De Gids. Jaargang 76

[p. 562]

Buitenlandsch overzicht.

Balkan.
26 Nov. 1912.

De Bulgaren, na hun vernietiging der Turksche strijdtmacht in de Thracische velden, hebben niet de kracht gevonden Konstantinopel te verrassen. Zij zijn er vermoedelijk niet talrijk genoeg toe geweest. Een groot gedeelte hunner troepen werd vastgehouden voor Adrianopel, en het veldleger zelf had in den geweldigen slag blijkbaar grooter verliezen geleden dan de Bulgaren hebben willen toegeven. Zoodat èn Konstantinopel, èn Europa op adem hebben kunnen komen, en nu van eene bezetting der hoofdstad door de legers der Balkanvolken wel geen sprake meer zal wezen, omdat vóór dien tijd de vrede geteekend zal zijn, een vrede die Konstantinopel in het bezit der Turken laat.

Voor de Bulgaren zou dit gemakkelijker te dragen zijn, wanneer maar Adrianopel viel; maar het handhaaft zich nog steeds, en niet licht zullen de Turken bij verdrag eene vesting uit de handen geven, die hun niet ontweldigd is kunnen worden met de wapenen.

Zoolang zij zich in Adrianopel handhaven, bezitten de Turken een middel om bij vredesonderhandeling de eendracht tusschen hun aanvallers te verstoren. Moet Thracië aan Bulgarije ontgaan, dan zullen de afspraken, vóór het begin van den oorlog tusschen de Balkanvolken gemaakt, moeten worden herzien; - dan zal Bulgarije meer van Macedonië moeten verlangen dan anders; - dan zal het Saloniki willen

[p. 563]

hebben, en Saloniki in Bulgaarsche handen beteekent het einde der Grieksch-Bulgaarsche samenwerking. De Grieken toonen reeds nu, de aanwezigheid van Bulgaarsche troepen binnen Saloniki bijna niet te kunnen verdragen. De val van Adrianopel is in deze omstandigheden een belang van alle Balkanvolken te gader. Heldhaftig wordt het verdedigd, maar steeds nauwer wordt het ingesloten, en de Bulgaren gaan er een reuzenoffer voor brengen: dat van hunne lichting 1913, vijftigduizend jonge mannen die er voor in den dood zullen gaan. Het moet vallen, want anders is, ondanks de verbijsterende aanvankelijke zegepralen, de veldtocht voor Bulgarije mislukt.

Maar de krachten van het zwaarbeproefde volk laten niet toe, ook voor het bezit der Tsjataldsja-linie een dergelijk offer te brengen. Het is duidelijk dat de Bulgaarsche gevechtsleiding daar op het oogenblijk bovenal het sparen der manschap beoogt, die nòch aan het Turksche vuur, nòch aan het choleragevaar roekeloos mag worden blootgesteld.

De omstandigheid, dat men Adrianopel niet bezit, maakt ook de verpleging van het Bulgaarsche leger te velde tot een bijzonder moeilijk vraagstuk. De hoofdvoedingslijn, die uit Sofia, is daardoor niet te gebruiken, en de zijlijn naar Kirk Kilisse loopt voor de bergen dood. Wel heeft men de verbinding met Saloniki, maar daar zijn geen Bulgaarsche dépôts. De verhouding uit de eerste weken van den oorlog dreigt dus ten nadeele van de Bulgaren te worden omgekeerd. Toen hadden de Bulgaren volop en de Turken aan alles gebrek; thans hebben de Turken al het voordeel van den vrijen aanvoer uit hun achterland, en ontbreekt aan de Bulgaren dikwijls het noodigste.

In deze omstandigheden zijn het vooral de Grieken wier medewerking voor de Bulgaren van het hoogste nut kan zijn. De Grieken hebben het zeker van de vier verbondenen niet het moeilijkst gehad. Zij hebben de minste verliezen geleden, daar zij nergens eene macht van eenig belang of van eenige weerstandskracht tegenover zich hebben gezien. Zonder dat er ernstige krachtsinspanning is noodig geweest, is Saloniki in hunne handen gevallen. Waar de natuur moeilijkheden in den weg legt, als in Epirus, is hun voortgang niet noemenswaardig; maar groote offers behoeven zij niet te brengen, om ook naar die zijde redelijke wenschen bevredigd te zullen zien. Dzjanina is, anders dan Adrianopel,

