De Gids. Jaargang 76

[p. 572]

Bibliographie.

C. Gerretson: Prolegomena der Sociologie. Tjeenk Willink & Zoon. 1911.

Eindelijk weer eens eene Nederlandsche studie over de beginselen der Sociologie!

Na de beschouwingen van mij en die van den heer Anema meer dan tien jaren geleden verscheen niets van dien aard. Ik begroet het boekje van den heer Gerretson dus met vreugde en sympathie. In die jaren is heel wat van den schrik voor deze wetenschap verdwenen, in het buitenland ten minste en dus ook bij ons. Men is aan het woord gewend geraakt, men heeft gemerkt, dat vele problemen nu eenmaal onafwijsbaar zijn en nergens zoo goed ondergebracht kunnen worden als onder de Sociologie! Daarmee is het pleit eigenlijk gewonnen.

Zooals men van een jeugdigen schrijver, een nieuweling in het vak, en dan nog wel in onzen tijd, verwachten moet, is het heele boekje zeer philosophisch. De auteur schreef het alvorens zelf in het vak gewerkt te hebben en dus interesseeren hem de vóór-problemen ook veel meer dan de eigenlijke werkmoeilijkheden. Groot en wijd zijn zijne opvattingen, heel diep wil hij alles aanvatten, dat blijkt in ieder der zeer vele paragraphen, maar wij blijven, naar mij dunkt, wat al te veel vóór de wetenschap staan, zoo recht er in brengt ons dit boekje niet.

De schrijver acht het beter niet de grenzen van het vak te zoeken, maar de kern aan te wijzen; historisch-kritisch zal hij uit de vele meeningen omtrent wat als het sociaal phenomenon aanvaard is het wezenlijke schiften, - een heel goed idee als men maar weet, wat de maatstaf van den schrijver hierbij is, maar dien vernemen wij niet. Wel vertelt hij ons eensklaps en terloops, dat het geheel aller sociale studiën niet den inhoud

[p. 573]

der Sociologie uitmaakt, dat deze alleen kan zijn het sociaal phenomenon in den meest integralen vorm. Had de auteur ons nu maar eens verteld, wat dit integrale sociale phenomeen eigenlijk omvat, dan waren wij heel wat verder geweest! In plaats hiervan wordt de verdienste van Plato voor de Sociologie besproken, daarna die van Aristoteles als eersten vergelijkenden sociograaph. Ook voor den nieuweren tijd beperkt de bespreking zich tot de wijsgeeren, hoewel die toch slechts algemeene, onwetenschappelijke beschouwingen hielden over sociale verschijnselen, terwijl zij die werkelijk waarnamen, wetten zochten en verklaarden, de eigenlijke mannen, genegeerd worden. Het integralisme maakt hunne beschouwingen even onvruchtbaar als het zelf steeds was, niet philosophen moesten wij hier hooren, maar sociologen! Zeer aangenaam doen hier echter eenige hartige woorden omtrent den veel overschatten Comte ons aan, terecht verwijt de schrijver hem de verwaarloozing der feiten, want eerst met hunne studie begon de wetenschappelijke sociologie, en niet met integrale praatjes.

Omtrent het kenkritische hoofdstuk zal ik niets zeggen, het voert zoo heel ver van het doel af. Het derde bespreekt het object der Sociologie, het ietwat magere resultaat is de beperking onzer wetenschap tot ‘de doelbewuste sociale reacties of betrekkingen tusschen menschen en menschgroepen’ (p. 57).

Gelukkig bedoelt de schrijver niets anders dan de uitsluiting van de dierlijke samenlevingen uit deze studiën, hoogstens mogen zij de praesociologie van Fiamingo vormen.

