De Gids. Jaargang 75

[p. 345]

Buitenlandsche letterkunde.

Das heilige Feuer. Ein Hochschulroman von Hans Hart. 3tes Tausend. Leipzig, L Staackmann. 1909.
Hans Hart. Liebesmusik. Eine Alt-Wienergeschichte. 6tes und 7tes Tausend. Leipzig, L. Staackmann. 1911.

In Hermann Bahr's aantrekkelijk Tagebuch lees ik bij de vermelding van den roman Die Insel der Seligen van Max Burckhard, hetwelk hij het merkwaardigste boek noemt dat in de tien laatste jaren in Oostenrijk geschreven werd: ‘Nach den Büchern, die aus Oesterreich kommen, muss man wirklich oft meinen, der Oesterreicher habe schon jeden Zusammenhang mit der eignen Zeit verloren, gebe den Glauben an sein eignes Leben auf und suche sich mit der schmerzlichen Lust an einer entsunkenen Vergangenheit zu trösten... In der Gegenwart fühlen sie sich fremd, das Leben ängstigt sie, ihr Sehnsucht blickt zurück, nicht vorwärts.’

Wien dit verwijt treffen moge, niet den schrijver van Das heilige Feuer.

Deze jonge Oostenrijker, wiens werk mij toevallig in handen kwam, teekent zijn boeken Hans Hart, en bekleedt onder zijn eigen naam, als Dr. Carl Hans von Molo, de nederige betrekking van Scriptor aan de Stedelijke Bibliotheek te Weenen. Het harde leven heeft hem, die van vaderszijde uit een adellijk Italiaansch geslacht, van moederszijde uit een Midden-Duitsche familie stamt, gedwongen de studie der geneeskunde op te geven en zich tot de philo-

[p. 346]

logie te wenden. Maar dat leven met zijn teleurstellingen, den strijd dien hij te voeren heeft gehad, hebben den schrijver in hem doen rijpen, en wie Das heilige Feuer leest zal het vermoeden niet van zich af kunnen zetten dat bij deze kleurige schildering van de worsteling van het starste conservatisme en het dorste dogmatisme met de vrijheid van onderzoek en de vrijheid van het woord, gelijk die in het hier geschetste tijdperk de Hooge School te Weenen in beroering brengt, de herinnering aan veel wat hij zelf doorleefde de hand van den schrijver heeft bestuurd.

De moeielijke taak nu, in den vorm van een roman, voor zulk een wetenschappelijken en socialen strijd de belangstelling gaande te houden heeft Hans Hart door scherpe karakteriseering van de bij dien strijd betrokken personen, glansrijk overwonnen. En in het veelbewogen leven van de verschillende families, die hierbij in meerdere of mindere mate betrokken zijn, weet hij ons door zijn levendige wijze van voorstellen zóó in te wijden, dat wij voor al deze jongeren en ouderen, met hun hooge en lage hartstochten, hun perverse mondainiteit en hun zelfopofferend streven, die een rol in deze aangrijpende tragedie vervullen, belangstelling gaan voelen.

Een nadeel is het alleen, dat er zoo velen zijn en dat Hans Hart, aan die allen gelijke zorg willende wijden, ons lang ophoudt met personen die in den roman een tweede of derde rol vervullen, terwijl de lezer intusschen hunkert naar het wederoptreden van hen, voor wie zijne belangstelling tot het uiterste werd gespannen, en die voor hem de hoofdpersonen geworden zijn, gelijk Ralf Sinzheim, de sympathieke Joodsche dokter, en Alice York, de wilskrachtige dochter van den Sections-chef bij het Ministerie van Onderwijs, Baron York.

Bij grootere concentratie en een meer economische en rationeele verdeeling van de verschillende groepen, desnoods met opoffering van enkele, op zich zelf belangrijke maar voor het geheel minder beteekenende, figuren, ware hier een grootere, meer constante spanning te verkrijgen geweest.

Maar met welk een overtuiging is dit alles gedaan; hoe voelt men onder de schildering van dit huichelend geïntrigeer, van deze jagers naar eer en roem, wier overtuiging voor een

[p. 347]

titel te koop is, met daartegenover het machteloos worstelen van hen voor wie hun geweten de hoogste rechter is, - hoe voelt men de hand van den schrijver trillen van verontwaardiging.

Is hier wellicht niet de objectiviteit in acht genomen, de strenge onpartijdigheid, welke den epischen dichter past? Geven des schrijvers pathos en zijn vaak tot satire stijgende humor er iets al te persoonlijks aan?