[p. 564]

voor de Turken een verloren post, zoodra zij Macedonië hebben opgegeven, en dat welke vrede ook de Turken dáár zou herstellen gelooft niemand meer. - Hoe nu die ongerepte kracht van Griekenland ten meesten voordeele van de zaak der verbonden volken aan te wenden? In de eerste plaats door aan het Bulgaarsche leger te velde via Saloniki èn versterking in troepen èn verplegingsmiddelen toe te zenden; - maar dan vooral ook door de Grieksche zeemacht met de Bulgaren te doen samenwerken tot een aanval op Gallipoli. Dat de Dardanellenforten, tegelijk van de land- en van de zeezijde bestookt, het zouden kunnen houden, is minstens genomen twijfelachtig; en is eenmaal de zee van Marmara door de Grieksche zeemacht binnen-geloopen, dan zal deze er licht sterk genoeg blijken, zoo niet om de Turksche vloot te verslaan, dan toch om ze van de flank der Bulgaarsche stelling voor Tsjataldsja af te trekken, waardoor de zuidelijke punt der Turksche linie de dekking van het scheepsgeschut ontberen zal, en het geheele verdedigingsstelsel der Turken aan die zijde wordt ontwricht. Behalve van den val van Adrianopel, schijnt dus de tot stand koming van een voor de Balkanvolken aannemelijken vrede vooral nog van deze operatie af te hangen. Maar zal zij slagen, dan is het wel de hoogste tijd voor de Grieken om hun zeemacht tot dien aanval te concentreeren. Tot dusver wordt zij aangewend voor particulier-Grieksche doeleinden: de vermeestering van Turksche eilanden. Zullen die nog vóór den vrede alle aan Griekenland worden gebracht, dan heeft zeker koning George al zijn scheepjes daartoe noodig; - maar dan stelt hij het behoud van Saloniki in de waagschaal. Griekenland moet kiezen of deelen. In de Aegeïsche Zee kan het nog wel wat voordeelen behalen op eigen hand; maar zijn toekomstige vastelandsgrenzen zullen worden bepaald naarmate van het vastelands-succes van den vierbond als geheel, en als Griekenland toont voor dat succes weinig te gevoelen, zal het zichzelf straffen.

Dat Konstantinopel aan de Turken zal blijven, is in overeenstemming zoowel met den wensch der mogendheden als met de militaire resultaten tot dusverre. De Turken beschikken nog over heel wat middelen om er zich te handhaven; het herstel van de oude krijgshaftigheid is niet langer te loochenen,

[p. 565]

en nog zijn zij lang niet aan het eind van de reserves die uit Klein-Azië kunnen worden opgeroepen. De zekerheid dat ook Bulgarije dit inziet en van de bezetting van Konstantinopel geen punt meer maakt, heeft in de verhouding tusschen Bulgarije en Rusland een groote verbetering doen ontstaan. Een Bulgarije aan den Bosporus zou geen goede vrienden met Rusland zijn gebleven, en vriendschap met Rusland is voor Bulgarije onontbeerlijk wegens zijn delicate betrekking tot Roemenië.

Roemenië was vóór den oorlog de rijkste, welvarendste, meest bevolkte Balkanstaat. Het wenscht dien voorrang te behouden. Het kan op de Turken geen veroveringen maken, maar wel op de Bulgaren. Onzeker, hoe de oorlog af zou loopen, heeft het zich op een afstand gehouden, maar zal elke kans willen waarnemen om te oogsten van wat het niet gezaaid heeft. Eene vordering tot compensaties, gericht aan een overwinnend Bulgarije, zou alleen kans van slagen hebben indien die door mogendheden van beide de groote groepen werd ondersteund. Rusland is weinig genegen eene macht te vergrooten die hare aansluiting sinds lang bij het Drievoudig Verbond heeft gezocht en gevonden, wat voor Roemenië de natuurlijke positie is, omdat het Rusland van den Balkan afsluit en zijn bestaan dus een hoofdwaarborg is voor de mogelijkheid van Oostenrijkschen invloed op dat schiereiland. Zoolang nu Bulgarije rekenen kan dat Rusland zijne verhouding tot Roemenië niet ter wille van nòg dringender belangen zal herzien, voelt het zich tegenover de Roemeensche begeerlijkheden vrij veilig. Het zal Konstantinopel niet binnentrekken zoolang de bezetting daarvan een vredebreuk met Rusland beteekent.

En Servië? Zal het zijn haven krijgen? Op welken anderen grond zal Oostenrijk er zich tegen verzetten dan op dien van een even brutaal voorgedragen als slecht begrepen eigenbelang? Mij dunkt dat de Oostenrijksche politiek ten aanzien van Servië niet van groote kortzichtigheid is vrij te pleiten. Is het bestaan van een onafhankelijk Servië zelf reeds zulk een gevaar, dat Oostenrijk er zijn monarchie niet aan blootstellen mag, dan had het eerder toe moeten grijpen, dan had het niet moeten dulden dat Servië den Sandsjak bezette; dan had het openlijk moeten optreden als mede-

