De Gids. Jaargang 73

[p. 347]

Buitenlandsch overzicht.

Bethmann-Hollweg. - De val van Clemenceau.
25 Juli.

Bülow heeft niet ontbonden maar het bijltje er bij neergelegd.

En dit, niettegenstaande de meerderheid, die de erfdeelen-belasting verwierp, maar vier millioen kiezers achter zich had, tegen de minderheid zeven millioen kiezers.

Maar wat de conservatieven stout maakt, is de wetenschap, ten eerste, dat, door een onrechtvaardig geworden districtenindeeling, de zeven millioen bij ontbinding toch moeilijk tot hun recht zouden komen; en ten tweede, dat de helft dier zeven millioen uit sociaaldemocraten bestaat, welke in Duitschland niet als mogelijk bestanddeel eener regeeringsmeerderheid worden erkend.

Zoolang de onmogelijkheid van een blok van Bassermann tot Bebel stilzwijgend wordt aangenomen, zal de Duitsche staatkundige wereld door een reactionnaire minderheid kunnen worden getyranniseerd.

Blijkens het politieke testament dat Bülow in den vorm eener mededeeling aan den Hamburgischen Korrespondent achterliet, acht de gevallen staatsman het zelf ongeoorloofd, dat de Rijksregeering zou rekenen op steun uitsluitend van de groepen der linkerzijde. Woordelijk zeide hij het volgende: ‘Ick konnte mich nicht für einen Wahlkampf begeistern, der nach rechts hätte geführt werden müssen... Vom Standpunkte der Befürwörter der Auflösung wäre günstigstenfalls eine liberal-sozialdemokratische Mehrheit zu erwarten gewesen. Sie werden mir zugeben, dass

[p. 348]

wir von einer solchen Mehrheit 400 Millionen indirekter Steuern nicht hätten erhalten können. Nach Lage der Dinge konnte die Auflösung für die verbündeten Regierungen nicht in Frage kommen.’

De hier geuite meening, dat het de moeite niet loonen kan het roer naar links te wenden, indien men niet besloten is de gevolgen te aanvaarden en linksche politiek te maken, is volkomen juist.

Men mag alleen vragen, met welk recht Bülow eene parlementaire meerderheid met verwijten overlaadt, die niet anders verlangt dan dat, zoo niemand de verantwoordelijkheid aandurft voor het programma der overzijde, haar eigen staatkunde zal worden gevolgd.

Alleen het volledig toegeven aan dien eisch had Duitschland verder kunnen brengen op den weg naar de parlementaire regeering. Neemt de meerderheid het voor hare rekening, de regelen eener gezonde belastingwetenschap in het aangezicht te slaan, zij sta voor de gevolgen. Zij ontkome niet aan de verantwoordelijkheid, haar voor zulk bedrijf opgelegd. De logische consequentie van Bülow's heengaan ware het optreden van een der leiders van de nieuwe Rijksdagmeerderheid als Rijkskanselier geweest.

Maar men durfde een zoo radicale oplossing niet aan, daar deze natuurlijk in zich zou sluiten, dat de rechtsche kanselier op zijne beurt zou hebben moeten wijken zoodra de meerderheid in het parlement mocht blijken te zijn verplaatst.

Zoo wankelt men verder, eene taak op zich nemende die weleer de kolossus Bismarck zich stellen kon, maar die te zwaar is voor gewone schouders. Of de man die de onmogelijke positie van leider buiten partijverband moet trachten op te houden, Bülow of Bethmann-Hollweg heet, is daarbij van ondergeschikte beteekenis.

De nieuwe kanselier heet een man van veelzijdige studie, een ‘philosoof’. Niet onwaarschijnlijk zal hij, in stede van met literarischen citatenpronk gelijk Bülow, de zwakheid van zijn standpunt met ‘wetenschappelijke’ formules zoeken te bemantelen. In ieder geval eischt de toestand een man die tegen wat meer of minder woordenkramerij niet opziet. Het naakte feit, dat het groote, industrieel en burgerlijk geworden Duitsche Rijk door een verbond van pastoors en jonkers wordt geringeloord, moet aan de oogen van het publiek worden onttrokken, en nu de man die tot dusver zijn niet geringe charmeurstalenten hiertoe leende, verkiest heen te

[p. 349]

gaan. moet men het er op wagen met een andere varieteit. Maar holle praatjes zullen het blijven.

Den eenigen ministrabele van werkelijke oorspronkelijkheid en persoonlijke kracht, baron von Marschall, heeft men, ver weg, te Konstantinopel gelaten. Reeds dit toont genoeg hoe verkankerd het geheele systeem allengs geworden is. Moet er geregeerd worden buiten de partijen om, op zijn Bismarck'sch, dan zoeke men ten minste de meest Bismarckiaansche natuur aan die men vinden kan. In werkelijkheid echter verlangen de wezenlijke machthebbers in het Rijk geen doener, maar een prater; - en de ‘philosophie’ van den nieuwen kanselier nemen zij hierom in den koop, wijl zij verwachten dat die hem in staat stellen zal troostgronden te vinden voor het onrecht, dat hij aan anderen zal laten begaan.

Hoeveel eerlijker, en hoeveel vruchtbaarder voor de toekomst, ware een onverbloemd partijregiment van rechts geweest!

Clemencean heeft eindelijk, na drie jaar moeilijk volgehouden zelfbedwang, zijn instinct van tombeur teruggevonden. Na zooveel anderen, heeft hij er nu zichzelf mee ten val gebracht.

