De Gids. Jaargang 76

[p. 199]

Buitenlandsch overzicht.

Bethmann-Hollweg. - Militaria. - Balfour.
26 Maart 1912.

Algemeen wordt geloofd, dat de positie van den Duitschen Rijkskanselier er niet op verbeterd is. Met spanning wordt de ‘week van Kiel’ afgewacht, berucht als de ministerieele slachttijd. Waar de Keizer dan zijn kanselier vandaan zal halen?

Het tegenwoordige regime is even weinig zuinig met ministers als het parlementaire zijn zou; - maar het parlementaire heeft het voordeel, vanzelf de menschen aan te wijzen die moeten durven opvolgen wie ze hebben ten val gebracht. Er heeft in het parlementaire leven eene selectie plaats, die de op ieder gegeven oogenblik ministrabelen aanwijst en bereid houdt. De Keizer, en, op lager standpunt, de kanselier, beschikken over zulk eene reserve niet. Zij moeten menschen uit de bureaux halen van wie op geen stukken na te zeggen is hoe zij zullen uitvallen, en die zelf - en dit is het ergste - ook niet weten waarvoor zij worden geroepen, wat zij zullen te verdedigen hebben, welken koers zij zullen mogen houden, wat voor hunne levenstaak kiezen, waarvoor zij rust en vrede opofferen, welk hoog einddoel hen zal mogen troosten en moeten bezielen, waarvoor zij te staan hebben en waarvoor te vallen. De Duitsche rijksministers tasten in den blinde. De positie trekt talent en karakter hoe langer hoe minder aan.

Onder Bethmann is het al bijzonder erg geweest. Eerst liet hij Dernburg gaan, toen Lindequist, nu Wermuth. En

[p. 200]

waaraan worden zij geofferd? Heeft de kanselier zelf eene politiek die menschenoffers vragen mag?

De regeering boven de partijen. Het mocht wat. Deze regeering is de oogendienares van bepaalde partijen, en ontheft ze alleen van de taak, zelf de verantwoordelijkheid voor de uitvoering harer partijbesluiten te dragen.

Het centrum heef tzijn stem aan de ‘Wehrvorlage’ toegezegd op voorwaarde dat de ‘Erbanfallsteuer’ in den doofpot zal blijven, en de linker-meerderheid van den Rijksdag, eene meerderheid wier bestaan zelf de veroordeeling door het volk beteekent van de verwerping dier belasting eenige jaren geleden, met de schrapping der ‘Liebesgabe’ aan de brandewijn-stokers genoegen zal moeten nemen, een maatregel die natuurlijk op de liberale stemmen rekenen kan, maar nimmer van die zijde als den eenigen tot verder redres der Rijksfinanciën is verlangd, en die nog geen vierde dekt van de nieuwe uitgaven voor militaire doeleinden welke worden voorgeslagen.

Waarom neemt de Rijksregeering zulk een pactum uit de handen van het centrum aan? Omdat zij de 110 sociaaldemocraten buiten de gemeenschap sluit, en een meerderheid uit de burgerlijke partijen alleen kan vinden door zich aan het centrum over te leveren. Ten minste, zoo meent zij.

Bülow heeft voor dezelfde moeilijkheid gestaan, en toen het centrum aangedurfd en het overwonnen. Maar slechts voor een oogenblik. Met het blok, uit anti-centrums- en anti-Bebelcandidaten van alle kleur gevormd, viel niet te regeeren. Zoodra Bülow een financieele hervorming voorsloeg die ook (lang niet uitsluitend) met liberale wenschen rekening hield, verrieden hem de conservatieven en liepen met pak en zak tot het centrum over. Dàt is de geboorte van het kanselierschap van Bethmann-Hollweg geweest, en aan de gevolgen van die geboorte ontkomt het niet.

Het kiezerscorps heeft over de financieele politiek der zwartblauwen vonnis gestreken. Het heeft een anti-zwartblauwe meerderheid naar den Rijksdag gestuurd die enkel ten gevolge eener verouderde districtenindeeling zoo klein mogelijk is: in het volk is zij zeer groot. Nu van tweeën één: óf die meerderheid moet worden gehoorzaamd, òf de wig moet er in gedreven en een nieuwe meerderheid gevormd.