Wel mogelijk. Maar juist dat persoonlijke, het gevoel dat men hier met een sterk sprekend temperament te doen heeft, trekt aan en boeit. Een treffende episode is die, waarin, te midden van de dolste Weener carnavalspret, een geval van pest schrik verspreidt en Dr. Sinzheim zijn door die ziekte aangetasten vriend Dr. Schmitt in zijn armen ziet sterven. Is ook dit, geheel of gedeeltelijk, Selbsterlebtes? In elk geval is het een in al zijn huiveringwekkende bijzonderheden beschreven gebeurtenis, waarvan de herinnering bijblijft.

Heeft Hans Hart dus ‘den Zusammenhang mit der eigenen Zeit’ niet verloren, dit belet hem niet ook voor Oostenrijks verleden te gevoelen, en den goeden ouden tijd een goed hart toe te dragen.

Liebesmusik verplaatst ons in gegoede, meest burgerlijke, kringen van het Weenen der eerste twee en twintig jaren van de negentiende eeuw. Het is de tijd toen in de muzikale hoofdstad van Oostenrijk de liederen van Schubert furore maakten, toen Weber's Freischütz op zijn triomfalen tocht door Duitschland ook Weenen bereikte, en vooral ook de muziek van Beethoven groote belangstelling wekte, van dien Beethoven, dien men in die dagen in de omstreken van de stad als een inzichzelf gekeerd, norsch oud heer, door toenemende doofheid buiten de gezellige wereld gesloten, zag ronddwalen, bij hooge zeldzaamheid nog slechts aan een enkel goed vriend een bezoek brengend...

Het Weener volkje heeft van oudsher een eigen aard. ‘Das Wiener Blut ist Lenzblut’, zegt Hans Hart; en wanneer dat bloed de harten van jong en oud sneller doet slaan, dan krijgt men een ‘Liebesmusik’ te hooren in alle toonaarden; van de onschuldigste tot de meest zinnelijk-hartstochtelijke, van de uitgelaten-vroolijkste tót de diepst-weemoedige.

[p. 348]

Het ‘lentebloed’ is in het Weener volkje van voor honderd jaren, waarmee de schrijver ons hier doet kennis maken, duchtig aan het spoken. Zelfs zij die geen Weener bloed in de aderen hebben moeten er aan gelooven. Zoo de Fransche uitgewekene, de oude Markies de la Tour d'Auvergne, die de Fransche Revolutie heeft meegemaakt, de man met het kinderhart, wandelende in een droom van kunst en roem, dien hij, onvervuld, met zich in het graf zal dragen.

Het Weener bloed heeft met de lente niet enkel den jongen, blijden drang tot scheppen gemeen, de milde luchten die de bloesems doen ontluiken, maar ook de wilde stormen, die de bloesems dreigen te verstuiven eer zij zich tot vrucht kunnen zetten.

Dat ondervindt Karla Abfalterer, het stille, inzichzelf gekeerde meisje, dat, schuw en onzeker, zoo moeielijk haar weg vindt onder de menschen, en heen en weer geslingerd wordt tusschen hare kinderlijke genegenheid voor den zooveel ouderen dokter Guldener, die haar reeds als zijn bruid beschouwt, en haar stille liefde voor Rocco della Scala, den jongen begaafden schilder, die haar, op zijne wijs, liefheeft, maar, gevangen in de netten van een volleerde coquette, telkens weer de aan Karla gegeven beloften breekt.

Dit romantisch verhaal uit een romantisch tijdperk verleidt den schrijver wel eens tot al te theatrale, haast melodramatische, effecten: zooals het tooneel in Verona, wanneer Rocco in den maannacht voor het standbeeld van zijn voorouders, de Scaligers, een eind aan zijn leven willende maken, daarin door Frau Dorine Worm - een zeer origineele figuur in het boek - wordt verhinderd; of dat andere, wanneer op een verlovingsfeest, bij de voorstelling van een door kwartetspel begeleid tableau-vivant, de Fransche Markies, die de eerste vioolpartij speelt, plotseling dood neervalt...

Die effekten en de al te ouderwetsch-conventioneele wijze, waarop de natuur als comparse in dit liefdesdrama wordt gebruikt - de linden voor het huis van Rocco, die elkaar vragen, waar hun heer zoo lang blijft; de druiven die met blauwe oogen kijken naar den markies in gezelschap van Karla, en dergelijke -, neemt men gaarne op den koop mee. De tafreelen, welke Hans Hart voor ons ontrolt, verliezen er hunne eigenaardige bekoorlijkheid niet door.

[p. 349]

Een zinrijk slot krijgt het blij-eindend verhaal, wanneer de vereende Rocco en Karla, hun huwelijksreis aanvaardende, in het voorbijgaan een groet ontvangen van een Eenzame.

‘Beethoven sah ihnen nach. Und seine Rhythmen gingen mit ihnen, ins neue Leben.’

Wie zou zich beter geleide kunnen wenschen!

J.N. van Hall.