[p. 566]

erfgenaam van den Turk. Dit zou een halsbrekend werk geweest zijn, een politiek, waarvoor groote gevaren moesten worden getrotseerd, maar die bij welslagen althans winst van belang had kunnen opleveren. Wil Oostenrijk zich poneeren als Balkan-macht, welnu, dat het Europa uitdage het in dat karakter te erkennen. Maar het heeft dit niet gedaan; het heeft de zaken zoover laten komen als zij thans zijn, en nu wil Oostenrijk Servië van de vruchten zijner inspanning berooven. Alsof een gedupeerd, binnen onmogelijke grenzen bekneld blijvend Servië een wenschelijke nabuur voor Oostenrijk zou kunnen zijn! Oostenrijk heeft vroeger gehoopt, Servië door economischen dwang tot een vazalstaat te kunnen maken. Is er eenige kans dat nòg gelukken kan wat toen mislukt is; dat het Servië van nà Koumanowo zich zal laten welgevallen waartegen het zich vroeger met hartstocht verzette? Oostenrijk daagt een vijandschap uit die het zeer onwijs doet met te verachten. Het gevaar van die vijandschap wordt niet gemeten naar het aantal der strijdkrachten van het koninkrijk Servië alleen. Het beleedigt op honderderlei wijze de Slavische nationaliteit en haar gegronde aanspraken; het rekene niet op het medelijden van Europa wanneer de bom zal barsten.

Een Servische haven, zegt Oostenrijk, is een onmogelijkheid, omdat dit in de practijk beteekenen gaat een Russische (oorlogs)haven. Maar dit is dwaasheid. Ten eerste mag men vragen, waarom dan thans niet reeds het Montenegrijnsche Antivari het karakter van een Russische oorlogshaven heeft? En dan wordt geheel voorbijgezien, dat een zich vrij voelend Servië volstrekt niet de slaaf van Rusland zal willen blijven. Juist de vestiging aan de Adriatische Zee brengt het in dagelijksch contact met gansch andere dan Russische belangen.

Duitschland zit met de zaak verlegen. Het heeft niet den minsten lust, een oorlog te gaan voeren om Servië een haventje aan de Adriatische Zee te onthouden. Het heeft duidelijk aan de Triple Entente te verstaan gegeven: wanneer gij u rustig houdt, zal ik Oostenrijk tot rede zoeken te brengen, maar wanneer gij dreigt, verplicht gij mij aan Oostenrijks zijde te staan. De Triple Entente heeft Duitschland eenige weken crediet gegeven; maar Oostenrijk matigt zich niet, en nu begint ook Rusland met de sporen te rinkelen.

[p. 567]

Onderwijl heeten de Serviërs maar aldoor op weg naar Doerazzo, maar zij zijn er nog niet. Het is voor hen van overwegend belang er zeer spoedig te komen, vóór de mogendheden de basis van hun overleg kunnen vaststellen. De Serviërs in Doerazzo te laten, is nog heel wat anders dan het hun aan te bieden. Voor een aanval op Oostenrijk krijgt Rusland de entente-vrienden niet mee; maar omgekeerd, voor een uitwerping der Serviërs zullen Engeland en Frankrijk evenmin zijn te vinden. En zoolang Duitschland dit weet, zal het Oostenrijk willen intoomen. Men houde dus wegens Servië den Europeeschen vrede nog niet voor te ernstig bedreigd.

Wie ook haast moeten maken zijn de Albaneezen. Wordt dezer dagen te Valona het onafhankelijk Albanië uitgeroepen, dan heeft dit alle kans van door Europa te worden erkend. Op schikking belust, wil Europa, terwijl het op één punt Oostenrijk niet bijvallen kan, gaarne op een ander punt Oostenrijk genoegen geven. Of het de kansen op de levensvatbaarheid van een Albaneeschen staat niet veel te hoog stelt? De Albaneezen zijn thans, nu alles hen drijven moest tot snel en krachtig handelen, nog niet eens zoover, een gemeenschappelijk program te kunnen formuleeren. Albanië zal een last zijn voor wie het inlijft, maar vermoedelijk een nog grooter last voor wie het vrijlaat. Het in cohaerentie en aanspraken op één lijn te stellen met landen als Bulgarije en Servië is een zonderlinge vergissing. Om te beginnen kan niemand de grenzen van Albanië aangeven. Een ‘groot-Albanië’ zou tal van gewesten insluiten waar de bevolking, of ten minste een groot en machtig deel van de bevolking, op het bestaan van zulk een staat allerminst is gesteld. Een klein-Albanië zou in aanmerking kunnen komen, maar waar het precies te plaatsen, en hoe te voorkomen dat het een roofnest en bron van onvrede voor den Balkan en voor Europa wordt, is een der moeilijkste punten van het geheele Balkan-probleem.

C.