De Gids. Jaargang 76

[p. 305]

Godenland.

‘Der Goden is het eiland Bali, het rijstveld, de palmgaarde, de voedende rivieren, de bergen waar vandaan de wolken komen en de regen, der Goden’.

Ida Bagoes spreekt, de landbouwer van priesterlijke kaste. In den ingang zittende van zijn gevlochten vezelen huis, dat doorschijnend is voor nachtzwart en daggeschitter, open voor zwervende geuren, alle lichtste gerucht, den wind die komt en gaat, zien wij den jongen dag opengaan aan den heuvel.

Van het purper dat opstijgt boven de Oostelijke bergen zijn de vloeiende rijstveldterrassen, van de heuvelhoogten af tot ver in het dal, diep ontgloeid. De wittereigervlucht, uit den dommel tusschen riet en hoog moeras-groen wakker geschenen, die wijdwieks opwaarts zwenkt, het ruime in zeilt van de lucht, is rood beschenen tegen borst en wieken aan; zij zwemmen op het morgenrood, de schoone witte vogels. Vol mistig rood geraken de holten en donkerheden in den luchten looverheuvel van den grooten tjempakaboom aan den ingang van het erf, die vannacht zijn bloesems open heeft gedaan. De muren en daken van het leemen dorpje gloren als de rozen langs de lichte ledige straat. In het klare gekraai van een haan, die op een muurtje recht in den schijn zijn groen en gouden vlerken uitslaat, in de tokkelende huppelmaat van stampers in het rijstblok opklinkend van hier en ginder, in een vrouwestem die roept en een jongensstem die antwoordt, is dezelfde lavende zuiverheid, koel en droppelklaar, die in de loutere lucht is en in het rood van den dageraad.

[p. 306]

Een kleine jongen, naakt en bruin als de grond waarover hij loopt, is te voorschijn gekomen uit een der vele smalle poortjes langs den dorpsweg. Licht als een hertje op zijn fijne beenen waar zilveren enkel-banden aan glanzen, komt hij op den bloeienden tjempakaboom aangeloopen, staat een oogenblik stil, van onder schaduwende hand omhoog turend naar een tak die geheel oversprankeld staat van bloemen, en is al verdwenen in het gebladerte dat even schudt en weer stil hangt. Boven een holte van glanzigen rooden mist komt hij te voorschijn, in de vork zittend van den grooten tak, die, ver uit, zijn bloemen strekt naar het licht. De glans is op zijn gezicht en lijf, hij is geheel gouden. Zijn hoofd en zijn armen steekt hij in den bloesem: de wittige kelken fladderen naar beneden.

Met de eerste die hij opraapt uit het gras maakt hij zich mooi: hij bindt haar vast in een strengetje van de eene lange haarlok die van de kruin van zijn rondom kaalgeschoren blauwig-zwarten, kleinen kop naar voren valt; als een sterretje schijnt de blanke bloem boven zijn oogen. Maar voor de anderen maakt hij van een blad dat hij uit het breedlooverig struikgewas langs den weg is gaan plukken en met dorens in fatsoen hecht, een mooi rond schaaltje, waarin hij ze tot een gladden halfbol bijeen schikt, en naar huis draagt, behoedzaam, in beide handen.

Ida Bagoes ziet hem welgevallig na.

‘Zie toch den kleinen Tjoplok! Zijn vader Nan-Tjoplok begint vandaag zijn rijstveld te ploegen; nu heeft hij bloemen gehaald voor het offer. Er is geen boom zoo hoog op Bali of hij klimt er in, de durf-al!’

- ‘Aan welken God, Ida, zal het offer zijn waarmee de Vader-van-Tjoplok zijn arbeidsbegin gaat wijden?’

‘Hoe kan ik het zeggen? Er zijn vele goden! Aan zijn huisgod misschien, of aan den “vriend dorpelwachter” in zijn nis naast den ingang van het erf. Allicht ook aan den God van het stroomende water dat die zijn velden bevruchte, en aan de goede godin, aan Dewi Sri, die in de rijst leeft’.

‘Leeft dan een godin in rijstaren?’

‘Zij leeft daarin, in waarheid! Dewi Sri is in het ontspruiten van de rijst, en in het bloeien, en in het zetten van de vrucht’.

‘En de watergod, is die in de rivier?’

[p. 307]

‘Hoe anders? In alle ding leeft een God. Door den God bestaat het, is het schoon, en geeft het vreugde’.

‘In alle dingen, zegt ge? Maar hoe dan met dingen, die dood zijn?’

De Ida ziet mij aan. Dan vraagt hij.

‘Welke dingen zijn doode?’

Ik zoek om mij heen, in die woning van vezel en blad die, flauw, den glans nog heeft en den zachten reuk van het woud, en die, 's nachts als alles stil is, kan ruischen en knersen als bamboestammen doen in den buigenden wind. Zou zelfs de vloer niet groen worden weer en als een kleine wei vol bloemen staan, wanneer maar eenigen tijd de voelen niet heen en weer gingen die hem vlak drukken en kaal? En in de vensteropeningen is geen glas, enkel maar bamboe-spijlen, waar ranken omheen zijn gegroeid van de groote kalebas-plant, wier bloemen al geler beginnen te blinken uit het nog dofbedauwde bladerengroen.

