De Gids. Jaargang 77

[p. 180]

Platteland's glorie.

Onze oude dorpskerken. Tachtig schetsen van dorpskerken in Nederland, door Herm. van der Kloot Meyburg, architect. W.L. en J. Brusse, Rotterdam, 1912.

‘In het algemeen wordt niet vermoed, welk een schat aan schoonheid op het platteland nog te vinden is’ - aldus leidt de teekenaar-architect zijne tachtig studiën in, en vervolgt dan: ‘Het doel dezer bladen is dan ook hierop in ruimeren kring de aandacht te vestigen. Zij beoogen noch een studie van onze kerkelijke bouwkunst, noch een nauwkeurige beschrijving harer meest karakteristieke monumenten te geven, doch enkel belangstelling te wekken voor deze belangrijke uiting onzer nationale bouwkunst, en tevens te doen zien, op welk voorbeeldige en afwisselende wijze het vraagstuk van kerkbouw op het platteland in vroeger eeuwen is opgelost.’

Inderdaad, eene dankbare taak voor den samensteller van het reeds vroeger aangekondigde werk ‘Onze oude boerenhuizen’, waarvan thans een 2^e druk is verschenen. Wat zijn onze oude dorpskerken mooi, al verschuilen zij zich zedig achter 't groen! En welk een verschil in bouwtrant! Groningen en Friesland: stoer en ernstig; Limburg en Brabant: gemoedelijk; Noord-Holland en Utrecht onder den invloed der groote steden: soms koket, soms al te parmantig. Hoezeer heeft blijkbaar Utrecht's landbaken de bouwheeren der Loenensche en Houtensche torengevaarten in de oogen gestoken! En ook elders heeft men wel eens ‘groot’ willen doen. Maar Meyburg heeft ook heel eenvoudige dorpskerken geschetst: zooals die te Lemmers (Limburg) en te Heusdenhout (Noord-Brabant),

[p. 181]

beide juist door soberheid zoo bekoorlijk. Jammer slechts dat het Garderensche kerkje ontbreekt, niet enkel merkwaardig door de ligging op het hooge middelpunt der Veluwe en door den prediker wiens jubelfeest De Gids onlangs medevierde. Ook wordt noode gemist een dier klokkestoelen, waarvan ik er mij een herinner aan de Giethoornsche plassen, nog niet zoo heel lang geleden. Te meer omdat deze houten gevaarten, jammer genoeg, op het punt staan te verdwijnen.

Natuurlijk is het protestantisme schaars vertegenwoordigd, d.w.z. in bouwstijl. Wèl zijn de meeste der afgebeelde kerken ‘overgegaan’, wat beteekent dat zij zes dagen in de week hermetisch gesloten zijn. Hoe prettig voor den vreemdeling, die niet met onze godsdienstkloverijen vertrouwd is, dat ten minste op dit punt eenheid heerscht in onze zoo gesplitste protestkerk! Hij weet nu zeker dat open: roomsch; dicht: protestantsch is! 't Is trouwens bijna nooit de moeite waard den ver-wonenden koster op te sporen. Witte wanden, bruine banken, en verder heelemaal niets! Waarom wordt nog altijd den brullenden nederlandschen leeuw die verouderde, tot niets nutte pijlenbundel in den klauw geduwd! Steek er een bezem in! Dàt is ons echte symbool! Welke natie wordt door zoo'n opruimingswoede bezeten en heeft zoo weinig eerbeid voor wat vrome voorvaderen wrochten? Eerst de protestanten, toen de patriotten, en nu - doch ik wil hen veiligheidshalve maar liever omschrijven: zij, die teneinde het oude te herstellen, dat hopeloos bederven. Wel niet overal, maar zéér dikwijls!

Eigenlijk dus maar goed, dat de kerken gesloten zijn! Het spaart ergernis; en de buitenzijde is zóó mooi, dat men het inwendige kan prijsgeven. Wel heeft de tand des tijds er danig aan geknaagd, maar de Tijd is de eenige vernieler, die mooier maakt. Hij neemt weg het kleine, overbodige, zoodat de groote lijnen des te forscher spreken. En het zijn juist die lijnen welke onze dorpskerken maken tot de glorie van het platteland. Terecht heeft dan ook architect Meyburg de kerken schetsmatig behandeld en alleen het silhouet gegeven.

