De Gids. Jaargang 77

[p. 201]

Jhr. Mr. V.E.L. de Stuers.
(Bij zijn 70^sten verjaardag, 20 October 1913).

Men zegt (aldus verhaalt Karel van Mander) dat Frans Floris, ‘uytnemende schilder van Antwerpen’, de bijzondere verdiensten van zijnen ouderen kunstbroeder Joan Schoorel eerbiedig wilde huldigen, door hem te noemen ‘den Lanteerendrager en Straetmaker onser Consten in de Nederlanden’. Wij zouden allicht geneigd zijn voor den meester van het fraaie portretje van Agatha van Schoonhoven, dat onlangs op de Tentoonstelling te Utrecht prijkte, een waardeering uit te spreken die de dagelijksche noodzaak des levens minder op den voorgrond bracht en meer plaats gaf aan edeler eigenaardigheden. Maar teekenend en van treffende omlijning is de karakteristiek van Frans Floris ongetwijfeld en zij legt een groote verdienste van den vroegen Noord-Hollandschen schilder wel vast in onze herinnering.

Zoo mag men ook dankbaar de omschrijving aanvaarden, die Victor de Stuers eens van zich zelf gaf. Het was toen Pieter Dupont (men plaatst de zoozeer verschillende, maar toch door energie en vasthoudendheid ook zoo verwante naturen gaarne naast elkander) den Oud-Referendaris ging raadplegen over de moeilijkheden van zijn ambt. De Stuers had weldra het gesprek op algemeener terrein gebracht en zei, den eindeloozen strijd erkennende, die ook in het leven der kunstenaars onvermijdelijk is:

‘En ik?.... weet je, er zijn van die dienaren der gerechtigheid die, als ze ergens een ruit hooren rinkelen, liefst een straatje om wandelen. Maar als ik zoo iets hoor, dan

[p. 202]

wil ik er graag onmiddelijk heen, om te zien wat er gebeurt en vooral wat er gebeuren moet!....

Ook in deze zelf-karakteristiek kan men de treffende omlijning waardeeren, die in de woorden van Frans Floris over Schoorel de aandacht trekt. Zij teekent, in een belangrijk deel der geheele verschijning, den man en den tijd.

Want waarlijk - een dienaar der Gerechtigheid was noodig! Toen de Stuers aan het openbare leven zou gaan deelnemen ‘heerschte’ er inderdaad een baldadige smakeloosheid, en het beeld der ingeslagen ruiten mag letterlijk worden verstaan. Men kan het lezen in de vele scherpe aanklachten door de Stuers in zijn Gids-artikelen geuit, men kan het naslaan in ‘de Dietsche warande’ waar Alberdingk Thijm een afzonderlijke rubriek voor ‘Wandalisme’ kon inrichten; en de 70^ste verjaardag van de Stuers zal ongetwijfeld aanleiding te over geven om in menig beschamend feit nog eens in herinnering te brengen, hoe onbezonnen werd afgebroken wat geloof, kennis en kunstvaardigheid in vroeger eeuwen hadden opgetrokken.

Roekeloos in het vernietigen, krachteloos in het stichten van nieuwe werken, zoo kan men wel zeggen dat het derde kwartaal der 19^de eeuw werd aangevangen. Treffender dan door woorden zal men ons dit beduiden door de afbraak van het monument op den Dam, waartoe dezer dagen door den Amsterdamschen Raad besloten werd, zonder dat van een noembare poging tot verzet werd vernomen. Het monument voor 1830 echter werd nog niet eens het slechtste geacht van de weinige en poovere monumentale werken, waarin de volksgeest dier dagen vermocht zich te uiten. Ook hieraan zullen wij bij de herdenking van den arbeid van de Stuers zeker meermalen herinnerd worden. De vrees is evenwel geoorloofd, dat daarbij een ander monument vergeten zal worden, dat toch door de wijze waarop het tot stand kwam, een zoo bijzondere beteekenis heeft. Ik bedoel het standbeeld voor Rembrandt, dat in 1852 in de hoofdstad des Lands onthuld werd, en waarvan men, waarlijk niet zonder reden, zou willen vergeten dat het van ijzer gegoten werd omdat in het rijke Nederland het sommetje benoodigd voor een bronzen beeld niet bijeen te brengen was; vergeten - dat de ijzeren man, nadat de commissie bij

[p. 203]

stemming de kleur had vastgesteld, gemenied werd en brons werd geverfd!... vergeten vooral, dat natuurlijk ook thans nog op gezette tijden de verver voor het behoud van deze Rembrandt-hulde moet worden ter hulp geroepen!

Wij kunnen en mogen er ons tot onzen troost en verontschuldiging op beroepen, dat ook in andere landen het wandalisme en het ‘piedplatisme’ (het woord is van Barbey d'Aurevilly) moest worden bestreden. Maar verblijdender is het toch te bedenken dat in dezen tijd van verslapping en ontaarding de Stuers als de zoo noodige ‘Dienaar der Gerechtigheid’ optrad - een dienaar die meer deed dan waarschuwen en aanbrengen en kastijden, een ‘Dienaar der Gerechtigheid’ ook in dien zin, dat hij in ons volksleven den arbeid weer tot iets anders en hoogers trachtte op te voeren dan tot loondienst alleen.

