenwichtigheid, zij waren haar behoud.

Vier dagen later beschrijft René zijn betooverde kamer aldus:

[p. 241]

‘Faire le tour de ma chambre est depuis ce temps devenu pour moi une promenade charmante. Car tout est plein de vos souvenirs: devant cette chaise elle a plié ses genoux et courbé sa tête dans une sainte prière; dans cette armoire elle a jeté en bas mes hardes pour les remplacer par ses atours; devant cette fenêtre elle a regardé le soleil se dégager des nuages de la matinée pour éclairer un beau jour qui nous appellerait à la promenade; sur ce canapé elle a incliné sa chère tête contre mon sein, et elle y était si heureuse dans mon amour qu'Octavie elle-même s'écriait: “Comme elle a bon, la canaille!” J'oserais presque deviner que dans mon absence elle y aura quelquefois parlé de son gros, et que bien souvent elle s'y est dit en elle-même: Il m'aime. J'aime ma chambre plus que jamais et même si le mauvais temps ne m'y consignait pas, ce seraient vos souvenirs qui m'y lieraient. Car elle me semble encore être éclairée par vos regards, être parfumée par votre respiration et retentir du son de votre voix, quand vous disiez à votre gros, que vous l'aimiez’.

Als hij van Luik terugkomt, doet hij nogmaals Leuven aan, alleen al om er te eten ‘presque à la même place, où j'étais assis auprès de vous’.

J'ai été voir une galerie de tableaux, qui est la plus choisie que je connaisse en Belgique. Vous la verrez quand vous reviendrez à Bruxelles avec Eugénie R.¹⁾ Vous direz que votre gros est fou de tableaux; mais c'est un goût qui m'est dans le sang, c'est dans la nature de (votre gros) animal. Il faut me le pardonner et en m'y abandonnant, quand vous étiez ici, j'ai été encore une fois en état de vous apprécier davantage.

‘Bienheureux sont ceux qui ont le coeur pur’, dit l'évangile, ‘car ils verront Dieu’: c'est à dire qu'ils verront tout ce qui

1) Eugénie Raick, het meisje van Isidore. Met de hier genoemde ‘galerie de tableaux’ moet bedoeld zijn de particuliere verzameling Van den Schrieck, die in 1861 publiek werd verkocht, en doeken bevatte van Rubens, Van Dyck, Jordaens, Teniers, Ruysdael, Jan Steen. De Hooghe, Van der Neer enz. Een voornaam gedeelte dezer verzameling is bijeengehouden door de dochter van den verzamelaar, Madame Schollaert-Van den Schrieck.

[p. 242]

est vrai, ce qui est bon, ce qui est beau. Et en effet, en promenant ma chère Julie dans les églises, dans les galeries, je l'aurais embrassée mille fois parce que ses grands yeux bleus ne s'ouvraient que pour contempler ce qui était réellement beau, que ses sentiments ne s'épanchaient que devant les merveilles de l'art, qui méritaient vraiment son admiration.

Waar was Julie? In Luik was het niet de atmosfeer, om haar herstel te voltooien. Zij gaat een dag naar Seraing, bij de familie Londoz. Was het in dat gezin, dat Titine vaak logeerde? Had dáár haar arm ‘secret de coeur’ geschuild? Men zou het gissen, want Julie doet niet dan schreien dien dag; zij wil er niet meer heen. - Doch nu zal zij eenigen tijd in Esneux gaan logeeren; daar zal zij opknappen. En waarlijk, ziethier den aanvang van den brief, dien zij al spoedig schrijft:

Cher René!

Vous vous attendez sans doute a recevoir une bien longue lettre, mais détrompé vous car elle sera bien courte. Vous vous moquerez encore de moi lorsque je vous dirais que je n'ai pas le temps d'écrire; c'est cependant bien vrai, je n'ai pas un moment a perdre. Depuis le matin j'usqu'au soir je ne fais que grimper les montagnes d'Esneux; ceci vous étonne, vous qui me croyez en ce moment a Liège. Je vous dirais que depuis Vendredi j'ai quitté cette ville où je commençais encore une fois a être malade. Maintenant, rassurezvous cher René, depuis que votre Julie est a la campagne elle se porte (je dirais bien) on ne peut mieux. Comme vous le savez c'est chez Mr. Goffin que je suis logée, et comme ce Mr. est médecin, c'est lui qui ma ordonné de me promener, il ne veut pas me voir un instant a la maison, a peine ai-je déjeuné qu'il veut que je cours dans les bois et que je grimpe les montagnes. Je vous assure cher René que pour deux jours que je suis ici, je ne suis plus a reconnaître.