Hier nu, op p. 57, beginnen de eigenlijke beschouwingen van den jeugdigen schrijver. In het voorafgaande is mij de bewijsvoering niet gebleken, dat deze wetenschap een ander object zou hebben dan het geheel der sociale wetenschappen. Hadde de auteur dit toch eens wat positief betoogd en tevens duidelijk aangewezen, wat dan wel de speciale feiten en problemen der eigenlijke Sociologie volgens hem kunnen en moeten en ook volgens de praktijk der wetenschap tot dusver zouden geweest zijn! Het enkele woord ‘socialiteit qua talis’ op p. 58 is toch geene voldoende aanwijzing! De schrijver beschouwt de Ethnologie als het best bewerkte deel der Sociologie, toch behandelt de Ethnologie alle verschijnselen, die de objecten der bizondere sociale wetenschappen uitmaken, als vormend een samenhangend geheel, wat de heer Gerretson dan zou moeten afkeuren! Ik acht het een ernstig bezwaar tegen het werkje van dezen heer, dat hij ons niet duidelijk en klaar aantoont, wat dan toch het bizondere gebied van den Socioloog zal zijn, en dat hij evenmin betoogt, hoe de speciale sociale wetenschappen afzonderlijk bestaan kunnen. Hunne problemen raken elkander immers niet nu en

[p. 574]

dan, maar voortdurend en ten zeerste! Hoe wil men, om een enkel voorbeeld te nemen, een verschijnsel als den oorlog van uit eene enkele sociale wetenschap behandelen? Op het gebied van verscheidene dezer vakken moest zich Sombart bewegen om de rol der Joden op oeconomisch terrein duidelijk te maken. De sociale feiten hangen nu eenmaal zoo innig samen; wat de natuur vereent, mag de wetenschap niet scheiden, zal zij er iets van begrijpen!

De heer Gerretson erkent de inductie als de eenige methode in de Sociologie, en bestrijdt de deductie met alle kracht. Ik zal de laatste zijn om de groote waarde der inductie te loochenen, maar toch komt het mij voor, dat de schrijver aan de deductie op dit gebied geen recht laat weervaren. Beide methoden gaan voortdurend samen in het feitelijk onderzoek, iedere geslaagde inductie wordt door deductie vruchtbaar gemaakt, iedere deductie moet door inductie gecontroleerd worden.

De rol der eigen waarneming wordt door den schrijver, dunkt mij, overschat. Vergelijkende volkenkunde op eigen waarneming gegrond zou onmogelijk zijn of onmogelijk oppervlakkig moeten blijven; de gegevens der officieele statistiek noemt de heer G. de beste, maar niets is dan toch verder van eigen waarneming verwijderd!

De schrijver zegt vele wijze en behartigenswaardige dingen over de voorwaarde der Sociologie, de verhouding van statiek en kinetiek, en vooral over de Sociosophie en de praktische Sociologie. Volkomen gelijk heeft hij, wanneer hij de bloot juristische opleiding van hen, die zich aan de publieke zaak wijden, afkeurt. Maakt het romeinsche recht goed, dat zij slechts ééne sociale wetenschap oppervlakkig leeren kennen?

Ik wensch den heer Gerretson alle succes toe als medestrijder voor het goede recht der Sociologie, en vooral als positief werker op dit gebied. Wanneer hij eens vele jaren kok geweest is, zal zijn kookboek wel heel anders uitvallen, maar zijne voorloopige ontboezemingen verdienen toch wel degelijk reeds onze belangstelling.

S.R. Steinmetz.

De Noodzakelijkheid der Arbeidersbeweging, door Is. P. de Vooys w.i. Overdruk uit ‘De Beweging’. Uitgave van de Sociaal-Technische Vereeniging van Demokratische Ingenieurs en Architecten. Amsterdam, Amsterdamsche Boekhandel (Koole en Messchaert), 1912.

‘Een frisscheren kijk op de arbeidersbeweging’ wenscht de vereeniging, die de afzonderlijke uitgaaf van dit tijdschriftartikel,

[p. 575]

oorspronkelijk een rede voor delftsche studenten, bezorgde, ‘velen anderen intellectueelen’ toe. En ze hoopt, hun dien met dit boekje te bezorgen.

Daar is alle kans op.

