De Gids. Jaargang 75

[p. 176]

Buitenlandsche letterkunde.

Marguerite Audoux. Marie-Claire. Paris, Fasquelle 1910.

De theorie is bekend, en de theorie is juist; het kunstwerk moet enkel als kunstwerk beoordeeld worden; het doet er niet toe wie de kunstenaar is; met zijn wel en zijn wee hebben wij niets uit te staan, en indien het hem lust de lotgevallen van zijn eigen leven in beeld te brengen, dan mag het voor ons alleen de vraag zijn, of hij er een kunstwerk van heeft weten te maken... Men kan over dit kunstbeginsel nog lang voortredeneeren, zonder gevaar te loopen, veel tegenspraak te ontmoeten.

Maar dan komt daar, onverwacht, een boek als Marie-Claire, dat de theorie omver gooit. En men spreekt van ‘een wonder’; niet enkel omdat deze eenvoudige vertelling wonder-mooi is, maar omdat men in dit geval het werk kan noch wil scheiden van haar die het schreef, en het wel een wonder schijnt dat zulk een boek geschreven is door een vrouw van geringen stand, een naaistertje, zonder schoolsche opleiding, die de spelling steeds als een quantité négligeable beschouwd heeft, en alleen voor eigen genoegen de herinneringen uit haar jeugd op schrift is gaan brengen, toen gezichtszwakte haar dwong, haar naaiwerk voor een poos te laten rusten.

Dit wordt ons verteld door geloofwaardige personen en betrouwbare Fransche weekbladen en tijdschriften. En nu kan het niet anders of op elke bladzijde van Marie-Claire treedt u de sympathieke figuur van Marguerite Audoux - la bien nommée! - te gemoet.

[p. 177]

Zij verhaalt u van haar jeugd, waarin zij geen ouderlijke liefde gekend heeft, en die zij deels in de kloosterschool, deels op het land als schapenhoedster heeft moeten slijten, totdat zij, na een korten terugkeer in het klooster waar zij keukenwerk te verrichten krijgt, met veertig frank op zak, naar Parijs trekt om te trachten daar haar brood te verdienen. Van haar leven in de kloosterschool hooren wij, hoe daar haar stille eenvoud, haar zin voor lektuur, in afzondering genoten, door de Supérieure voor trots wordt aangezien en hoe er slechts ééne is die haar begrijpt en liefheeft: Soeur Marie-Aimée. Haar leven onder de boeren vertelt zij, met haar schapen, geiten en varkens, en later hare ontmoeting met den zeventienjarigen zoon van den eigenaar der hoeve, en hun jonge liefde, die zoo bruusk een einde neemt...

En dat doet Marguerite Audoux met een eenvoud, een soberheid, een goeden smaak en teer gevoel, die vele letterkundigen van naam haar mogen benijden. Hoe zou niet menig romanschrijver bladzijde aan bladzijde gevuld hebben met het verhaal van de tragische gebeurtenis in het leven van Zuster Marie-Aimée, die, Marie-Claire op het voorhoofd kussend, haar ‘mon beau lis blanc’ noemt, maar, op Marie-Claire's wederwoord: ‘Vous aussi, ma Mére, vous êtes une belle fleur’, antwoordt, ‘Oui mais je ne compte plus dans les lis’.

Marguerite Audoux heeft den sluier, die over het drama van Marie-Aimée's leven gespreid ligt, niet opgelicht, maar wat zij uit hare herinneringen van dit drama vertelt, in enkele regels, is er niet minder treffend om...

Dat is van deze schrijfster de ongekunstelde kunst, dat zij in twee regels een situatie teekent, een sprekende figuur, een landschap, een enkelen boom, zoo dat gij ze niet vergeet.

Men zal haar misschien kunnen verwijten, het arme boerengezin waarin zij als schapenhoedster verkeert, te hebben geïdealiseerd - de schrijver van La Terre heeft zeker van den Franschen boerenstand een ander tafreel opgehangen - maar hoe dan te verklaren, dat de bewoners van de landstreek la Sologne, in hunne geslotenheid, hunne schijnbare onverschilligheid, dat die menschen wier hart zoowel voor hunne beesten als voor de hen omringenden ook zonder woorden spreekt, voor ons komen te staan als wezens van vleesch en bloed, als goede bekenden?

[p. 178]

Heeft de afstand van tijd misschien enkele scherpe kanten afgevijld, en is de goedheid en hartelijkheid die zij van hen ondervond in hare herinnering blijven bovendrijven, - wat Marguerite Audoux hier als het relaas van haar moeilijk bestaan vertelt, kan niet gephantaseerd, maar moet geleefd zijn.

Men verzekert ons dat dit boek door geen letterkundige is bijgewerkt of herzien - of het moest zijn ten aanzien van de spelling -, en Octave Mirbeau, die in een voorrede de schrijfster aan ons voorstelt, zegt ons dat de voor korten tijd gestorven jonge schrijver, Charles-Louis Phillippe, die bij toeval haar talent ontdekte, haar wel aangemoedigd, maar haar nooit, zelfs niet met letterkundigen raad heeft bijgestaan: daarvoor sprak haar temperament reeds te duidelijk.

Deze ongeschoolde heeft door haar aangeboren taalgevoel, door haar gehoor voor de muziek en het rythmus van het Fransch zich een schrijfster getoond van een zeer oorspronkelijk talent.

Met de eenvoudigste middelen een indruk van grootheid te maken, dat is zeker het hoogste wat een romanschrijver bereiken kan, en die hoogte bereikt Marguerite Audoux in Marie-Claire herhaaldelijk, en blijkbaar zonder moeite. Er is niets gedwongens, niets conventioneels, niets quasi-naïefs in hare wijze van voorstellen, noch in haar taal...

Zal dit eerste boek door meer van gelijke beteekenis en gelijke kunst gevolgd worden? Het is zeker een gevaar, zoo met één sprong het hoogste nabij te komen. ‘Es bildet ein Talent sich in der Stille’, maar die stilte is ook noodig voor de ‘Fortbildung’, de verdere ontwikkeling van een talent als dit. En maakt men niet reeds wat veel drukte om deze begaafde schrijfster?...

J.N. van Hall.