De Gids. Jaargang 76

[p. 165]

Het behoud onzer moderne meesterwerken.

Het is zeker te waardeeren, dat onze musea zoo lekker verwarmd zijn dat men er ook in den winter langen tijd kan ronddwalen, genietend van het schoone dat er geboden wordt. Juist in den winter toch geeft het zien van schilderijen een bijzonder genot: het diffuse licht van buiten maakt het licht op de schilderijen egaler, blanker, en de tegenstelling die ons op een mooien voorjaars- of zomerdag de museum-atmosfeer doet vlieden, bestaat dan niet. Integendeel, het is of de atmosfeer, in de maanden November en December bij voorbeeld, wel bijzonder harmonieert met de meesterwerken van de Haagsche School, met die van de Fransche landschapsschilders van 1830 en niet minder trouwens met onze oude Hollanders.

De sterke barsten in het prachtige Bruidje van Matthijs Maris, evenals in diens fijne landschapje met geiten, beide in het Stedelijk Museum te Amsterdam, brengen ons evenwel op onaangename wijze de keerzijde van deze gezellige verwarming onder de oogen. Wij hadden er door schilders hier reeds van gehoord, zonder toch dat wij ons den toestand konden voorstellen waarin het wangetje van het mooie Bruidje gekomen is.

Dit feit staat niet op zichzelf. Niet alleen is het kind in de tafelstoel, dat prachtige interieur van Jacob Maris in het museum te Dordrecht, sterk gebarsten, doch ook van den zoo geheel anders schilderenden Tadema is de Fortunatis, een werk, dat, zijn wij goed ingelicht, pas enkele jaren geleden naar Londen werd opgezonden om door Tadema

[p. 166]

zelf te worden hersteld, al even weinig gespaard als de Praetextatus in het Stedelijk Museum te Amsterdam. In het museum te Dordrecht deelen vele schilderijen dit lot.

Wat hiervan de oorzaak zij, hoe het barsten der schilderijen voorkomen zal kunnen worden, is het belangrijke vraagstuk dat niet alleen de museumbeheerders, maar alle vrienden onzer groote kunst bezighoudt.

Schilderijen hebben een eigen leven. Zij zijn als allen en alles in de eerste plaats onderhevig aan de sterke afwisselingen van de temperatuur, dat wil zeggen, aan inkrimping en uitzetting. Te droge warmte, centrale verwarming zonder doeltreffende ventilatie, hoe pernitieus voor kamerplanten, hoe vernielend voor de meubels! En nu moeten die, toch reeds zoo gevoelige, nog door geen lagen vernis beschermde moderne schilderijen in onze musea tegen dit alles kunnen: tegen droge hitte, tegen tocht, tegen het circuleeren van menschen, die altijddoor meer luchtbeweging met zich brengen, onbeschermd, zonder glas, zonder gordijnen als zij daar hangen!

Zeker, de oorzaak kan ook in het schilderij zelf liggen: in de slechte plamuur van het doek bij voorbeeld, ofschoon dan de barsten doorgaans in de richting van de draden van het doek loopen; of aan de verf desnoods, zooals in het gobelinkleurige interieur, Meisje aan de piano, van Jacob Maris in de collectie Drucker waarschijnlijk het geval is, want dit stukje was reeds in denzelfden toestand toen het bij mevrouw Maris hing. Het schijnt meer een samentrekken of inkrimpen der verf te wezen; zooals de barsten in de groote Schelpenvisscher ontstaan zijn omdat over een ander schilderij heen is geschilderd; of ook door het schilderen van donker over licht, zooals een tak van een boom over de lichte lucht. En zeer zeker door slecht toegepast vernis waaronder, naar wij meenen, de Veerpont van Jacob Maris, vroeger als leenbruik-Van Eeghen in het Stedelijk Museum te Amsterdam, sterk geleden heeft.

Doch hoezeer de omgeving invloed kan oefenen blijkt wel hieruit, dat de Vlinders van Matthijs Maris, na al de mutaties die het ondergaan heeft intact is gebleven en op de tentoonstelling van oude en moderne Hollandsche meesters in 1903 in de Guild Hall gehouden nog gaaf was, maar nu ten laatste gebarsten is.