De Stuers voorkwam de vernietiging onzer nationale monumenten, hij bevorderde de totstandkoming van nieuwe, maar hij zocht ook de bevestiging van ons historisch bewustzijn door uitmuntende musea en wel-ingerichte archieven en hij trachtte het onderwijs in kunsten en ambachten weer den onmiskenbaren steun en belangstelling van volk en Regeering toe te voeren. Er waren er (en misschien zijn er nog) die de onverschilligheid voor de openbare kunst rustig en gelaten verdroegen als iets, wat bij onzen deftigen en rechtzinnigen landaard past. Maar buiten de enge grenzen, in de groote en oude cultuurlanden, daar werkte een machtige beweging die, gewekt door de aanschouwing van de suggestieve overblijfselen der monumentale kunsten van vroeger tijden, niet rustte voor zij de grondslagen en de volle beteekenis der oude kunst en der oude beschaving wist te doen erkennen, opdat het nieuwe leven daardoor gesterkt zou worden. Dat ook Nederland den gunstigen invloed hiervan ondergaan kon, wij danken het mede en voor een groot deel aan de Stuers.

Voor een groot deel - omdat de schoonste begaafdheid en zuiverste bedoeling, willen ze in het rijk der daden en werken invloed hebben, den man niet ontberen kunnen die genegen is er voor te strijden, en te strijden nog wel daar waar de rechte plaats is en met de middelen die hem geboden worden.

[p. 204]

Het is mij weinig aantrekkelijk bij deze gelegenheid te onderzoeken in hoeverre de Stuers somtijds of meermalen te kort schoot in zijn taktiek of keuze van wapenen of wat dan ook. Neen, het komt mij voor dat wij waardiger handelen en minder gevaar loopen van al te eenzijdige beschouwingen, indien wij letten op dàt wat den man in het geweer riep. Of zou men meenen dat de ‘IJzeren Rembrandt’ gesticht en onderhouden werd door lieden die geen andere dan liefelijke gevoelens kenden? Wanneer wij bij dezen feestdag waarschuwend willen spreken, dan zij het van het onvruchtbare van al te lichtvaardig wantrouwen en schoolsch pedantisme die, helaas, in den strijd grooter aandeel hadden dan in het vrijzinnig Nederland mogelijk moest zijn.

Maar openlijk worde daarbij, zelfs op den feestdag van dezen strijder erkend, dat de strijd niet geëindigd is, dat ook de periode waarin hij zich zoo dapper weerde te wenschen overlaat.

Hoe kon het anders? De schoone voorbeelden zelve, waarop de Stuers zich met hartelijke overtuiging beroepen kon, zij prediken de noodzakelijkheid van harmonischer cultuur dan thans zelfs in grooter landen gevonden wordt.

Terzelfder tijd dat Cuypers zijn Rijks-Museum bouwde, werkten in Frankrijk de wijze Bouwmeester Viollet-le-Duc en de schilder van zoo grootsche en Virgiliaansche deugden Puvis de Chavannes. Hoe scherpzinnig, met hoe wijden historieschen zin begreep de een de constructie en de bezieling der bouwwerken, zoodat hij alle eigenschappen scheen te bezitten die den Bouwmeester maken tot den Aartskunstenaar in wien alle kunsten hun vereeniging vinden! Hoe was in den ander de schoone fransche schilderkunst van Millet en Corot, beïnvloed door den klassieken smaak, zoo eigen aan den franschen geest der laatste eeuwen, op een wijze ontbloeid, dat hij als gedrongen was de bouwkunst te zoeken en als aangewezen hare monumenten op het schoonst met schilderwerk te sieren!

En toch - zij vonden elkander niet. Integendeel, de polychromie der Notre-Dame en der Sainte Chapelle, de muurschilderingen in de Sorbonne en het Trappenhuis te Lyon, zij kunnen elkander niet dulden en getuigen van een

[p. 205]

geestelijk verschil dat de beide meesters onherroepelijk scheiden moest.

Dat zijn geen verschijnselen van persoonlijken aard, dat zijn conflicten des tijds die slechts in den langzamen arbeid der geslachten worden overwonnen.

Zoo is het ook bij ons. Ook de beginselen, die de Stuers zoo groote kracht gaven, en de schoone geestdrift en toewijding der Haagsche schilders die tegelijk met hem hùn eerbiedwaardigen strijd streden - zij weerspreken elkander en de weg tot harmonische samenwerking is nog niet gevonden. Maar de Stuers heeft gedaan, in werkelijk buitengewonen arbeid, wat noodzakelijk geacht moet worden, opdat ook wij eens ons aandeel zullen kunnen hebben in de schoonheid, die de toekomst brengen moge en waarbij de harmonie bereikt moge zijn, die allen zoozeer begeeren.

A.J. der Kinderen.