Maar op de tafel ligt het boek dat ik er gisterenavond heb vergeten, toen de Ida en zijn zacht-blikkende vrouw mij verhaalden van hun dagelijksch zijn, hoe het op den akker gaat, en hoe in het huis; en lachend half en half in meenens zeg ik:

‘Een boek is een dood ding’.

Ida Bagoes opent het boek met een gebaar dat tegelijk vertrouwelijk is en eerbiedig, en streelt den vinger langs de regels druk.

‘Het letterschrift is Dewi Saraswati’.

‘Hoe? Doode letters zijn een godin?’

‘Lieden van elders zeggen het zijn “letters” ’, antwoordt de Brahmaan en herhaalt niet dat woord ‘doode’. ‘Wij lieden van Bali zeggen, “het is Dewi Saraswati”. Zij is in alle geschriften, geschriften op lontarbladen, of geschriften op papier. Verleden was het feest van haar geboorte’.

‘Dus ook van een godin is geboorte?’

‘Hoe anders? Daar is immers een geboorte van alle dingen, en van de geheele wereld waarin de dingen zijn? - De laatste maal dat het volle maan was, hebben wij het geboortefeest van Dewi Saraswati gevierd, den dag waarop zij uit haar moeder kwam. Overal op Bali zijn toen optochten gehouden naar de tempels, en liederen gezongen om haar te prijzen’.

[p. 308]

‘Ik heb den optocht gezien’, antwoord ik; en ik denk aan den stoet van mannen en vrouwen in feestkleedij dien ik een schaduwigen landweg langs heb zien gaan waar spits, grijs-en-rood, de poort van een tempel opsteekt uit het ronde boomengroen. Zij droegen blinkende koperen en zilveren schalen vol bloemen. Vrouwen hadden purperen korfjes op het hoofd met vruchten uit haar tuin hoog gestapeld en met zoetigheid zorgvuldig bereid voor het feest der godin. Om het miniatuur-tempeltje, gebeeldhouwd en verguld, dat de middelsten in den stoet droegen en waarachter zingende priesters en tempeldienaren gingen, lieten zij aan lange buigende bamboe-halmen bonte vaandeltjes wapperen. Hun kinderen liepen mee, bekranst en stil-blijd. Liefelijk dien nacht was de dans der sluier-wuivende jonge meisjes in den maanlichten tempelhof, her- en derwaart spelende tusschen grijze steenen wachterbeelden die haast levend werden van de schaduwen der ijle danseressen en den witten manelichtglimp. En uit het duister der diepe middelpoort, lans dragend en schild, rezen schoon de jonge mannen te voorschijn, de met uitstralenden bloemenhelm getooiden, toen zij op de maat van den gamelan zich hieven ten statigen wapendans.

‘Ik heb den schoonen optocht gezien’ antwoord ik, ‘en het nachtelijke feest in den tempel’.

‘Vele optochten ziet wie op Bali wil leven en vele schoone feesten’, zegt de Ida, die zijn hand laat rusten op het open boek. ‘Zooals wij om Dewi Saraswati de geboorte vieren van alle geschriften, zoo, om andere goden, die in hen een woonstede hebben, vieren wij de geboorte van onze vruchtboomen en ons vee. En van den gamelan waarop wij muziek maken de feestnachten door. En van het weefraam der vrouwen en de kunst van het batikwerk; van het huis- en veldgereedschap ook, en alle behoef van het dagelijksche leven. Want niet in de edele en schoone dingen alleen, neen, ook in de geringe, waarop wij maar weinig acht slaan, leeft een God’.

De Ida zwijgt en blijft stille. Met een behoedzame beweging strijkt hij van het dichtgelegde boek een rupsje weg, dat uit de bladeren van het dak omlaag is komen vallen en, bang, zich dood houdt.

De zon is boven de bergen gestegen. Tegen den hemel

[p. 309]

blinken blauwe toppen. In het landschap blinken de menschen.

Een lange rij vrouwen komt er aan op het voetpad dat door de blankstaande velden slingert. Van rijp-rood ooft, van gouden maiskolven en rijst in overhangende gouden aren, zijn de korven vol die zij, luchtig tredende, naar de markt dragen, op het rechtgeheven hoofd. Uit het slagschaduwtje van den last blikken glans-oogig hun kinderlijk-ronde gezichten, zij blinken den zonneschijn tegen met hun rijke borst. Heen en weer langs de lange rij, wier spiegelbeeld, gelouterd in waterklaarte, den oever bont maakt van het veld, gaat in vraag en antwoord het heldere geluid van hun stemmen.

Over het vijver-veld dat overloopt van water en van zonneschijn, drijven de ploegers hun goudgele stierenspannen. De spreidende rimpelingen rond om hen heen schommelen het blauw der verre bergen, het paarsig rood en groen der omkransende heuvelkling, bruine huisjes naast een palmgaarde, waar de losse wind schaduw en schittering door blaast, den grooten blauwen zonnehemel en al de blinkende wolken. Door louter licht gaan de ploegers, door louter licht gaan de draagsters van purperen en gouden vrucht. Het is of zij den lichten hemel zelven openleggen met hun kouter, dat uit de voor van lucht en wolken hemelsch gewas moog kiemen. Het is of zij vruchten in hemelgaarden gerijpt, mild in die volle korven, dragen. Het lijken mij hemelingen, die daar, zoo schoon, schijnende gaan door den zonneschijn.

O mijn gelukkig hart, o mijn gelukkig hart! begint g' een hemelsch leven?

Augusta de Wit.