En hoe zou René zich niet in haar herstel verheugen, -

[p. 243]

en, zich verheugende in zijne Julie, hoe schoone ‘couplets’ dicht hij niet altijd opnieuw in zijn brieven:

‘Lorsque nous nous reverrons, vous me présenterez des lèvres rouges comme des cérises, des yeux plus pétillants, plus foncés, plus bleus que jamais; des joues où la santé même a creusé une petite fosse, des bras potelés, que l'air a endurcis sans les brunir: enfin une petite fermière luxuriante de santé, et en même temps ma chère, ma douce, ma sensible, mon amoureuse Julie’.

Julie wordt beter, zij wordt weer de oude, dat is het voornaamste.

Maar het is niet alles. Want het is niet te ontkennen, dat Julie geen eigen thuis meer heeft. Zij logeert nu in Esneux, zij zal gaan logeeren in Huy, - en vervolgens, wat kan zij anders dan weer naar het Luik der droeve herinneringen terugkeeren? Verviers houdt zij zoo ver mogelijk uit haar gedachten weg... Het was maar al te waar, wat Van den Brink aan Bake schreef: ‘op het oogenblik is mijne dierbaarste als zonder huisdak, aan de genade van vreemden overgeleverd.’ En achter het vroolijke beeld van het reet'je, dat over de rotsen klautert, ziet zijn zorg aldoor het ouderlooze kind, dat zwerft van kennissen naar andere kennissen. Weemoedig klinkt het: ‘grimpant les montagnes, comme ma biche d'autrefois’... En onder een brief aan zijn moeder schrijft hij dit P.S.: ‘Om eens af te wisselen van over mij te denken, denk dan eens met teedere deelneming aan mijne Julie, die zooveel te lijden heeft en zoo zeer den troost van deelnemende liefde behoeft.’

Nooit waren René's gedachten dermate verdiept geweest in de werkelijkheid van haar lot, van alle wisselvalligheden van haar dagelijksch leven, als in dezen tijd. Wanneer het op den dag van haar tocht naar Esneux, te Brussel stortregent, moet hij den ganschen morgen aan haar denken:

Je vous voyais glisser sur les rocs, dans le bois de Kinkampois, je vous voyais trempée par la pluie, épuisée par la route doublement difficile, grelottante de froid, chercher en vain un toit pour vous abriter. Et savez-vous ce que je me disais? Si en effet Julie a eu le courage d'entamer

[p. 244]

un pareil voyage, je désirerais que j'y fusse avec elle: j'aurais demandé à Isidore son manteau de voyage pour vous en envelopper, puis je vous aurais prise sur mon dos, et malgré le peu d'habitude que j'ai pour grimper les rochers, mon doux fardeau m'aurait inspiré, et je vous aurais déposée les pieds secs à bon port. Ne froncez pas vos beaux sourcils à cause des fantaisies de votre gros. Il vous aime plus que personne n'aurait jamais pu vous aimer. Et s'il doit à vous et à votre amour beaucoup de bons et de beaux sentimens, vous êtes aussi en partie coupable de toutes les sottises qui se nichent parfois dans sa tête. Croyez-vous que c'est impunément que votre belle tête se repose sur mes épaules? Croyez-vous que ces beaux yeux ne me bouleversent pas un peu le cerveau lorsqu'ils me lancent des regards si tendres? Croyez-vous que ma pauvre tête ne s'en ressente après, quand elle a senti l'étreinte de vos bras? Croyez-vous que ce serait pour rien que vous m'appelez si souvent ‘sot’, et quelquefois ‘grand sot’, et que je ne m'appliquerais pas à mériter ces noms, surtout comme vous y ajoutez, en les prononçant, une expression si charmante, si toute particulière?

Zoo schertst hij, maar aan zijn moeder bekent deze man, die anders met zijn stoeren kop kon arbeiden tegen elken tegenslag in:

‘Ik ben wel en weder aan den arbeid; maar van al de schokken en stoornissen der laatste maand is mijn hoofd nog van streek en het kost mij inspanning mijne gedachten te verzamelen.’

