De Gids. Jaargang 76

[p. 161]

Een Instituut der Kunsten.

Professor Derkinderen heeft in zijn artikel, dat in het December-nummer van dit tijdschrift verscheen, rechtstreeks aangedrongen op de wederinstelling van een instituut der kunsten, dat bij voorkomende gevallen de regeering zoowel als de stedelijke overheid van raad zou kunnen dienen. En voorzeker een ieder, die zijn belangrijk artikel heeft gelezen, zal moeten erkennen, dat de door hem aangevoerde argumenten in hooge mate het groeiend besef moeten versterkt hebben, hoe dringend noodig de instelling van een zoodanig adviseerend lichaam is. Immers thans reeds, en ook professor Derkinderen komt dit getuigen, kan zoomin 's Lands regeering als de stedelijke overheid uitkomen zonder advies, wanneer het om belangrijke kunstaangelegenheden gaat, en zoolang een erkend adviseerend lichaam niet bestaat, is het onafwendbaar dat, ondanks alle goede en strikte bedoelingen, vastheid en klaarheid van handelen blijft ontbreken en de invloed van gansch toevallige persoonlijke relaties, zoowel als die, door intrigue verkregen, nimmer geheel buitengesloten kunnen worden. Recente voorbeelden hiervan liggen helaas voor het grijpen.

Het is echter niet het doel van dit schrijven, de noodzakelijkheid van een dergelijk instituut te bepleiten, door de gevolgen van die recente misvattingen nader aan te toonen.

Trouwens, zij zijn bekend en werden reeds elders besproken; daarenboven, wanneer ik wel ingelicht ben, werd de behoefte aan een adviseerend instituut reeds in Regeeringskringen, zoowel als in de kringen der kunstenaars gevoeld, lang voor dat deze misvattingen werden begaan.

Alles zal echter afhangen van de wijze waarop eventueel dit kunst-instituut zal worden samengesteld, of het vruchtbaar en met wijd inzicht voor de groote kunstbelangen zal kunnen werkzaam zijn, en ik acht het zeer wel mogelijk dat wij, welbezien, oprecht verheugd hebben te zijn, dat 's lands regee-

[p. 162]

ring het de laatste zestig jaren zonder een dergelijk instituut heeft gesteld.

Daardoor staan wij thans voor een nieuw feit, onbelemmerd door oude en verouderde tradities, en zal de oplossing van dit vraagstuk gezocht moeten worden met volle erkenning van onze moderne inzichten, en niet slechts als de voortzetting van een oude regeling zonder meer. En dit toch is alleen dan mogelijk, wanneer duidelijk vooropgesteld wordt dat een instelling als de hierbedoelde, hoewel permanent als lichaam, in hare bestanddeelen vlottend zal moeten blijven, met andere woorden: dat de personen die er deel van zullen uitmaken nimmer voor het leven zullen worden benoemd.

Dit toch is wel een allereerste eisch, en zonder de vervulling daarvan zou mijns inziens de tegenwoordige toestand, hoe bedenkelijk hij ook is, verre te verkiezen zijn boven de instelling van een instituut, dat onvermijdelijk mettertijd een reactionaire en belemmerende macht zou uitoefenen.

Een benoeming voor het leven van de leden voor dit adviseerend lichaam zou beteekenen, dat wij een instelling gingen vestigen, waartegen iedere jonge generatie op nieuw zou hebben te strijden en die nimmer het vertrouwen zou hebben van de kunstenaars, wier belangen zij zou heeten voor te staan.

Nemen wij één voorbeeld, en bij voorkeur als voorbeeld juist een beginsel waar professor Derkinderen zelf in de eerste rijen voor strijdt al sinds jaren, - de reorganisatie van het gansche kunstonderwijs. Alleen een volkomen reorganisatie zal in staat zijn een einde te maken aan den tegenwoordigen, redeloozen toestand, waarbij het kunstonderwijs verstoken blijft van het ambacht, en het ambachtsonderwijs verstoken blijft van de kunst; waardoor een scheiding van schoonheid en noodzakelijkheid bestendigd wordt, die de kunst gestadig tot verwildering moet drijven en het ambacht gestadig doet verdorren, en aldus die twee elementen gescheiden houdt, van wier samengaan juist de cultuur der beeldende kunsten geheel afhankelijk is.

Men denke zich nu de voorbereiding van een dergelijk moeilijk vraagstuk, opgedragen aan een adviseerend lichaam dat voor een groot deel zou bestaan uit de overlevenden van vroegere generaties, voor wie dit gansche kunstonderwijsvraagstuk nimmer een punt van overweging heeft uitgemaakt.

[p. 163]

Men denke zich eens, om 't nog precieser te zeggen, hoe deze adviespudding zou uitvallen wanneer hij bereid werd door de sommiteiten van de Haagsche schildersschool of hun directe volgelingen, gesteund door enkele voorgangers der literaire beweging van '80, artiesten allen, voor wie de kunst nimmer anders dan een buiten-maatschappelijke beteekenis heeft gehad.

Wanneer een instituut als waarvoor wij pleiten in deze tijden vruchtbaar zal kunnen werken, zal dit alleen dàn mogelijk zijn indien bij de samenstelling voluit rekening wordt gehouden met de bewegelijkheid der inzichten, en die bewegelijkheid voortdurend in dit college vrijelijk toe kan vloeien, en iedere samenstelling vermeden wordt die tot overheersching van gestolten meeningen moet voeren, geuit door persoonlijkheden, voor wie het verleden meer dan de toekomst beteekenis heeft.

Een dergelijk adviseerend lichaam samengesteld uit voor het leven benoemden zou een voortdurende belemmering worden, en een bron van noodeloozen strijd en krachtsverspilling, waartegen tijdig te waarschuwen plicht is.

Te meer daar de juiste grondslagen voor de samenstelling van een instituut der kunsten in deze tijden duidelijk zijn, thans, nu het beginsel van organisatie zoo sterk bij de kunstenaars op den voorgrond is getreden, en het zeker op den weg van het bestaande Verbond der kunstenaars-organisaties is gelegen, die personen aan te wijzen telkens voor een zekeren termijn, waaruit de regeering het haar adviseerend lichaam telkens opnieuw zou kunnen kiezen.

Dat professor Derkinderen voor de instelling van een instituut der kunsten heeft gepleit, een instelling die wij zoozeer van noode hebben, is een verheugend feit; maar wij moeten verder gaan, en er ook voor waken, dat een dergelijk instituut niet tot stand komt, wanneer het niet alle waarborgen geeft, dat het nimmer kan worden een reactionair en achterlijk element in het kunstleven, maar immer zal blijven de heldere spiegel van het levende, bewegende en groeiende kunstinzicht.

R.N. Roland Holst.