De Gids. Jaargang 77

[p. 369]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De antithese der spelling.

- Elk denkt zijn uil een valk te wezen, doch ik meen, dat onze tijd het bestaan wel bijzonder lastig maakt met zijn veelvuldigheid van antithesen. Er spreekt zoo heelemaal niets meer van zelf. Zal men het het leven bejahen of zal men verneinen? Zal men wèrkelijk democraat zijn... of vinnigt de aristocraat in ons op, terstond, na iets èrg onhebbelijks van de dienstmeid? En dan - nog altijd, of meer dan ooit: hoe, hoe staat het met de religie?

‘In zake de spellingkwestie’ is en blijft het ook antithese! Ik heb de Kritiek der Kollewijnianen op het ‘Verslag van de Staatscommissie’ gelezen. Vroeger het eerste, nu het tweede gedeelte. (Bij La Rivière & Voorhoeve te Zwolle is het werk verschenen.) Daar blijkt, dat er aan 29 van 46 ondervraagde gymnasia leeraren in het Nederlandsch vóór de vereenvoudiging zijn. Natuurlijk een ietwat pijnlijke toestand. Wijlen mijn stadgenoot Th. Nolen liet, als secretaris van het Nutsdepartement, nooit na op de convocatiebriefjes aan Februari een e toe te geven, wat de leden als een drukfout beschouwden; doch deze liefhebberij van een vrij avonduur moest de leeraar verloochenen.

Het zou, om te zwijgen van journalistiek, mogelijk en begrijpelijk wezen, dat ook onze schrijvers ‘tegen hun geweten in’ trouw bleven huichelen aan De Vries en Te Winkel, uit vrees van, met een Kollewijn's-jas aan, nòg maar minder te worden gelezen dan alle menschen overtuigd zijn, dat alle schrijvers worden gedaan. Doch het in deze Kritiek herdrukte Adres aan den minister van binnenlandsche zaken -

[p. 370]

de hoeveelste herdruk is het, o goden: wie onzer zag ooit zich zoo schielijk herdrukt! - dat adres dan leert aan velen iets anders. 't Heeft de Kollewijn-mannen bitter ontstemd. Het is ook wel zeer hooghartig gesteld... Waarom ik het dan toch heb geteekend? Eénig verzet leek (lijkt nog) me nuttig, en dan rekwestreert men méé, al acht men den vorm van protest niet gelukkig.

De Kritiek stelt me nu aan de kaak. Ook dit gebeurt daar niet voor het eerst. Het geeft altijd een gevoel van voldoening, wanneer men bemerkt, te worden gelezen! Doch mijn zeer geachte confrère in de vertelkunst Valkhoff verhaalt er zonderlinge dingen. Hij heeft het over Coenen en mij, over Zondagsrust en Geertje. ‘Was - schrijft hij - mij de schoone taak opgelegd beide boeken te “vereenvoudigen” volgens de beginselen van onze Vereniging, dan had ik alleen maar hier en daar 't staartje van mensch weg te schrappen’ en nog zoo eenige kleinigheden te doen. Alsof de gedachtetaal van Geertje in gewoon Nederlandsch kon geschreven! Gesteld, dat de Vereenvoudigde de aanvaarde spelling geweest was in de jaren, dat Geertje is geschreven; dan had ik een ander uitdrukkingsmiddel moeten vinden om verschil te maken tusschen de gewone taal en de taal die in en om het meisje Geertje was. Men heeft mij indertijd verwijten over die taal gemaakt. De vraag, of het literair-goed is geweest, in dezen roman naar stemming te streven, door hem bijna (niet geheel!) te schrijven in vormen van naïeveteit, blijft hier uiteraard onbehandeld. Nu moet ik enkel de reden aanwijzen van het schijnbaar ‘vereenvoudigde’ in een spelling, die veeleer òneenvoudig, immers gemaakt is om een effect van eenvoud te weeg te brengen. Juist zoo heb ik in den verleden jaar hier verschenen roman De Zonde naar een tegenovergesteld effect gestreefd, overal waar ik van den dominee vertelde, en mitsdien in die passages een andere taal geschreven dan elders: niet een andere spelling, een andere taal.

Bij den ijver der Kollewijnianen om wel te doen beseffen, dat taal en spelling twee zijn, leek het bovenstaande mij toe, nog iets meer te wezen dan een verklaring betreffende een roman van één mensch.

Overigens heeft de heer Valkhoff volkomen gelijk: al onze boeken-schrijvers doen ‘slordig’; ze kijken tè zelden

[p. 371]

in 't woordenboek! Zij hebben dit gemeen met alle andere burgers van Nederland, niet-kiezers en kiezers, de analphabeten uitgezonderd. Schijnen niet vele verordeningen slechts te bestaan om overtreden te worden? De menschen, door onze taal zoo oolijk ‘letterkundigen’ genoemd, hebben ten allen tijde roekeloos gedaan met de letters: uit onkunde, uit slordigheid of - uit behaagzucht. (Men denke aan Thijm en Jan ten Brink.) Toen de lieden van mijn leeftijd in de jaren der dweperij met Multatuli waren, vonden zij het onthouden der ch aan mensch het begin van alle rationalisme. Mij deed, in wat later tijd, die ch terugdenken aan een geliefden mond uit mijne kindsheid, die bij het bijbellezen uit argeloozen eerbied den klank in menschen en visschen deed hóóren. Is er zóó niet veel méér in de oude spelling? Doch dat alles heeft Scharten hier knap betoogd. Ik schrijf niet meer dan een aanteekening, na de lectuur van dat Tweede gedeelte. Er staat zeer veel belangwekkends in. Het is een dapper gestreden en vooral kranig volgehouden strijd. Maar... ik betreur het laatste opstel, van den petevaer der spelling, die, betoogend dat deze reeds een compromis is, andere bemiddeling niet mogelijk verklaart. Want ik geloof wel: dáár moet het toch heen. De vrijheid die bestaat, moet erkend. Ook hier voert een middenweg veilig het land door, en denken, wie daar gaan, aan de lieden zoowel ter rechterals ter linkerzijde, als aan ‘ceux qui font les antithèses en forçant les mots.’ De wijze Pascal bedoelde er, immers van Eloquence reppend, weliswaar iets belangrijkers mee!

J.d.M.