Al zijne gepeinzen waren bij de zwervende liefste:

‘Tenez-moi au courant de tout ce que vous faites, de tout ce que vous projetez, de tout ce que vous souhaitez, de tout ce que vous éprouvez. Tout n'est rien pour moi à côté de vous. Vous êtes l'étude de ma vie, l'objet de ma science.

Enkele dagen later schrijft zij hem dit:

‘Quoique j'espère m'amuser lorsque je serais a Huy, je voudrais cependant que ces jours fussent passés puisqu'alors je reviendrais sur Liège, où j'espère trouver a mon arrivée celui vers qui toutes mes pensées se reportent, et que j'aime tant que je désirerais ne plus devoir le quitter. Oh René! si vous m'aimez comme vous le dites, faites tout ce qui dépend de vous pour que le jour ne soit plus éloigné, ce

[p. 245]

jour après lequel nos coeurs soupirent. C'est pour vous cher René, que je tiens encore un peu a la vie, car après les pertes que je viens de faire, je n'aurais qu'a demander a Dieu qu'il me reprenne aussi. Mais non c'est mal a moi de parler de la sorte, ne dois-je pas me résigner a sa sainte volonté, et le prier qu'il me donne le courage pour supporter toutes les adversités qu'il lui plaît de m'envoyer, afin qu'il me trouve digne de paraître devant lui, le jour qu'il lui plaira de me retirer de ce monde?

Je suis en bon train de vous parler bien sérieusement, mais je veux me retenir parce que cela me renderais encore triste....’

Dit was dus de ondergrond van haar gedachten... En hoe kon het ook anders? Haar vrienden en bekenden, zij nemen haar met hartelijkheid op; doch hoe moeilijk zal vaak haar positie geweest zijn tegenover die vreemden, die evenmin hare slepende verloving konden begrijpen als vroeger haar huisgenooten. - Wat had hij met haar voor, die ambtlooze, protestantsche Hollander, die haar jaar-in en jaar-uit aan 't lijntje hield? Hoe zal zij vaak de krenkende meewarigheid en misschien het krenkend misprijzen hebben gevoeld, zoo men al de compassie had, ze tegenover haar niet uit te spreken... En Julie, zij bukt het hoofd, en het geloof aan een gelukkige toekomst verbleekt in de verlatenheid van een heden vol treurige herinneringen en smartelijk ontberen. - ‘Nos entrevues’, had hij moeten schrijven, ‘deviendront plus rares et plus courtes’, want niet alleen dat zij geen thuis meer had, zij had ook geen thuis meer om er haren verloofde vrijelijk te ontvangen, juist nu, nu zij meer dan ooit zijn bijzijn behoefde.

Van den Brink begreep: zóó kon het niet langer. Indien hij Julie niet wilde prijsgeven aan haar troostelooze gedachten, aan haar gefolterde zenuwen, aan de hachelijkheden van vreemde goedgunstigheid, - dan was er maar één uitweg: het huwelijk. Doch, naar zijne omstandigheden, was er geenerlei reden, om méér dan vroeger een huwelijk vooralsnog als mogelijk te beschouwen.

Op zijn lijvige memorie met begeleidend schrijven aan den minister van Binnenlandsche Zaken, van den 15^den Maart van dat jaar, had hij nog geen antwoord bekomen. Wat het lot

[p. 246]

van dat uitgebreide werkstuk geworden was, hij wist het niet; of de regeering bereid was, hem, volgens zijn verzoek, openlijk steun te verleenen bij de Belgische autoriteiten, hij wist het evenmin. Baron Bentinck, onze gezant te Brussel, had hem aanbevolen bij den archivaris Gachard; doch deze aanbeveling, met den vernederenden raad aan hemzelf erbij, dien wetenschappelijken parvenu ‘een weinig te flikflooyen’, had voor Van den Brink een wel zeer bitteren bijsmaak gehad en was weinig geschikt, iets uit te werken. Wat zijn voorstel betrof, met een of ander ambt naast zijne studiën zijn brood te mogen verdienen, - men had in Den Haag, zoo was hem gezegd, dit zóó opgevat, als wenschte hij bij de diplomatie te worden geplaatst... Van andere zijde, door Van Hees, was hem te verstaan gegeven, dat hij een som moest noemen, waarmede hij wenschte te worden ondersteund; maar op zijn navraag, of hij eerst antwoord van den minister af diende te wachten, dan wel zich opnieuw òf tot den koning òf tot den minister te wenden had, en welke som Van Hees billijk voorkwam, was ook deze het antwoord schuldig gebleven.

