De Gids. Jaargang 75

[p. 551]

Buitenlandsch overzicht.

Elzas-Lotharingen. - Montenegro.
26 Mei 1911.

In den Duitschen Rijksdag heeft zich een ongehoord feit voorgedaan: eene regeeringsvoordracht is aangenomen door eene meerderheid waarvan de sociaal-democraten deel uitmaken.

Het is de grondwet voor het Rijksland, die de partijen in den Rijksdag in heftige beroering heeft gebracht. Het kabaal gaat in hoofdzaak langs het Rijksland heen; het geldt het Pruisische kiesrecht.

Voor het Rijksland is de maatregel een partieele verbetering, die de beweldadigden evenwel volstrekt niet tot dankbaarheid stemt. Men maakte er, na veertig jaren wachtens, aanspraak op meer dan een partieele verbetering: namelijk, op het volle gelijke recht.

Zeker is het ontwerp, sedert de oorspronkelijke indiening, in voor het Rijksland gunstigen zin gewijzigd: het heeft drie stemmen in den Bondsraad verkregen. Maar die stemmen worden geïnstrueerd door den Stadhouder. En gebleven is het Hoogerhuis waarvan de helft der leden door den Keizer zullen worden benoemd. Stadhouder en Hoogerhuis zijn vreemd aan Elzas-Lotharingen; zij komen niet uit het volk op. Maar bovenal, Elzas-Lotharingen blijft Rijksland; wordt geen eigen staatkundige persoon; mag niet als de republiek, die het zich gevoelt te zijn, in het Rijk worden opgenomen. De oppositie die Bethmann-Hollweg tegen zijn halfslachtig voorstel in het geweer zag komen, is reeds zoo sterk geweest, dat men

[p. 552]

met reden vermoeden mag dat een grondwet naar het hart der Elzas-Lotharingers heelemaal geen kans zou hebben gehad, in den Rijksdag eene meerderheid te vinden. Eene regeering, dit staat natuurlijk vast, is verplicht naar formules te zoeken die in gegeven omstandigheden aannemelijk zijn, en men moet den kanselier nageven dat hij het betrekkelijk goede, dat hij bereikbaar achtte, met moed en kracht verdedigd heeft. Naast die erkenning is ruimte voor de opmerking, hoe merkwaardig en diep beklagenswaardig het toch eigenlijk is, dat een zoo groot en sterk volk als het Duitsche, in de geheele Elzas-Lotharingen-zaak zich zoo benepen, enghartig, onstaatkundig, zoo door en door kleinlich toont. De overwinnaars hebben in '70 het gebaar niet weten te vinden, om de (beweerde) broeders, die uit de Gallische slavernij waren verlost, in hun huis te nooden en aan het hart te sluiten. En nog thans, na veertig jaar, laten zij ze antichambreeren. Op den bodem van dit alles ligt het gevoel dat de Elzassers toch ‘zoo anders’ zijn, en dit gevoel liegt niet. Maar het moest juist een reden zijn, hun binnenkomst op prijs te stellen. Het gezelschap moge er bonter van worden, armer niet. De behandeling die men de Elzassers doet ondervinden, is uitermate geschikt om andere volken, aan de Rijksduitschers verwant, maar van hen onderscheiden, tot nadenken te brengen over het lot, dat hen zou te wachten staan als ook zij eens werden gereunieerd. Eigenlijk zou men moeten schrijven: zou uitermate geschikt zijn, als het nog noodig was....

De bepaling die in het ontwerp (buiten Elzas-Lotharingen) het meest de hartstochten gaande gemaakt heeft, is die omtrent het kiesrecht voor het Rijkslands-lagerhuis. Is reeds het hoogerhuis in dit land een volstrekt kunstmatige schepping, geheel en al zou men de eigenaardigheid der maatschappij in het Rijksland hebben miskend, had men er voor het lagerhuis het Pruisische kiesrecht willen navolgen. Beth-mann-Hollweg stelde het algemeen kiesrecht voor, met het correctief van den vote plural, maar overigens even ruim als dat voor den Rijksdag. De partijen nu die het Rijksdagskiesrecht ook in Pruisen willen zien ingevoerd, zagen in het geheele ontwerp bovenal het middel om den kanselier met zichzelven in tegenspraak te brengen als hij dat kiesrecht aan

[p. 553]

Pruisen nog langer onthouden wil, en waren dus even heftig vóór als de conservatieven heftig tegen. De toon van den bekenden heer von Oldenburg was buitengemeen dreigend. ‘Dezelfde man,’ zeide hij, ‘die in Pruisen van “gottgewollte Abhängigkeiten” sprak, levert in het Rijksland de keizerlijke autoriteit aan de sociaal-democratie over.’ De kanselier antwoordde met veel accent, en verweet den conservatieven wat hij, zeer gelukkig, hun immobilisme noemde. Het was een lust zooals het er toeging, langs de Elzasser afgevaardigden heen, die voor hun particuliere opmerkingen rakende de detaiis van hun eigen grondwet geen aandacht van eenig belang vonden.

Het centrum, dat in Zuidduitschland niet tegen algemeen kiesrecht durft wezen, liet de conservatieven in den steek, verwierp zelfs de hun door dezen aangeboden vastlegging van het confessionalisme als basis der regeling van het lager onderwijs in het Rijksland, en het ontwerp is in behouden haven. De liberalen juichen, dat de doodsklok over het Pruisische kiesrecht nu dan toch zeker geluid heeft. Maar het centrum heeft zijn laatsten draai immers nog niet genomen....

De Russische regeering heeft aan de Porte eene nota doen toekomen, waarin op een vriendschappelijker bejegening van Montenegro wordt aangedrongen.

De Porte beschuldigt Montenegro den opstand in Albanië aan te stoken, en heeft troepen geconcentreerd aan de Montenegrijnsche grens.

Rusland verzekert thans dat de troepenbewegingen in Montenegro zelf, waarop die van de Porte het antwoord zijn geweest, uitsluitend de beveiliging van eigen gebied ten doel hadden, en dat het, gelijk het steeds gedaan heeft, Montenegro tot kalmte zal blijven manen.

Te Constantinopel neemt men de nota hoog op, en ziet er een bewijs in dat Rusland oude pretensiën op het beschermheerschap der Slaven weer levend zoekt te maken. Ook de verhouding der Porte tot Bulgarije onderging in den jongsten tijd een opmerkelijke verkoeling.

Naar aanleiding van het (niet overgewichtig) incident teekenen zich de verhoudingen, die de Midden-Europeesche staten innemen ten opzichte van wat er op den Balkan

[p. 554]

voorvalt (of voorvallen kan), weder eens scherp af. In Italië niets dan lof over de Russische nota, in Oostenrijk argwaan, in Duitschland spot: is Rusland de diplomatieke nederlaag van 1908 nu al vergeten? Meent het de Balkanzaken niet aan de Balkan-mogendheden te kunnen overlaten?

Vermoedelijk zal het stormpje niet aanhouden; er is te weinig reden zich ernstig op te winden. Het is ondenkbaar, dat men 't zij te Sint-Petersburg, 't zij te Constantinopel, op het oogenblik iets anders dan den vrede in het Balkan-schiereiland zou willen bevorderen. Natuurlijk ieder naar eigen belang en op eigen wijze, maar als de wil aanwezig is, zijn de belangen niet onvereenigbaar. De Turken mogen zich bij het te plegen overleg herinneren, dat zij machtige vrienden van de Slavische staten en stammen, en dezen, dat zij machtige vrienden van de Turken hebben te ontzien.

C.