De Gids. Jaargang 73

[p. 356]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De Macbeth van Georgette Leblanc en de Macbeth van Maurice Maeterlinck.

- Mooie photo's in de Fransche en Engelsche illustraties, enthousiaste verslagen in de Fransche couranten hebben ons het een en ander verteld en te zien gegeven van de, in meer dan één opzicht, éénige voorstelling van Macbeth, zooals die in Augustus jl. op en om het kasteel van de Maeterlincks te Saint-Wandrille in Normandie plaats heeft gehad. Daarover zijn allen, die deze ‘nuit de Saint-Wandrille’ bijgewoond hebben, het eens dat verschillende van de hier vertoonde tafereelen, door het levend décor waarin zij gespeeld werden: de vorstelijke zalen en hallen van het kasteel, het park daaromheen en de in verband daarmede gemaakte tooneelschikkingen (het woord is hier natuurlijk veel te zwak), door de rijke en smaakvolle costumeering, door de verlichting een indruk maakten, zóó machtig als men elders nooit weer zal ontvangen.

Verlangde keizerin Eugénie, naar de legende verhaalt, haar ‘petite guerre’, Georgette Leblanc was het om haar ‘grande tragédie’ te doen. In de Macbeth vertooning van Saint-Wandrille was Lady Macbeth dan ook de eigenlijke hoofdpersoon. Het woord ‘adaptatie’ schijnt hier zoowel in den zin van bewerking als in dien van pasklaar-making voor de persoon van Georgette Leblanc te moeten worden opgevat.

Men heeft Maurice Maeterlinck verweten dat hij, de hoogstaande en fijnvoelende kunstenaar, zich door zijn eerzuchtige vrouw liet verleiden, Shakespeare's machtige tragedie in een reeks van, zij 't ook schitterende en indrukwekkende, tableaux-vivants te verknippen,

[p. 357]

waarbij uit den aard der zaak het gesproken woord niet tot zijn recht kon komen. Maar indien van Maeterlinck al gezegd kan worden wat Augusta de Wit, in haar mooi stukje over Macbeth in De Ploeg van September, van Macbeth zegt: ‘Zijne aarzelingen en bezwaren vervliegen, als dorre bladers voor den winterstorm, voor haar onstuimigen wil’, bijna terzelfder tijd heeft hij een arbeid het licht doen zien, die van zijn groote vereering voor Shakespeare en diens Macbeth getuigt.

De jongste aflevering van Vers et Prose bevat van Maeterlinck's hand een Macbeth-vertaling, welke mij voorkomt van zeer bijzondere schoonheid te zijn. Hij laat haar voorafgaan door een ‘Notice’, waarin hij allereerst zich verklaart over de weglatingen welke hij zich, in navolging van hetgeen bij de voorstellingen in Engeland geschiedt, heeft veroorloofd. Die weglatingen zijn niet zeer talrijk; althans, voor zoover ik kan nagaan, niet storend voor het recht begrip van de tragedie. Ik teeken er hier een paar aan, zonder er verder op in te gaan. Op het slot van het eerste tooneel van de drie heksen na de woorden ‘Fair is foul and foul is fair’ enz., welke hij vertaalt:

Le laid est beau et le beau laid,
Allons flotter dans la brume,
Allons faire le tour du monde
Dans la brume et l'air immonde, -

laat Maeterlinck de heksen verdwijnen, maar dadelijk weer terugkomen op het hooren van het tromgeroffel, waarop dan de rondedans der heksen volgt, die bij hem luidt:

Les trois soeurs aux mains unies,
Les trois vieilles messagères
De la mer et de la terre;
Les trois soeurs s'en vont ainsi;
Tout autour et tout autour.
Trois pour toi, puis trois pour moi,
Puis trois fois pour les neuf fois.
Silence le charme est accompli.

Aan het slot van het laatste bedrijf wordt, bij Maeterlinck, Macbeth in het gevecht op het tooneel gedood. Van alle kanten

[p. 358]

komen nu de Schotsche edellieden en de soldaten aangesneld en begroeten Malcolm met den kreet: ‘Salut, roi d'Ecosse!’

Maar wat deze proza-vertaling onderscheidt en er een groote bekoorlijkheid aan geeft, is het op vele plaatsen gerythmeerd proza, waarin zij vervat is.

Zoo, in het eerste bedrijf, het antwoord van Lady Macbeth op de mededeeling dat Duncan zich voorstelt den volgenden dag te vertrekken:

O jamais le soleil ne verra ce demain.

