De Gids. Jaargang 75

[p. 164]

Dramatisch overzicht.

Nederlandsche Tooneelvereeniging: Koningsbruid, een romantisch sprookjes-drama in 5 bedrijven (7 afdeelingen), door J.A. Simons - Mees.
N.V. Het Tooneel: De Gordel van Hippolyta, een fantazie in 5 bedrijven door H.C.J. Roelvink.

Dat haar ‘romantisch sprookjes-drama’ een vergissing geweest is, een vergeeflijke zonde van haar litteraire jeugd, en dat zij die haar aanraadden dit sprookje voor het voetlicht te brengen, haar een verkeerden raad gegeven hebben, zal de schrijfster van Koningsbruid, op het oogenblik dat dit Overzicht verschijnt, reeds lang hebben ingezien. De bedoeling was natuurlijk voortreffelijk. Hoe geheel anders de haar het naast staande raadgever zich het effect heeft voorgesteld dat het sprookjes-drama, ‘aux chandelles’ gezien, hebben zou, blijkt duidelijk hieruit dat de op zijne aanwijzing door den heer Poutsma ontworpen décors wèl de sprookjes-stemming wekken, die men in het stuk zelf mist. Ware Tilly Lus er niet geweest, die in de titelrol, door eenvoudig gevoelvol spel en goede dictie, van sommige tooneelen iets bekoorlijks maakte, dan zou men de zeven tafreelen van deze gedramatiseerde vertelling moeielijk tot het einde toe hebben kunnen aanzien.

Al moge mevrouw Simons ‘met sprookjes’ zijn ‘opgevoed’, zooals zij ons vertelde, een sprookje te dramatiseeren is blijkbaar haar fort niet.

Keere de schrijfster van De Veroveraar en De Paladijn spoedig terug tot de kunstsoort, waarin zij ons zooveel moois te genieten gaf. En dan... wachte zij zich voor het publiceeren van brieven vóór de vertooning. Goede stukken hebben zulke gangmakers niet noodig.

[p. 165]

Een succes van meer blijvenden aard durf ik den schrijver van De Gordel van Hippolyta niet voorspellen.

Wat van het stuk te zeggen? Het is noch vleesch noch visch. Voor een deel lijkt het een parodie, genre Belle Hélène en Orphée aux enfers, van het mythologisch verhaal van Theseus' strijd tegen de Amazonen, die bekroond wordt met de roof van de Amazonen-koningin Hippolyta.

Dat is, in het eerste bedrijf, de strijd over het al of niet bestaan van de door Theseus en zijn tochtgenooten gezochte Amazonen en de verschijning van de vrouwelijke afgezanten van Hippolyta op Theseus' schip. Verder, in het tweede bedrijf, de aankomst van Theseus' gezanten, den zanger Pareitheöus, den slaaf Lykomedes en Prins Deiphilos op het Amazonen-eiland, welks bewoonsters door dit bezoek in vuur en vlam raken. Tot zoover is de handeling die van een opéra-bouffe: ‘Dis-moi, Vénus, quel plaisir trouves-tu...?’ zouden de eiland-bewoonsters kunnen zingen.

Maar dan wordt het ernstig en... vervelend. Dan krijgen wij de groote opera: een in boeien geslagen zanger, wanhopige liefde, en de strijd daartegen, met tot slot een gelukkige vereeniging van Hippolyta en Theseus.

Hoe er met den gordel van Hippolyta, waar het Theseus om te doen is, wordt gesold en gegoocheld, is even onduidelijk als de (mogelijk) diepere beteekenis van het drama, dat, waarschijnlijk ter voorkoming van mogelijke aanmerkingen van wijsneuzige theoretici, door den schrijver als ‘fantazie’ betiteld wordt, en, voor nòg grootere zekerheid, in een communiqué aan de dagbladen ‘groteske’ werd genoemd.

Maar hoe het dan ook heeten moge, het heele stuk, zoowel het komische als het ernstige gedeelte, is in taal en wijze van voorstellen zwaar op de hand. Luchtige, kluchtige tooneelen, vlugge dialogen, geestige rijmen verlichten en verluchten het niet. Verrassen doen enkel één tooneeltje en één origineele figuur.

Het tooneeltje is dat, waar de jongste der Amazonen, de vijftienjarige Chreuse, het kind van de Amazone Philomela en van Lykomedes, die zestien jaar te voren het eiland bezocht, voor het eerst een man ontdekt. Dank zij vooral mevrouw Royaards' allerbekoorlijkst spel en guitige dictie, werd dit een aantrekkelijk stukje kunst.

[p. 166]

De origineele figuur is die van Antheia, de steeds in een draagstoel zittende en door vier negerslavinnen omringde oude tante der koningin, waarvan Jan Musch, door grime, gebaar en stem, een kostelijke charge maakte.

Dat tooneeltje en die figuur zijn, met de door den schrijver ontworpen décors: het schelkleurige schip van Theseus, het strand van het Amazonen-eiland, de tempel van Artemis - de ruïnen van den Liefdetempel leken meer op een versch gepleisterd belvédère met gelegenheid om iets te gebruiken -, de eenige levendige herinneringen die mij van deze vertooning zijn bijgebleven.

Dat het overige weinig indruk achterliet is zeker niet te wijten aan de vertooners, die door hun opgewekt spel er van maakten wat zij konden. Maar noch de situatie, noch de taal - beide fantazieloos - kwamen hun te hulp.

De nog enervaren schrijver heeft een onderwerp en een kunstsoort gekozen, die lichter hand en fantazierijker geest eischen dan hem vooralsnog ten dienste staan. Hij mag echter den heer Royaards erkentelijk zijn, die hem, door deze handreiking, de gelegenheid bood, zelf te zien wat hem ontbreekt. Een tooneelschrijver wordt men enkel door vallen en opstaan...

Zoo alleen ook wordt men een goed tooneeldirecteur. Daarom is het jammer dat de leider der Haghespelers er voorloopig het bijltje bij neerlegt. Wanneer hij later het werk weer mocht willen opvatten, zal hij van voren aan moeten beginnen. Want ook in dit moeilijk vak heeft alleen de aanhouder kans om te winnen.

Eén lichtpunt is er. Nu deze concurrent afvalt, kunnen gezelschappen als ‘Het Tooneel’ en ‘de Nederlandsche Tooneelvereeniging’ zich versterken met de beste van de Haghespelers. De strijd voor het bestaan zal er voor die gezelschappen iets minder moeielijk door worden. Of zij van die minder ongunstige omstandigheden partij hebben weten te trekken, zich hebben weten te versterken, niet enkel door beproefde krachten aan zich te verbinden, maar tevens door zich te ontdoen van zwakke broeders en zusters, zal eerst een volgend tooneelseizoen ons leeren.

J.N. van Hall.