Maar kon hij dan niets beginnen buiten de Nederlandsche regeering? - Hoe menigmaal had hij het zichzelf afgevraagd! Hij bekende zich, dat niemand in België het vak der geschiedenis zoo ruim en zoo nieuw begreep als hijzelf; hij wist, dat er geen Belg als philoloog, als Graecus vooral, bij hem haalde. Was het dan niet mogelijk, in één dier vakken aan eene Belgische Hoogeschool uit te blinken? - Hij had geen connectie's, en maakte hij ze al, ieder zou immers onmiddellijk gevoelen, dat zijne positie te Brussel iets scheefs had, en niet vatten, waarom deze man, indien hij dan zoo uitmuntte, niet uitmuntte in eigen land... Daarbij, Van den Brink kon zich niet opdringen; hij beteekende te veel, om de verwatenheid te bezitten, die zich importantie geeft. Uiterlijk overigens mans genoeg, was hij innerlijk te schaamachtig, om niet de onontwijkbare vragen, al was 't maar in de óógen dier vreemden, te schuwen. Het is tragisch, wat hij in dien tijd aan Bake schrijft: ‘mijn belang vordert, dat ik mij niet te zeer schuil houd; maar helaas, een bezwaard geweten is mijn ergste vijand, en dat spook staat voor elke deur, waar ik aankloppen wil.’

[p. 247]

Men begrijpt volkomen, dat hij, ondanks zijn geluk in Julie's liefde, in dienzelfden brief belijdt, ‘ongelukkig’ te zijn.¹⁾

Ja, hijw as ongelukkig, om zijne liefde zelve. Want die liefde, aan welke hij alles te danken had, die hem gered had van den ondergang; die liefde, die zijn heil was en zijn sterkte, - zij ging ‘aan eene zwakheid grenzen’, nu zij hem in een toestand bracht, waarin niet langer de wetenschap hem zijn eenige werk-wet voorschreef, maar waarin hij desnoods bereid zou zijn, met elke betrekking genoegen te nemen, ook al mocht die aan zijn wetenschappelijk doelwit in den weg staan.

Wel nimmer stond hij zoo zwak tegenover het leven als thands; en toch, hij moest zijn krachten verzamelen, want Julie, - háár ontredderdheid was voorzeker nog hulpeloozer. Begon niet het hoopvol uitzicht van elk minnend hart, ja, de moed om te leven, te falen in haar?

En ziet, met welk een vastheid zijn liefde de eigene somberheid verwint en de liefste te sterken weet met onbewimperd licht van vroom vertroosten:

Chère, toute chère Julie!

J'ai voulu qu'en revenant à Liège vous y trouviez une lettre de moi. Mes pensées ne vous quittent pas un seul instant, et d'après la vôtre il me semble que vous avez besoin d'une petite allocution de votre gros.

Il fait le sérieux, le gros! ce que vous ne vouliez pas faire de peur de vous attrister, et cependant ma conscience me dit, que je dois le faire même au risque de vous attrister. Nous n'avons pas uni nos coeurs pour ne partager que les plaisirs extérieurs; nous nous sommes promis un amour invariable, afin de supporter dignement ensemble les adversités, afin de nous encourager, afin de nous rendre mutuellement la force morale, quand elle est prête à défaillir.

Je sympathise trop intimement à toutes les navrantes douleurs, que votre âme sensible a éprouveés, pour vous en faire un reproche, si votre sincère piété même se laissait un instant offusquer par votre détresse. Je comprends trop bien, qu'au milieu de tous ces tombeaux à peine fermés, la pensée

1) Brfw. blz. 252 e.v.

[p. 248]

de la mort revient à votre esprit; que l'avenir qui vous attend sur la terre se couvre pour vous d'un nuage impénétrable, et que vous aspirez quelquefois à ce ciel, où tant d'âmes qui vous étaient chères et à qui vous étiez chère, vous ont devancée. Mais reportez un peu vos yeux d'en haut vers ce qui vous entoure ici et jugez de l'impression que devait faire sur votre René l'aveu, que si vous tenez un peu à la vie, ce n'est que pour lui, et que sans lui vous ne demanderiez à Dieu, que qu'il vous reprenne de ce monde?

