De Gids. Jaargang 76

[p. 194]

Bibliographie.

François Maury, Nos hommes d'Etat et l'oeuvre de la réforme. - Paris, Alcan, 1912.

Een verzameling studiën van den secretaris der Revue Bleue over menschen en dingen uit het politieke leven van den dag in Frankrijk.

Frankrijk weet nog altijd de aandacht der wereld te trekken. Niet het minst misschien, wanneer, en omdat, het zichzelf critiseert. Anderen doen misschien meer en beter, maar praten en schrijven er niet zooveel over, en vooral, niet zoo goed; niet zoo instructief ook voor derden. Of al de voortreffelijke schrijvers die b.v. eene revue als die des Deux Mondes vullen, veel bijdragen om Frankrijk te veranderen, te verjongen? Men twijfelt, maar wil grif erkennen, dat zij rijk voedsel aandragen voor den geest, niet van Frankrijk alleen.

Argute loqui, de Galliërs verstaan het nog altijd. Wat er sedert 1870 in het land is gebeurd, zal geen algemeene bewondering of goedkeuring kunnen wekken, maar hoe voortreffelijk is er voor en na door Franschen over geschreven!

Ook de heer Maury schrijft goed, in een glashelderen, nimmer verheven, maar ook nimmer platten stijl. En hij is een goed penteekenaar. Hij weet de hoofdpersonen, die op het politieke tooneel hun rol spelen, in hun eigenaardigheden te zien en te treffen. En vervalt daarbij nimmer in het caricaturale.

Over het Fransche parlementarisme is door Franschen en niet-Franschen meer bestraffends dan prijzends gezegd. De heer Maury is over de resultaten van het regime ook maar slecht te spreken. En niettemin, hoeveel onmiskenbare talenten heeft het aan den dag doen komen. ‘Le parlementarisme compte des leaders éminents. C'est l'une de ses caractéristiques singulières,

[p. 195]

qu'ayant formé des hommes d'Etat d'une information étendue, d'une grande pénétration, d'un talent de parole parfois admirable, il subisse si faiblement leur influence... Il faut qu'une autorité plus forte soit dévolue à nos leaders; et pour cela il faut qu'ils la conquièrent. Sensibles à l'action dissolvante de notre époque, ces grands politiques l'emportent en effet par l'intelligence plus que par le caractère; leurs communes ambitions les divisent plutôt qu'elles ne les rapprochent’... Zullen zij zich niet verzamelen in het gezicht van het groote gevaar? Is het ministerie-Poincaré niet als een ernstige proef tot zoodanige verzameling te beschouwen?

Wat Frankrijk hoopt en Maury het toebidt, is ‘une coalition des forces saines sous une direction éclairée’. Hij wil zijn boek beschouwd hebben als ‘un livre d'exhortation politique’. - ‘Quand un régime a pour lui de grands politiques, un nombreux concours de bons vouloirs et jusqu'à la complicité des circonstances: il doit accomplir un effort de régénération’.

Nu passeeren die ‘grands politiques’ één voor één de lens, en vervolgens worden de vragen gepeild waarvoor zij zich zien gesteld.

Poincaré, een koning van het verstand. Meer begaafd tot de analyse dan tot de synthese. Een scherp criticus, maar niets van een profeet. Hij zal maat weten te houden in alles; - zal hij den krachtigen stoot weten te geven?

Briand, de gepersonifieerde souplesse. Welk een weg heeft hij, sedert zijn opkomst uit het syndicalisme, afgelegd! Met hoeveel handigheid weet hij krasse dingen te doen: denk aan de scheiding van Kerk en Staat. Welk een volstrekte afwezigheid van doctrinarisme; ook van beginselen? ‘Il semble qu'il craigne d'être la dupe des idées. Il se contente de les utiliser, sans y croire beaucoup, prompt à les rejeter ensuite... Des attitudes lassées, qu'accentuent un scepticisme et un dédain marqués. Il est vrai que sous ces manières de dilettante se dissimule un ressort singulier’...

Deschanel, ‘un prince de Sagan... démocratique et républicain. Mais en régime populaire, l'élégance est une faiblesse, une cause de sourdes jalousies, de rancunes inavouées... Ses manières détonnent à la Chambre, où règne le bon-garçonnisme... Forcer le consentement des assemblées et des foules ne paraît point son fait. En régime populaire, un homme d'Etat n'a point seulement à discerner les orientations justes, celles qui assurent l'ordre dans le présent et préparent l'avenir: il a à propager ses idées, à les faire admettre, à les faire triompher. Visiblement, M. Paul Deschanel est mieux doué pour la première de ces tâches que pour la seconde... Il expose ses desseins dans des

[p. 196]

discours qui sont des chefs-d'oeuvre de clarté. Il ne va pas au delà’...

Men ziet, de critiek wordt niet gespaard. Doet zij niet iets algemeens opmerken? Dat in de hoofden minder het licht ontbreekt, dan in de harten de warmte?

En de taak ligt daar even moeilijk als onafwijsbaar, die om warmte van overgave vraagt bovenal.

Er is een ontbinding, die moet worden tegengegaan. Een ontbinding van haast den heelen publieken dienst en van de maatschappij tegelijkertijd. De staaltjes van geldverspilling, van inefficaciteit van het Staatsgezag die Maury (en niet hij alleen of in het bijzonder) weet aan te halen, zijn op het ongeloofelijke af. Honend verheft zich nevens den verlamden Staat de macht van het revolutionnaire syndicalisme, dat te regeeren zoekt met ‘assommades’ en ‘sabotage’. Is het uur niet gekomen, dat de Fransche bourgeoisie òf handelen, òf sterven moet?

De eenige wezenlijke hervorming is, dat zij zichzelf herziet. Dit zegt ons boekje zonder ophef, maar ook zonder omwegen. En de ernst van haar wil zal moeten blijken uit de kracht waarmede zij de verbetering aanvat van haar regeeringswerktuig: het algemeen kiesrecht. Zonder evenredige vertegenwoordiging zal ook volgens dezen schrijver het land nimmer aan de heerschappij der middelmatigheid ontkomen. ‘Il est urgent que la nation accepte une discipline civique, et qu'elle rende aux leaders, organes des idées, des intérêts généraux, leur autorité... Un grand peuple ne peut sans péril maintenir dans l'ordre politique une sorte de sélection à rebours, qui place à sa tête les médiocres, sinon les pires. Si l'on rejette l'aristocratie, recrutée par hérédité, et la faction révolutionnaire imposée par la violence: c'est parce qu'elles apparaissent comme de pseudo-élites, non fondées en droit, étrangères à la nation, inaptes au gouvernement; c'est pour que puisse se dégager, des rangs des citoyens, par une organisation électorale entendue, une véritable élite élective’.

Of men het spoedig zien zal? Een voordeel der E.V., heeft Ribot gezegd, is dat zij de partijen dwingt tot discipline en organisatie. Maar daarnaast denkt men aan een woord van Piou: ‘S'organiser, c'est la chose qui répugne le plus au caractère français’...

C.