Zoo Duncan's optreden waarin op de woorden: ‘La situation de ce château est délicieux’, in prozavorm deze versregels volgen:

L'air suave et léger par sa seule présence
y flatte tous les sens...

In Macbeth's alleenspraak vindt men de volgende gerythmeerde en een enkel maal zelfs rijmende prozaregels: Est-ce un poignard que je vois devant moi? Viens que je te saisisse!... ou n'es-tu qu'un poignard de la pensée, fallacieuse création d'une tête embrasée?... C'est le sanglant projet qui prend corps à mes yeux... etc.

Op een andere plaats trof mij nog: O temps, tu préviens mes exploits redoutables!...

Met hoe groote artistieke conscientie Maeterlinck zich aan dezen dichterlijken arbeid gezet heeft, blijkt ten overvloede uit de ‘Notice’. Niet alleen dat hij op de hoogte toont te wezen van de verschillende lezingen van Macbeth, en van de critiek daarop in Engeland uitgeoefend; het blijkt dat ook al de Fransche vertalingen van Shakespeare hem bekend zijn. Dat de vertalingen van eenzelfden passus zoo uiteenloopen - hij geeft een voorbeeld van zeven verschillende reproducties van twee regels uit het laatste tooneel van het 3e bedrijf van Macbeth - verklaart Maeterlinck in dit beeld:

‘De nederige vertalers zijn tegenover Shakespeare als even zoovele schilders, gezeten voor eenzelfde bosch, eenzelfde zee, eenzelfden berg. Elk hunner zal er een verschillende schilderij van maken. Een vertaling is, bijna zoo goed als een landschap, een “état d'âme”. Boven, onder, òm de letterlijke en literaire beteekenis van den oorspronkelijken zin zweeft een innerlijk leven, bijna niet

[p. 359]

waarneembaar en toch machtiger dan het uiterlijk leven van woorden en beelden. Dàt is het wat men moet trachten te begrijpen en zoo goed mogelijk weer te geven. Daarvoor is een buitengewone omzichtigheid noodig, want de minste valsche toon, een nog zoo geringe misvatting kan de illuzie verstoren en de schoonheid van de schoonste bladzijde bederven.’

Bij zulk een opvatting van zijn taak kon het wel niet anders of een dichter als Maeterlinck moest van een Macbeth-vertaling iets zeer bijzonders maken.

v.H.

Een woord van Goethe verkeerd geciteerd.

- In zijn gesprek met den heer E. d'Oliveira Jr., door dezen naverteld in De mannen van '80 aan het woord (Nederlandsche Bibliotheek), zegt Frederik van Eeden: ‘Goethe heeft 't gezegd: “... da bleibt nur die Persönlichkeit”, als alle gaven niets meer beteekenen, dan blijft de oorspronkelijke, niet napratende persoonlijkheid nog van waarde.’

Toevallig komt in het laatste Goethe-Jahrbuch (XXX Band 1909) een opstel voor van Herman Veit Simon, waarin wordt aangetoond, dat het hier bedoelde woord van Goethe telkens en telkens weer verkeerd wordt aangehaald, uit zijn verband gerukt en dus geheel verkeerd begrepen. In den Westöstlicher Divan zegt namelijk Suleika:

Volk und Knecht und Ueberwinder,
Sie gestehn zu jeder Zeit:
Höchstes Glück der Erdenkinder
Sei nur die Persönlichkeit. u.s.w.

Waarop Hatem antwoordt:

Kann wohl sein! so wird gemeinet.
Doch ich bin auf andrer Spur:
Alles Erdenglück vereinet
Find' ich in Suleika nur. u.s.w.

Het is dus Suleika, die hier het gevoelen weergeeft van ‘Volk und Knecht’, de laagst gezetenen, ter eenre en van de ‘Ueberwinder’, de hoogst geplaatsten, ter andere zijde: het hoogste geluk van de menschen is de persoonlijkheid. Hatem (Goethe) daarentegen

[p. 360]

is van een andere meening: voor hem is niet de persoonlijkheid, maar Suleika het hoogste geluk.

Had Goethe niet ook in de Zahme Xenien spottend gezegd:

Was habt Ihr denn aber, was Euch erfreut,
Als Eure liebe Persönlichkeit,
Sie sei auch wie sie sei.

Hoe grooter Goethe's eigen individualiteit was, zegt Simon, hoe meer wij moeten bewonderen, dat hij op het eind van zijn leven - het tooneel tusschen Mephistofeles en den Baccalaureus toont het duidelijk - spot met de neiging om in de eigen individualiteit het hoogste doel van het leven te vinden.

v.H.