Je fais abstraction de moi-même, et en faisant cette abstraction je dis, chère Julie, que vous avez tout le droit de vous blâmer d'avoir formé un pareil voeu. La religion que vous professez vous dit aussi bien que la mienne, que la vie est un don du Très-Haut, dont il faut lui témoigner une sincère reconnaissance; que les adversités que la Providence nous envoie ne servent pas seulement à notre éducation pour la vie à venir, mais aussi pour régler notre conduite dans cette vie, pour nous apprendre à modérer nos désirs, à mieux apprécier les bienfaits dont il ne cesse de nous environner dans ce monde, et à en jouir avec cette joie en Dieu, qui est le partage des coeurs purs, et dont notre divin maître nous a donné l'exemple. Votre religion comme la mienne vous dit, que nous avons une tâche infinie à accomplir sur la terre, et qu'il ne se présentera jamais un instant, où nous aurions si parfaitement accompli cette tâche, pour ne pas regretter bien des instants perdus, que notre conscience voudrait racheter à tout prix. Votre confession aussi bien que la mienne vous dit, que nos adversités ne nous imposent qu'un devoir de plus, celui de glorifier Dieu dans la manière dont nous supportons le mal qu'il nous envoie et que nous devons ce devoir à Dieu, à nous-même, et à nos prochains qui nous environnent.

Vos adversités ont été grandes, chère Julie! mais votre René a comme une souffrance plus poignante encore, celle de s'être attiré par ses propres fautes les adversités, qu'il éprouvait. Dans ces instants-là moi aussi, j'ai souvent souhaité la mort. Mais dans ces moments je vous ai vue, je vous ai aimée, et dans la force irrésistible qui m'entraînait vers vous, j'ai reconnu la voix du souverain pasteur, qui dans sa miséricorde infinie rappelait vers lui sa brebis égarée et

[p. 249]

vous avez été pour moi l'ange d'en haut qui m'y ramenait.

Chère Julie, souffrez que je vous fasse un peu de morale. Je ne le fais pas souvent. Mais en recevant votre lettre, c'est mon intime amour pour vous qui m'inspire ces réflexions; et je les retiens d'autant moins, puisque votre piété doit éprouver quelque satisfaction à savoir que l'amour pour vous s'allie dans votre René à ce qu'il y a de plus élevé, de plus saint, à son sentiment religieux.

Non, Dieu ne vous envoie pas vos adversités pour vous abattre, pour vous obliger à chercher dans le ciel un refuge pour le désespoir. Si au milieu de secousses aussi terribles, il soutient vos forces, il ranime votre santé, c'est pour que vous viviez. Si tant de coeurs compatissants s'empressent autour de vous, si de nouvelles amitiés se forment, si vos frères vous considèrent plus que jamais comme un bijou qu'il faut conserver à tout prix, ce sont là des voix par lesquelles Dieu vous appelle à vivre, et en vous appelant à vivre, il vous appelle aussi à jouir de tous les agrémens, dont cette vie est et sera parsemée. A Bruxelles avec moi, à la campagne où vous êtes, vous avez éprouvé avec quelle facilité, avec quel abandon votre coeur s'ouvre aux joies pures et irréprochables, et tant que la source de ces joies n'est pas tarie, vous irez vous renfermer dans une sombre mélancholie, qui vous ferait souhaiter la mort?

Maintenant je me mets en avant; peut-être un intervalle plus court que nous ne présageons nous-même, nous sépare de l'accomplissement de nos voeux. Et ces voeux accomplis, quelle vocation n'est pas la vôtre! Alors désireriez-vous la mort? ou désireriez-vous plutôt embellir le plus longtemps possible la vie de votre époux? de vous voir le plus longtemps possible l'unique objet de ses soins et de sa tendresse? de surveiller le plus longtemps possible les chers gages de notre amour, dont nous prions Dieu, qu'un jour Dieu nous bénira. Chère Julie! pour vous quelle vocation, quel avenir, quelle béatitude! Et vous prieriez Dieu qu'il vous reprenne la vie, et vous vous affaisseriez sous ces calamités, que sa bonté vous envoye, soit pour vous endurcir contre les orages de la vie, soit pour vous faire savourer avec d'autant plus de joie, le bonheur qu'il vous réserve?

Et maintenant votre René se jette à vos pieds; il met dans

[p. 250]

ses regards tout ce que son coeur a de tendresse, pour vous supplier: Reprenez courage, vivez pour lui; votre mort entraînerait la sienne. Pour le prix de votre vie il s'engage de ne vivre désormais que pour vous.

