De Gids. Jaargang 73

[p. 381]

Bibliographie.

Over scholen en onderwijs in Nederland en Duitschland, door J.W. Gerhard (met 32 afbeeldingen). (No. 7 van de ‘Geschriften van de Nederlandsche vereeniging tot bevordering van het schoonheidsbeginsel in het onderwijs’). Uitgeversmaatschappij ‘Ontwikkeling’, 's-Gravenhage. 1909.

De onderwijzer J.W. Gerhard, niet te verwarren met het bekende schoolhoofd A.H. Gerhard (er zijn, tot groote ergernis van J.W.G., nog altijd hoofden van scholen in Nederland!), is een groot liefhebber van het maken van vergelijkingen tusschen de onderwijstoestanden, de onderwijzerssalarissen en de schoolgebouwen in Nederland met die in andere landen. En bij die operatieën komt Nederland er bij hem slecht af. Alles is hier slechter dan in het buitenland: schoolgebouwen, salarissen der onderwijzers, schoolbestuur, ambtelijke positie der onderwijzers, enz.

Het geschriftje, waarin hij, ditmaal onder de hoede van de ‘Vereeniging tot bevordering van het schoonheidsbeginsel in het onderwijs’, zijn stokpaardje berijdt, tracht ons o.a. door afbeeldingen van schoolgebouwen te Mannheim, München en elders, jaloersch en beschaamd te maken. Wanneer men dan echter verneemt, dat de school, die hij ons het eerst vertoont, de Humboldt-Schule te Mannheim, 50 klasse-lokalen heeft voor een maximum aantal van 2250 leerlingen, dan bestaat er weinig reden om Mannheim deze schoolkazerne te benijden. De ‘zoo mogelijk nog grootscher’ inrichtingen te München bevatten van 950 tot 1380 scholieren. Zulke opeenhoopingen van kinderen onder één dak kunnen onmogelijk een eenheid vormen, als hoedanig wij ons in Nederland nog altijd gaarne een school voorstellen. Zulke kazernen, hoeveel zorg er ook aan haar uiterlijk besteed werd - dit heeft wellicht ‘de Vereeniging tot bevordering van het schoonheidsbeginsel’ bewogen deze brochure uit te geven -, behoeven ons niet tot voorbeeld

[p. 382]

gesteld te worden. Zeker, ook aan onze nieuwe schoolgebouwen in de groote steden ontbreekt nog het een en ander, o.a. zou men de speelplaatsen ruimer wenschen, maar de in de laatste jaren in Amsterdam gebouwde openbare scholen mogen gerust gezien worden; de breede gangen, de ruime en goedverlichte lokalen, de gymnastieklokalen, zijn voor het doel volkomen voldoende. Paleizen, zooals de heer Gerhard zou wenschen, heeft men er wijselijk niet van gemaakt.

Dat de onderwijzers in Duitschland en Zwitserland hooger bezoldigd worden dan in ons land, wisten wij reeds lang. Wie er echter toe zou willen medewerken om die salarissen te verhoogen, met het oog op het dure leven in de groote steden en op de wenschelijkheid dat de onderwijzer deel kunne nemen aan geestelijke genietingen waarvan hij thans verstoken blijft, wordt door J.W. Gerhard gewaarschuwd, dat ‘'n beter salaris den onderwijzer nog niet de beroepsvreugde geven (zal), noodig voor het ten volle slagen van zijn onderwijs’. Daarvoor is het noodig dat hij worde opgeheven, ‘tot 'n vrije, zelfstandige persoonlijkheid’; nu is hij niet meer dan ‘'n handlanger van het hoofd der school’. Daarom: weg met de hoofden! Dat schijnt wel voor een verbetering van den toestand de conditio sine quâ non te zijn; al zal eigenlijk ook dat weer niet helpen, zoolang het schoolbestuur zoo ontzettend onbevoegd is. Inspecteurs, schoolopzieners, wethouders van onderwijs, zij hebben maar ‘hoogst zelden’ of ‘bijna nooit eenig verstand van onderwijszaken’.