Er bestaat inderdaad onder ‘intellectueelen’ een goede dosis onfrischheid, bevangenheid en benepenheid in hun kijk op de dingen, waarvan prof. de Vooys hier spreekt. Gevolg van misen onverstand, en voor de ontwikkeling onzer maatschappelijke verhoudingen niet zonder wezenlijk gevaar.

Daartegenover heeft het zijn onbetwistbaar nut, nuchter en helder uiteen te zetten dat en waarom de arbeidersbeweging door de ontwikkeling van het verleden aan het heden is opgedrongen en voor afzienbare toekomst blijven zal. Dit is: haar ‘noodzakelijkheid’ te betoogen.

Deze titel laat echter te raden. Wat valt hier onder ‘noodzakelijkheid’ te verstaan? Zooiets als een fataliteit, waarin men gedwongen is te berusten? Dan zou, weinig troostrijk en heel niet bemoedigend als deze gedachte is, het geschrift zijn doel vrij zeker missen. De heer de Vooys beoogde dan ook iets anders: de arbeidersbeweging te teekenen, zeker, als het natuurlijk gevolg van natuurlijke oorzaken, dat uit het feit van zijn bestaan zijn recht en reden tot bestaan ontleent, maar tevens als een voorloopig ontwikkelingsresultaat, dat nu reeds, zuiver ethisch, waardeering, zoo niet bewondering, vergt en beloften inhoudt voor de toekomst van verder strekking en grooter schoonheid.

Nu laat zich echter de arbeidersbeweging, ook door wie met graagte haar aanvaarden, opvatten in zeer verschillenden zin: de sociaal-democraat ziet haar anders dan de syndicalist, de vrijzinnige anders dan de roomsch-katholiek, en denkelijk zijn er ‘democratische ingenieurs en architecten’ benevens andere intellectueelen van democratischen bloede, geestverwanten dus in ruimeren of engeren zin van den heer de Vooys, wier kijk, bij nadere uitwerking van wat dit twintigtal bladzijden schetsmatig biedt, zou blijken af te wijken van den zijne.

Deze overweging wijst het zwakke punt van zijn voordracht aan. Maar tevens karakteriseert ze haar waarschijnlijke (en uitnemend verwezenlijkte) bedoeling: de grootste gemeene deeler, zonder meer, te zijn van velerlei modern sociaal inzicht.

v.B.

Maurice Vauthier, Essais de philosophie sociale. Bruxelles, H. Lamertin; Paris, F. Alcan; 1912.

De brusselsche studenten in de rechtsgeleerdheid zullen het zichzelf te wijten hebben als zij hun universiteit verlaten zonder

[p. 576]

te weten, dat het recht niet is een complex van regelen, aan de maatschappij door een of anderen wetgever naar zijn welbehagen opgelegd van buitenaf, maar een manifestatie van maatschappelijk leven zelf, niet een reeks doode formules maar een ontwikkelingsproduct dat geen stilstand kent; dat de rechtswetenschap niet een afgezonderd gebouw betrok, al heeft ze haar eigen taak, maar huist in een woning met open muren naar allen kant; dat geen jurist zijn titel verdient die niet den samenhang van zijn studievak met wijsbegeerte, met ethica, met economie, zooal niet ten volle doordacht dan toch gevoeld en in beginsel begrepen heeft.

Deze bundel opstellen is het werk van een fijnen, evenwichtigen en nuchteren geest; van een modern man met eigen standpunt en vaste overtuiging; van een liberaal die de democratie kent, ook in haar zwakheden, maar ze liefheeft om haar overwegende deugden, die gelooft in de kracht van ideeën, in de macht van den wil, den volkswil inbegrepen, doch wiens studeerkamer uitzicht heeft naar alle windrichtingen en die mitsdien behoed is gebleven voor een eenzijdigheid als welke bijvoorbeeld weigeren zou aan een verschijnsel als de duitsche monarchie typisch moderne eigenschappen te ontzeggen.

Elk der ‘essais’ van den belgischen hoogleeraar zou bespreking waard zijn. De keus is te moeilijk. Men zoeke zelf.

v.B.