Ce matin en relisant ce billet, je me demande si je dois l'envoyer ou plutôt le déchirer. Cela vous semblerait drôle, votre René qui vous fait un sermon. Cependant je me suis décidé à l'envoyer. Si mon sermon n'a pas la chance de vous édifier, il aura l'avantage de vous égayer aux dépens du prédicateur.¹⁾

Maintenant assez du sérieux. Je me réjouis dans l'idée que ce billet vous arrivera au moment où vous retournerez à Liège, comme une véritable fermière, resplendissante de santé et montée sur l'âne que vous avez retenu d'avance. Galopez bien sur ce quadrupède, mais ne retournez pas si souvent la tête. Il n'y a pas derrière vous, petite coquette, un gros qui applaudit à vos éclats de rire et qui s'enivre à vos regards.

Maar Julie wordt niet beter. Als zij zich te Huy andermaal ziek worden voelt, reist zij maar gauw weer naar Luik... Mademoiselle Noël is tenminste de oude, getrouwe vriendin harer moeder, en zij verlangt ook naar haar eigen dokter, monsieur Ansiaux. Onverwacht krijgt Van den Brink het korte briefje: hij moet zoo spoedig mogelijk overkomen, - ‘mais je vous en prie, ne vous alarmez pas, j'espère que ce sera passagé comme les autres fois...’

Hij kwam, - en welk afdoend geneesmiddel zij toen ten leste samen gevonden hebben, dat blijkt uit het volgende:

.. je souffrais les douleurs les plus poignantes, quand en

1) Men herinnert zich: Van den Brink was inderdaad voor predikant bestemd geweest. En zoo men daarvan gewoonlijk den uiterlijken, ietwat vermakelijken kant ziet: de vroolijke Frans Hals-kop theoloog, die zijn ‘sleependen preektoon’ nog niet had verleerd, toen de geniale bon-vivant zijne Leidsche voorlezingen hield over philosophie, - hier ontwaart men, dat ook innerlijk de geloofsverkondiger niet geheel in hem gestorven was, ja, dat die op sommige oogenblikken zich vereenigen kon met wat er onbaatzuchtigst en edelst in hem leefde.

[p. 251]

revenant à Liège je vous voyais la figure déchue, les joues pâles, les yeux éteints; mais j'éprouvais aussi une joie sans bornes dès que je sentais que ma présence vous tenait lieu des meilleurs remèdes, quand je voyais le rouge revenir sur vos joues, et les étincelles dans vos regards pour peu que je vous rassurais de mon amour, pour peu que je m'abandonnais avec vous à ces rêves d'avenir, dont vous ne désirez pas plus ardemment que moi la réalisation. J'ai fait beaucoup de promenades avec vous et toujours j'en revenais avec plus de satisfaction, avec plus de tendresse pour vous; mais jamais je n'ai fait avec vous une promenade, qui a fait autant vibrer toutes les cordes de mon âme, que la promenade de Jeudi passé autour de la chambre de M^lle Noël. Je sentais qu'alors nous ne vivions que d'une seule vie; que tous nos sentimens, tous nos souhaits, toutes nos préoccupations se réunissaient dans une seule pensée: celle de notre union pour la vie et l'éternité. Chère, toute chère Julie, en avouant tout naïvement que vous languiriez, si nous restions plus longtemps séparés, vous n'avez énoncé qu'un sentiment que je retrouve à tout instant dans moi-même; mais entendre cet aveu de votre bouche, c'était un moment de béatitude, de délire pour moi.

Quand la barque de Huy vous avait emportée hors de mes regards, je n'avais plus rien à faire à Liège; mais quoique vous fussiez partie, je ne pouvais que m'occuper de vous. Mon parti était vite pris: après quelques heures je me trouvais à Verviers près d'Eugène. Je devais lui communiquer tous les projets que nous avions faits; il fallait épancher mon coeur à quelqu'un qui connût le secret de nos amours et qui me parlât de vous avec une tendresse sincère. Eugène approuvait beaucoup ma résolution; quelque peine qu'il aurait de ne plus vous voir à côté de lui, il subordonnait son désir à votre bonheur et il savait que votre bonheur était notre prochaine union. L'excellent garçon! ne pouvant compter sur la décision que je venais de prendre, il avait déjà fait ses plans pour vous et pour moi. Pour que vous n'entriez pas dans la maison funèbre, il vous aurait placée chez une bonne famille à la campagne; et vous en seriez revenue pour me voir à Verviers, ou je serais venu vous voir là. Mais le mariage, s'il pouvait se faire dans un