Daarentegen is hij met zijne weinige binnenaanzichten (waarom ‘intérieurs’?) minder gelukkig geweest. Die eischen eene andere, strakker behandeling. Trouwens wie genieten wil van het inwendige van dorpskerken, blijve niet hier,

[p. 182]

doch zwerve over Engeland's heuvelrijen. Allerwege staat daar de kerkdeur aan, en het is goed uitrusten in die oude, dikwijls fijn besneden banken. Het oog vindt er veel; óók het hart. Men voelt er de waarheid van het gezegde: all the world is man's kin. Allen zijn wij van één geslachte; ieder juicht, dankt en treurt als wij. Doch de Engelschman durft zijne gedachten uiten. Honderden, soms duizenden memorial tablets bedekken de breede omgaande muurstrook onder de vensterrij. Oude en nieuwe. De Boerenoorlog heeft er vele plekken gevuld....

En hooger op, tusschen de gebrandschilderde kerkramen: de fijn gebeitelde monumenten, welke een vroeger levend geslacht wijdde aan de dooden; soms - meer voorzichtig dan vleiend - de dooden aan zich zelf. Daartusschen wapenrustingen, vaandels en wapenborden. Zelfs vond ik, niet ver van de visschersplaats waar de derde Willem voet aan land zette op zijn zegetocht, in een kerk het ongeschonden wapenbord van een hollandsch admiraal. Dáár was het hart bijgezet van den dapperen Jan Snellen, overleden den 23^sten Augustus 1691, oud 50 jaar.

Want de Brit heeft eerbied voor een andermans goed. Ook in kerken beschouwt hij zich niet heer en meester over wat een vroom voorgeslacht wrocht. Hij heeft dat slechts in bruikleen: het nageslacht kan óók rechten doen gelden. Zelfs Cromwell's soldaten - even weinig kunstminnaars als onze Calvinisten - hebben er zich toe bepaald eenige al te opdringerige heiligenkoppen uit te krabben of weg te hakken van de koorhekken. Maar de koorhekken zelf bleven gespaard: wonderen van gothische steenen- of houten kleinkunst. Oòk de fijn gebeitelde of gesneden preekstoelen en de romaansche doopvonten zijn nog in gebruik. Zwaar sluimeren te midden van de (hoop ik) wakkere gemeente, de kruisvaarders in hun steenen harnas. Zij zijn licht te herkennen aan wat op den eersten aanblik ongegeneerd schijnt: zij liggen met gekruiste beenen....

Maar ik dwaal af, en vergeet dat bij u vermoedelijk die oude nederlandsche dorpskerken geen engelsche herinneringen opwekken. Dat is ook niet noodig om er van te genieten. Zijt gij ‘van buiten’, en ligt uw taak in de troostelooze stad, dan zal het doorbladeren van Meyburg's schetsboek u terug

[p. 183]

voeren naar zonnige, onbezorgde jeugd. Over de groenende kerkhofhaag heen ziet gij weer in breeden krans de korenvelden strak staan in hun gele pracht. En weer zwerft gij door bosschen en langs plassen, hoewel niet genoeg verjongd om nog vogelnestjes uit te halen of kikkers te vangen uit de sloot. Zelfs in verbeelding blijft men nu menschelijker dan toen in werkelijkheid!

Maar grooter genoegens nog tooveren de schetsen voor oogen! Het zitten naast vader in den tilbury, dat zoo heerlijk op den rug van 't paard veerend tweewielig voertuig. En niet enkel zitten, maar zelf mennen en klappen met de zweep! Ook - heerlijkst van alles: een bezoek van het vroolijke, luidruchtige troepje nog niet te oude Ooms en Tantes, in den stroogelen, witgehuifden, schuitvormigen kiereboe van den bedaagden bloedverwant, terwijl op de koffietafel wachten - te lang naar onzen zin! - al die jongenslekkernijen, welke anders de eenvoudige disch nooit biedt, doch die nu het familiebezoek maken tot een dubbel feest!

En wie een geboren en getogen stadskind is, nu, die zal althans door dit boek er aan herinnerd worden dat het hoog tijd is kamers te bestellen voor de zomervacantie. Want elk jaar wordt het moeielijker in Juli en Augustus buiten een onderkomen te vinden. Misschien zal hij daarbij ook denken aan zomergenoegens, doch dat weet ik niet. Voor zooveel ik stadsmenschen ken, komen die - hoe ver en hoe lang zij ook loopen - nooit uit hunne muren en uit hun winter.

R.P.J. Tutein Nolthenius.