Moet de wil der linker-meerderheid worden gehoorzaamd?

[p. 201]

Maar heeft zij dan, anders dan in het ontkennende (de veroordeeling der zwartblauwe belastingpolitiek) een collectieven wil? Zij vereenigt elementen in zich zoo hemelsbreed onderscheiden als de volgelingen van Bebel en den rechtervleugel der nationaal-liberalen. Zelfs niet over de benoeming van een presidium konden die het eens worden, en dan over maatregelen van wetgeving en vraagstukken van regeeringsbeleid?

Neen, nog niet, en zeker niet onder het tegenwoordig kanselierschap, dat immers den moed niet vinden zal tot een hervormingswerk van zooveel belofte dat geen der linkergroepen het wagen zou de regeering te verzaken. Zulk een politiek is anders wel denkbaar, maar alleen, als men op kiesrechthervorming in Pruisen en herziening der districtenindeeling voor de Rijksdagsverkiezingen aanstuurt. Op dàt program mag den kanselier in de vergadering, door afval van een deel der nationaal-liberalen, eene nederlaag worden toegebracht, maar wordt de slag bij ontbinding licht gewonnen voor de kiezers.

Wil de kanselier dien kant niet uit (en daar is nimmer de geringste kans op geweest), dan heeft hij geen andere keus dan voort te gaan ‘zich boven de partijen te houden’, d.w.z. die fractie van welke de meerderheidsvorming voor een bepaald wetsontwerp afhangt, naar de oogen te zien en hare conditiën aan te nemen. Voor de ‘Wehrvorlage’ was dat nu het centrum; - straks zullen het voor iets anders de conservatieven, dan weer de nationaal-liberalen zijn. Dan blijft de Duitsche rijkspolitiek klein, weerzinwekkend werk; - immers een politiek van kracht, adem en toekomst in anti-liberale richting te voeren wil of vermag deze rijkskanselier ook niet. De moeilijkheden zouden trouwens in dat geval vooral niet minder groot zijn dan wanneer eene radicaallinksche politiek werd gevolgd. Ook in de blauwzwarte gemeenschap ontbreekt het niet aan innerlijke tegenspraak. Wat die partijen gemeenschappelijk willen, is bepaalde maatregelen tegenhouden, maar tot constructief werk zijn zij weinig geschikt.

Of de reis van Haldane nog invloed op de maritieme helft der ‘Wehrvorlage’ gehad heeft? Zij gaat minder ver dan verlangd werd door de vloot-enthusiasten, maar toch

[p. 202]

nog ver genoeg, om den Duitschen belastingbetaler met angst te vervullen voor het belastingbiljet der toekomst, vooral ook, omdat het deel dat op de landmacht betrekking heeft, grooter uitbreiding voorstelt dan waarop menigeen verdacht was geweest. Intusschen heeft Engeland nogmaals urbi et orbi verkondigd dat het den wedstrijd nimmer op zal geven. Er is eigenlijk nog geen straal van licht in deze zaak te zien.

Zonderling was de tusschenkomst van Balfour in het debat over het wetsontwerp omtrent het minimum-loon voor mijnwerkers in het Engelsche Lagerhuis, dat ten slotte met een meerderheid zoo groot als waarop maar eenigermate kon worden gerekend (348 tegen 225) is aangenomen. Niet alleen al de Ieren, maar, wat niet verwacht was, ook al de arbeiders-afgevaardigden zijn Asquith trouw gebleven.

Wat beteekende het, dat Balfour, zoo kort na zijne abdicatie, Bonar Law de leiding uit de handen nam? Moest er beproefd worden of de arbeiders bereid zouden worden bevonden met Balfour te zamen de liberale regeering ten val te brengen? Zoo ja, dan is de ontgoocheling onmiddellijk gevolgd. Het optreden van Balfour was voldoende, om de arbeiders zonder verwijl hun vrede te doen sluiten met den premier. Zij begrepen zeer goed, dat geen tory-regeering hun zóóver te gemoet zou hebben kunnen komen, als Asquith het deed met deze gedurfde wet.

C.