[p. 252]

terme rapproché, était tout ce qu'il vous souhaitait. Pour demander votre dispense¹⁾, il ne faut qu'un exposé des motifs, et nous avons rédigé ensemble ces motifs pour que, dès que j'ai une disposition favorable de ma famille, vous mettiez ces motifs par écrit dans une lettre que vous écrirez à Eugène et que lui communiquera à son curé. Peut-être que cela fait mal à un ecclésiastique dans le printemps de son âge, et j'aurais dû le ménager: mais je ne pouvais lui dissimuler tout l'enthousiasme de mon amour pour vous. Et que pensez-vous que monsieur le vicaire m'a dit? qu'il ne pouvait se former une autre idée de l'amour que dans mon acception, et qu'il préférait de me voir un peu sot et extravagant avec vous, que comme il avait vu Isidore auprès d'Eugénie, taciturne, froid et raisonnable.

Eugène attend vos ordres pour les objets qu'il doit vous envoyer. Il a beaucoup ri de ce que vous ne m'en avez pas voulu confier la liste, de peur que je n'y découvrisse les détails de votre toilette et de votre déshabillé. Votre chien est un fort gentil épagneul, qui ne grandira pas beaucoup mais qui est fort gai, fort folâtre, et qui réussit très bien à le distraire, dès que les sombres souvenirs ou les ennuis de la solitude l'assaillent.

Dimanche soir j'étais de retour à Bruxelles, et là je n'ai presque rien fait que m'occuper de vous. J'ai commencé la nuit même une longue lettre à mon cousin, je n'ai pu la terminer que hier soir. Aussi était-ce une lettre de quatre pages en quarto de mon écriture la plus minime. Jugez s'il y avait de matière et si le doux nom de ma Julie et ses belles qualités s'y trouvent quelquefois prononcés et vantés. Chez moi on connaît un peu hélas son individu et on se moquera peut-être de mes théories économiques et de mon budget de ménage. Aussi ai-je dit, que les détails pourraient souffrir des modifications et que ma Julie et moi, nous nous soumettrions à tous les amendements, qu'ils voudraient introduire, pourvu que l'article premier fût adopté: Le mariage se fera dans un terme rapproché.

Het stond van nu aan vast in Van den Brink, tegen allen

1) Rome's dipensatie, noodzakelijk voor het huwelijk van een katholieke met een protestant.

[p. 253]

vrienden-raad en moeder-dwang, tegen alle verstandelijke bezwaren van zichzelf in: het huwelijk met Julie was thands zijn eerste plicht. En als in een schrijven vanwege de oude mevrouw, die niet dan met vele bezwaren de vraag doet stellen, of er nu waarlijk geen andere uitweg bestaat, dan is zijn antwoord even onderworpen als beslist. Hij zet door, - en in zijn onderwerping zelve klinkt de trots van wie in volle verzekerdheid naar zijn geweten handelt:

Waarde Mama!

Ik vrees zeer dat uw zoon u als een ongehoorzame zoon zal voorkomen en toch wenschte ik van dit oogenblik af en bijzonder op dit oogenblik niets minder te schrijven dan dat. Van Hees en Daan Santhagens, mijne getrouwe vrienden, gij, mijne teedere moeder, hebt aanspraak op mijne dankbaarheid; ten gevolge dier dankbaarheid zou ik verpligt zijn in alle twijfelachtige zaken overeenkomstig uwen en hunnen wensch te handelen, zelfs zou ik verpligt zijn eigene inzigten aan de uwe op te offeren. Gold het mijne rust, mijn geluk, mijne neiging, ik zou die niet met een goed geweten tegenover uw verlangens kunnen laten gelden, maar het geldt het leven, het geluk, de rust van een wezen, dat mij dierbaarder is dan iemand van u allen, dan mij zelve: het geldt het leven, het geluk, de rust mijner Julie. Ik heb haar het schrijven van Daan S. medegedeeld en wat zij geantwoord heeft, zal Santh. u zeggen. Na dit antwoord mag ik niet aarzelen en mijn besluit is genomen.