Gelooft de schrijver inderdaad dat zulke beschouwingen leiden tot de verbeteringen in onze onderwijstoestanden, die ook anderen wenschen?

Wie buiten zijn land niets dan goeds, en in zijn land niets dan slechts vermag te zien, toont daardoor aan zulke afwijkingen in zijn gezichtsvermogen te laboreeren, dat men zijne beschouwingen - al moge er ook nog zooveel in voorkomen wat aandacht verdient - in haar geheel als onbetrouwbaar ter zijde moet leggen. ‘Het schoonheidsbeginsel in het onderwijs’, waartoe toch ook behoort waarheid en onpartijdigheid, zal er zeker niet door worden bevorderd.

v.H.

[p. 383]

Lettres et Documents pour servir à l'histoire de Joachim Murat, publiés par S.A. le Prince Murat, avec une introduction et des notes par Paul Le Brethon. III. Gouvernement de Paris, 1804-1805. - Paris, Plon-Nourrit, 1909.

Het boekdeel aan de periode uit Murat's leven gewijd welke tusschen zijn Italiaansche carrière en zijn regeering in het groothertogdom Berg ligt, bevat zeer weinig van algemeen belang. Hij is te Parijs en voor gewichtige brieven van of aan Napoleon en de andere leden der familie bestaat dus geen aanleiding. Wij gelooven gaarne dat van de 2000 brieven die Murat in de hoedanigheid van gouverneur van Parijs geschreven (of liever onderteekend) heeft, er 600 van geen belang hoegenaamd bevonden zijn; onzentwege had men er nog heel wat meer weg kunnen laten die enkel zaken van loopenden dienst behelzen waarvan ter wereld niet is in te zien welk historisch verschijnsel zij eigenlijk toelichten moeten.

Het is het jaar van Napoleon's keizerstitel, van de verheffing van Eugène tot de waardigheid van onder-koning van Italië. Uit enkele brieven naar aanleiding van deze laatste gebeurtenis blijkt duidelijk, dat Murat en Caroline zich afvragen of nu ook hun beurt niet spoedig komen zal om een troon te bestijgen.

Het is ook het jaar van den moord op Enghien. Murat's vertrouweling, Agar, later graaf de Mosbourg, heeft gezorgd dat, bij Thiers o.a., van Murat's weigering om de militaire commissie te benoemen die het doodvonnis over Enghien uit moest spreken, met nadruk melding gemaakt werd. De thans voor het eerst volledig gepubliceerde stukken, op Murat's houding in deze zaak betrekking hebbende, bewijzen dat de lezing van Thiers niet in allen deele overeenkomstig de waarheid is. Murat heeft zich verzet en Napoleon in krasse termen gezegd dat als hij zulk eene commissie wilde, hij zelf haar kon benoemen. Napoleon heeft toen de leden aangewezen, maar niet, als men uit de lezing van Thiers kan opmaken, bij een besluit op eigen naam, maar in een brief aan Murat, die ten slotte toch door zijne handteekening onder het benoemingsbesluit aan de zaak medeplichtig is geweest. Eene aanteekening van de Mosbourg zelven stelt dit vast in de volgende woorden: ‘Murat hésita longtemps encore, mais son chef d'étatmajor lui représenta que le Premier Consul avait, en réalité, nommé la commission, comme lui-même l'avait souhaité, puisqu'il en avait indiqué les membres; que la signature du gouverneur de Paris n'était plus qu'une formalité, mais une formalité si nécessaire qu'il ne pouvait pas s'y refuser, sans se mettre en guerre ouverte avec le Gouvernement et sans rendre inévitable un éclat, après lequel tout rapprochement serait impossible entre son beau-

[p. 384]

frère et lui. Ces considérations le décidèrent à donner sa signature’. Hetgeen een wezenlijk anderen kijk op de zaak geeft, dan de voorstelling bij Thiers! Deze thans eerst gepubliceerde lezing van de Mosbourg wordt ten overvloede door de mededeeling van het benoemingsbesluit zelve gelijk Murat het uitgevaardigd heeft, bevestigd.

C.