De Gids. Jaargang 75

[p. 374]

Buitenlandsch overzicht.

Agadir.
26 Juli 1911.

Toen in het begin van de maand President Fallières zijn welgeslaagd bezoek aan Nederland bracht, moet de pas opgetreden minister van buitenlandsche zaken, de heer de Selves, hem begeleid hebben zoo niet met een beklemd hart, dan toch met een zeer verdeelde aandacht.

Marokko! en het onverwachte terugvallen van Duitschland in de ‘scharfe Tonart’.

Sedert het accoord van 8 Februari 1909 scheen het boter tot den boôm? Duitschland erkende Frankrijks exceptioneele politieke positie ten opzichte van Marokko, en Frankrijk zou Duitschland laten deelen in de economische voordeelen der ‘penetratie’.

Met dat laten deelen blijkt het echter niet zeer vlot te zijn gegaan.

Duitschland beklaagt zich, en naar Figaro en Temps erkenden niet zonder reden, dat onderhandelingen, met betrekking tot de deelneming van het Duitsche kapitaal in mijnbouw, spoorwegaanleg en aanleg van openbare werken in Marokko sedert 1909 gevoerd, door Frankrijks schuld zijn vertraagd of te niet geloopen. Pichon toonde nog goeden wil, maar zijn opvolger Cruppi zag òf het belang eener afdoening niet in, òf vond geen tijd zich op de hoogte te stellen, òf geraakte onder invloeden die aan de samenwerking

[p. 375]

van Duitsche en Fransche kapitalisten niet bevorderlijk waren. Tegelijk kwam Delcassé weer aan het bewind, en of het spel sprak, bijna onmiddellijk daarna marcheerde een Fransch corps naar Fez en scheen daarmede de onhoudbaarheid eener regeling, die op de ‘integriteit en onafhankelijkheid’ van Marokko gebouwd heette, ad oculos te worden gedemonstreerd.

De wijze waarop de marsch naar Fez in Duitschland werd besproken was hoogst opmerkelijk. Men zou meenen dat de Duitsche pers alarm zou hebben geroepen evenals in 1905? Niets daarvan. Eerder scheen men tevreden dat nu eindelijk de gelegenheid zich opdeed, het tractaat van Algesiras in den hoek te werpen en eene compensatie te vorderen van Frankrijk, dat immers duidelijk toonde zelf zich niet langer door dat verdrag gebonden te achten.

Voor een Duitsch-Fransch apartje over Afrika staan echter na Algesiras de kansen slecht. Duitschland zelf heeft er in 1905 op gestaan dat de zaak van Marokko voor de mogendheden werd gebracht. Moet thans het besluit waartoe zij kwamen herzien worden, hoe zal het medezeggenschap daarover met mogelijkheid aan de onderteekenaars der acte, aan Engeland bijvoorbeeld, worden onttrokken?

Waarop heeft Duitschland het oog? Op Agadir zelf met zijn achterland? Er is geen sprake van dat Engeland de vestiging van een Duitsch station op de Marokkaansche kust ooit goedwillig zal toestaan. Duitschland had dit kunnen weten, en zoo het deze omstandigheid mocht hebben over het hoofd gezien, heeft de rede van Lloyd George (geen blind Duitschenhater voorwaar) er met voldoenden nadruk aan herinnerd. Maar zal Engeland zich niet evenzeer, of nog krachtiger, tegen de verwezenlijking van andere wenschen van Duitschland verzetten?

Men spreekt van afstand van den Franschen Congo tot Oebanghi, of minstens van de kust tot de Sanga; - van overdracht van Frakrijks recht van voorkoop op den Belgischen Congo. Maar als het vooruitzicht van een Duitsch vlootstation te Agadir de Engelschen reeds doet opspringen, hoe zullen zij dan over aanwinsten oordeelen die het ideaal van een aaneengesloten Duitsch gebied in Afrika, van Oceaan tot Oceaan, een eersten stap nader tot de werkelijkheid brengen?

[p. 376]

Engeland wil zelf zoo gaarne den droom van Rhodes verwezenlijken, en Britsch Centraal-Afrika met Oeganda verbinden door een strook gebied die niet anders dan van den Belgischen Congo kan worden afgenomen. Men mag veilig aannemen dat behalve heilige verontwaardiging over de befaamde Congo-gruwelen, ook de stille hoop België tot gebiedsafstand langs het Tanganjikameer te bewegen, Engeland zijn weinig toeschietelijke houding tegenover de koloniale expansie van België heeft gedicteerd. Maar België is op dit stuk onverwrikbaar gebleven, en heeft nog in 1908 aan Frankrijk het rech van voorkoop over het geheele gebied van den gewezen onafhankelijken Congostaat bevestigd. Dat tractaat houdt tevens (evenals de vroegere terzelfder zake) de belofte in, dat geen enkel deel van het gebied gratis zal worden afgestaan. Hoe kan men zich een oogenblik voorstellen dat Engeland den hoeksteen van het Belgisch koloniɐal bezit, dien het zelf heeft ingezien te moeten eerbiedigen, door Duitschland omver zal laten rukken?