Ik vraag u vergiffenis, waarde moeder, zoo ik tegen uwen wensch handele, maar ik vraag vergiffenis op grond, dat eene heilige pligt mij dus te handelen gebiedt. Van deze handeling sta ik ieder oogenblik bereid Gode rekenschap te geven. Hij weet, dat ik hierin noode tegen ul. wenschen, dat ik zelfs niet volgens mijnen eigenen wensch handele. De tweede vraag, die ik u te doen heb, is de vraag om uwen zegen voor mij en mijne Julie; schoon u niet kennende, belooft zij voor u eene tederminnende, eerbiedige dochter te zijn, belooft zij te doen wat u het liefste is: mijn geluk te volmaken.

Over het finantiëel punt handel ik met Santhagens. Uit zijnen brief maak ik op, dat gij vooralsnog in geen geval

[p. 254]

mij uwe ondersteuning zult onttrekken. Ik vraag die voor het vervolg in mindere mate¹⁾, dan ik die tot dusverre genoot; ik neem mij voor, alles te doen om die zoo mogelijk geheel te ontberen. Wij zijn voornemens vooreerst te Brussel een gemeubileerd quartier in de voorsteden te betrekken; daar zullen wij in liefde vlijtig en zuinig te zamen wonen. Van ameublement is dus geen sprake, maar kunt gij ons tegen den tijd van ons huwelijk iets doen toekomen van wat gij ontberen kunt: bed b.v. en het linnen daartoe behoorend, eenig tafelgoed, eenige zilveren couverts, dan zullen wij dit in dankbaarheid aannemen: want dit zijn zaken, die niet altoos tot het ameublement gerekend worden.

Daan heeft mij reeds voor eenigen tijd geschreven, of men niet eenige voorwerpen van kunst te gelde zou maken; al wat kunst is, waardoor de naam van Bakhuizen onsterfelijk geworden is, gaat mij noode van het hart; maar die neiging moet voor gebiedender pligt wijken. Ik onderstel dat ons huwelijk zelf, niet onze huishouding, kosten oplevert, hoe stil wij het ook denken te voltrekken. Moet ik voor die buitengewone omstandigheid tot uwe beurs de toevlugt nemen, dan - hoe zwaar het mij ook valt - stem ik liever toe in den verkoop van een of meer dier voorwerpen, dan u van het uwe te berooven.

Mijne Julie, die genoegzaam hersteld is, maar echter nog van tijd tot tijd over eene steek in de zijde klaagt, groet u regt kinderlijk en hartelijk. Ik voeg mijne groeten bij de hare als

Uw liefhebbende Zoon
Reinier.

Luik, 14 Sept. 1847.

1) De trek is wederom karakteristiek. Hij vraagt niet méér, nu hij trouwen gaat; dit laat zijn gevoelige trots niet toe; hij vraagt minder. Hij wil geen verband tusschen zijn huwelijk en financiëele lamentatie's. Men ziet het verderop: liever doet hij de familie-kostbaarheden verkoopen. Hij wil zijn moeders toestemming, en haar zegen, zuiver.
Desgelijks ontkent hij tegenover Bake (Brfw. blz. 259) het verband tusschen een herhaalde aanvraag om subsidie, en zijn a.s. huwelijk. Hij zou die ook zonder huwelijk gedaan hebben, ten einde zijn moeder gaandeweg van hare verplichtingen te ontslaan. De echten staat, zoo verzekert hij, zou hem niet meer kosten dan zijn vie de garçon, zoo het, als thans, onder reizen en trekken, gesleten wordt.

[p. 255]

En mama Van den Brink heeft geen weerstand meer kunnen noch willen bieden. Reeds den 20^sten September schrijft Julie - uit Marche, waar zij is gaan logeeren - een brief aan haar aanstaande moeder, om die voor hare toestemming in het huwelijk te danken:

‘L'autorisation, que vous avez bien voulu nous donner, bien conforme au plus ardent de nos voeux, augmente encore à mes yeux la distance qui nous sépare, par la raison que je voudrais à l'instant même et verbalement vous témoigner toute ma reconnaissance et vous rendre témoin de la joie que j'éprouve.’

Aan René vraagt zij, als altijd, of haar briefje wel netjes genoeg is en goed; in een post-scriptum voegt zij er aan toe:

‘Bonsoir, cher, cher René, ne rêvez pas trop ce qui doit avoir lieu dans six semaines.’

(In de volgende aflevering de voortzetting van Hoofdstuk VII en Besluit).