[p. 167]

Dat de temperatuur in het Stedelijk Museum te Amsterdam soms hoog is, zal wel niemand ontkennen; dat er ook in de kleine zaaltjes van hetzelfde museum dikwijls doortocht is, waartegen gevoelige schilderijen niet kunnen en die het Bruidje van Matthijs Maris dan ook in de eerste plaats opvangt, is niet tegen te spreken, doch voor het laatste zou zeker een glas een groote beschutting wezen. Het is mij niet bekend of deze schilderijtjes korten tijd geleden vernist waren, en dan is natuurlijk in deze temperatuur het te snel opdrogen van de bovenlaag van het vernis gevaarlijk. Een technicus meende dan ook dat hiertegen het eenige middel kon zijn het verniste schilderij met een glas te bedekken opdat de onderlaag tegelijk met de bovenlaag konde drogen.

Ten einde te weten te komen of het werk van Jacob en Matthijs Maris in het bijzonder aanleiding gaf tot barsten, wendde ik mij tot den heer Tersteeg, die op dit punt alle ervaring bezit en bovendien sinds eenigen tijd in zijn kunstzalen centrale verwarming heeft aangebracht. Ook hij had de ondervinding opgedaan dat door die droge warmte een schilderij van Jacob Maris sterke barsten vertoonde. Hij meende evenwel dat dit schilderij er reeds vroeger aanleg toe had. Het onaangename was bovendien, dat het restaureeren van die barsten zoo goed als niets hielp, daar deze na korten tijd toch weer te voorschijn kwamen. Doch het aanbrengen eener goede ventilatie, waardoor de vochtige buitenlucht naar binnen kan stroomen, heeft in de kunstzalen van den heer Tersteeg het kwaad van de verwarming te niet gedaan, zoodat de eigenaar dan ook van zijn verwarming, die trouwens met mate toegepast wordt, geen verdere nadeelen ondervond. Naar men mij meedeelt is ook in het museum te Dordrecht een soortgelijke ventilatie aangebracht.

De ondervinding die de heer Tersteeg met zijn Jacob Maris opgedaan heeft, wordt helaas bevestigd door het prachtige stalinterieur van Bosboom in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Waar vroeger de barsten waren zijn na het restaureeren, diepe inkervingen gekomen, zoodat het schilderij er nu uitziet of het slecht en slordig geschilderd is. Dat hierboven de gebarsten toestand verre te verkiezen is, is aan geen twijfel onderhevig.

[p. 168]

En dan, een Matthijs Maris restaureeren! Dat allersubtielste en allergevoeligste ‘onder handen te nemen’, zooals de term luidt, de wang van het Bruidje, waar men geen spoor meer vindt van de schilderskwast, waar alles met den vinger gestreken is, gerond is, liefdevol, met de uiterste aandacht, welk een onderneming! Want zoo men met de manier van restaureeren van onze oude meesterwerken niet altijd ingenomen kan zijn, hoeveel minder dan bij de nieuwe schilderijen die wij gekend hebben in hun volle zuiverheid, waarin wij de intentie van den schilder konden volgen en die, om zoo te zeggen, met ons bewustzijn zijn samengegroeid! Matthijs Maris vond dan ook dat men bij een gerestaureerd schilderij liever den naam van den restaurateur moest zetten dan den zijne, omdat het schilderij na dit proces niet meer van hemzelf was.

Door de bizondere welwillendheid van den heer Tony Artz ben ik in staat, een fragment uit een brief van Matthijs Maris, hierover handelend, hier te geven. Het is een brief gedateerd 1 November 1906:

‘I think your friend had done better if she had sent the schetsjes to me, as you suggested. I could have done the restoring part, if required; now I've done with it, they're no more mine & if the restorer is going to put my name on them, then he'Il have to put restored by so & so. As a rule when things are restored then zijn ze naar de bliksem. Ik herìnner me in Parijs 2 portretten by Rembrandt, bijgestippeld met groentjes en geeltjes & paarsjes & blauwtjes, maar ze waren geteekend, echte Rembrandts, de naam stond er op, zelfs het jaartal, maar de naam van de restorer hadden ze er maar afgelaten, dat zoude de verkoop benadeeld hebben..............
Things may be bad, but when restored they lose their character and are better put out of the way.’
G.H. Marius.