Weinig minder slecht staat voor Duitschland de kans op verwerving der kust van den Franschen Congo. Het geheele gebied dat Kiderlen niet geschroomd heeft in zijn gesprek met Cambon te noemen: van de zee tot de Sanga, krijgt hij nimmer. Hoogstens een grensverbetering tusschen Congo en Kameroen, en misschien die niet eens.

Want men kan niet ontkennen dat Frankrijk voor het oogenblik sterk staat, en dat het zich hiervan zeer bewust toont. Het houdt zich aan het tractaat van Algesiras dat Duitschland zelf indertijd heeft opgelegd; en het doet dit niet omdat het tractaat voor geen verbetering vatbaar schijnt, maar omdat dit de eenige manier is om Duitschlands compensatie-constructie te doen tuimelen. Het ontkent volstrekt, zelf de eerste schender te zijn van het tractaat: de marsch naar Fez geschiedde op uitnoodiging van den ‘onafhankelijken’ Sultan, en als uitvloeisel van bevoegdheden tot handhaving der orde, Frankrijk bij de acte van Algesiras opgedragen.

Het behoeft geen betoog dat dit een officieele waarheid is, goed ten gebruike in het huidig onderhoud te Berlijn, maar die geen oplossing geeft van de wezenlijk bestaande moeilijkheden in Marokko zelve. Werkelijke ‘onafhankelijkheid’ van Marokko beteekent anarchie, en die kan in dien hoek

[p. 377]

van de wereld niet langer worden geduld. Is Frankrijk wegens de nabijheid van Algiers gesteld op ‘bijzondere politieke rechten’, het zal zich op den duur onmogelijk kunnen onttrekken aan ‘bijzondere politieke plichten’. Het worde protector van Marokko gelijk het protector van Tunis is.

Het heeft zich, vóór het kabaal van 1905 ontstond, bij geheim tractaat verbonden in zoodanig geval in het deel van Marokko, vlak tegenover de straat van Gibraltar gelegen, het protectoraat aan Spanje te zullen overlaten, en deze mogendheid toont duidelijk genoeg dat zij Frankrijk het gegeven woord nimmer schenken zal. Maar het overschietende deel is groot en gewichtig genoeg om aan alle redelijke eer- en belangzucht van dengene die Algiers bezit, te voldoen. Met Engeland had Frankrijk zich reeds verstaan. De afdoende regeling der Marokkaansche zaak zou niet buitengemeen moeilijk geweest zijn, als Duitschland er niet geweest was.

Het is zoo natuurlijk, dat Duitschland redeneert: wanneer er thans nog gebied in Afrika te verdeelen is, ben ik aan de beurt, en niet een van de reeds verzadigde mogendheden. In het onbevredigd blijven van sterke, primaire aspiraties van een zich groot en machtig wetend volk is een ernstig gevaar gelegen. De ketel is eng, de drukking hoog; - diende er niet, in aller belang, voor een veiligheidsklep gezorgd?

Maar wie zal er vrijwillig toe overgaan, zich voor Duitschland uit te kleeden? Eén zou het moeten doen, want iedere lap is reeds toebedeeld. Dit maakt de oplossing der Marokko-zaak zoo verbazend moeilijk, en de waarschijnlijkheid zoo groot, dat er meer dergelijke zaken volgen zullen.

Voor het oogenblik is Duitschland in een moeilijk parket, waarin het zich zelf gebracht heeft. Men vraagt niet aan eene mogendheid: welke van uwe koloniën mag ik hebben? Zulk een A spreekt men niet uit tenzij men gereed is tot Z door te gaan. Staat ons dit thans te wachten?

Bij deze gelegenheid zal het wel niet zoover komen. Maar op den duur?

Welke koloniën zullen het eerst gevaar loopen? Zulke die aan mogendheden behooren welke ze braak laten liggen.

Het is van Frankrijk een zeer onvoorzichtige daad geweest, de overeenkomst van 1909, die eenmaal bestond en als een nationaal succes werd beschouwd, niet royaler uit

[p. 378]

te voeren. Het had Duitschland de volle speelruimte op economisch gebied moeten laten die het bij dat tractaat had toegezegd. Pichon was, de groote Fransche bladen hebben het uitdrukkelijk bevestigd, op weg eenige gewichtige beslissingen in dien geest te nemen. Welnu, laat men dien draad weer opvatten en bovendien, in ruil voor Duitschlands medewerking tot eene voor Frankrijk bevredigende nieuwe internationale regeling zijner rechtspositie ten aanzien van Marokko (in ruil dus voor eene wezenlijke vergrooting van macht en aanzien in Noord-Afrika), een voor Duitschland aannemelijke afronding van het Kameroen-gebied toestaan.

De andere eischen zijn hersenschimmen, tenzij de heer Kiderlen den oorlog verklaren mag. Wat niemand gelooft. Eerder zou hij zelf vallen; een tweede Delcassé....

C.