Het was bekend dat Delcassé, die niet het minst door de scherpe critiek van Clemenceau voor eenige jaren op zoo onzachte wijze uit zijn ambt werd gestooten, op wraak zon en mijnen aanlegde. Clemenceau minachtte den nijdigen dwerg, ‘le gnome’, als hij hem doopte. Maar de dwerg had geduld om een gunstige aanvalsgelegenheid af te wachten.

Het gevoel, dat men allengs afglijdt van den rang van groote zeemogendheid, wordt in Frankrijk zeer pijnlijk ondervonden, en, naar Franschen aard, verlangt men een zondenbok. De herhaalde ongevallen in de Fransche marine deden vragen, of de administratie wel op de hoogte van haar tijd was, zelfs, of zij schoone handen had. Op vermoedens meer dan op bewijzen moest een half jaar geleden minister Thomson wijken, en sedert trad een ‘hervormingsminister’ op in de persoon van Picard. Tegelijkertijd werd de administratie der marine het voorwerp van een (zooveelste) parlementaire enquête, ditmaal geleid door Delcassé die geen moeite had geschroomd, zich in de marinezaken in te werken. De geheele wijze waarop het onderzoek plaats had gaf echter den indruk dat het er meer om te doen was schuldigen te vinden voor het ver-

[p. 350]

leden, dan verbeteringen aan de hand te doen voor de toekomst. En nu kwam Delcassé met een zware acte van beschuldiging voor den dag wegens de zorgeloosheid der regeering in het organiseeren der nationale verdediging. Maar het viel der regeering gemakkelijk, aan te toonen dat de feiten, waaruit Delcassé tot het bestaan dezer zorgeloosheid besloot, in de eerste plaats voor rekening kwamen van Delcassé's eigen ambtgenoot in het kabinet-Combes, Camille Pelletan, die toenmaals tegen alle aanvallen door zijn gezamenlijke collega's, Delcassé inbegrepen, was gedekt. In mindere mate dan Pelletan scheen ook Thomson verantwoordelijk, maar deze was reeds een half jaar geleden door Clemenceau losgelaten, terwijl tegen het beleid van den opvolger Picard geen wezenlijk bezwaar werd ingebracht. Hoewel nu het marinerapport ongetwijfeld de Kamer in een onbehagelijke, zenuwachtige stemming had gebracht, scheen met name de persoonlijke verantwoordelijkheid van Clemenceau niet voldoende geraakt om dezen in werkelijk gevaar te brengen. Hij had voor heeter vuren gestaan, en de Kamer verlangde naar huis. Hoewel zij de dictatoriale manieren van den premier sinds lang niet dan mompelend verdroeg, en hem een waarschuwing gunde, was zij toch geenszins van plan hem vóór de vacantie af te danken, ja eerder geneigd hem nog de verkiezingen van 1910 te laten leiden, in de verwachting dat niemand beter zou slagen in het verzekeren eener nieuwe stembusoverwinning aan de linksrepublikeinsche meerderheid, dan de sterke worstelaar Clemenceau. Men verwachtte dus dat deze zich in korte woorden solidair verklaren zou met zijn minister van marine, die zooeven den aanval van Delcassé met veel kalmte beantwoord had, en de persoonlijke hatelijkheden van ‘le gnome’ zou laten voor hetgeen zij waren. In dat geval zou ongetwijfeld een votum van vertrouwen zijn gevolgd en het incident voor het oogenblik, dat is te zeggen minstens voor den duur der parlementaire vacantie, zijn gesloten geweest. Maar Clemenceau heeft zich niet tevreden willen stellen met een slag af te weren, hij heeft op zijne beurt willen wonden; den tegenstander, die zich te ver gewaagd had, onschadelijk willen maken voor goed. Zorgeloosheid? Zorgeloos was Delcassé, die met zijn Marokko-politiek Frankrijk de vernedering van Algeciras had berokkend. De Kamer morde; er zijn waarheden, waaraan eene Fransche vergadering zich niet straffeloos laat herinneren. Clemenceau

[p. 351]

wilde niets merken en sloeg door. Hij gaf daardoor ‘den dwerg’ gelegenheid, het gansche verleden van Clemenceau aan de zaak te pas te brengen: hoe hij het was geweest, die in 1885, op het korten tijd daarna zeer overdreven gebleken bericht eener ‘vernedering’ die de Fransche naam in Tonkin zou hebben ondergaan, den grootsten staatsman van de derde Republiek na Gambetta, Jules Ferry ten val had gebracht, eene daad, waarvoor het Fransche radicalisme sinds lang ingezien heeft, zich in de ziel te moeten schamen. Volgde een slotwoord van Clemenceau, brutaal, hard, onmenschkundig; en hij viel.

‘Je m'en vais’, klonk het onmiddellijk na de stemming, en Clemenceau is heengegaan om stellig nooit weer als ministerpresident terug te keeren. Hij is ook veeleer opposant dan regent. Een karakter, maar van negatieve kracht. Zijn aandeel in de campagne voor zedelijke opfrissching in de Dreyfus-dagen zal lang tot zijn roem in aandenken blijven. Wellicht komen er nog wel omstandigheden waarin hij opnieuw kan uitmunten als aanvaller en afbreker, maar de minister heeft gedaan gekregen. Wat heeft hij ook wezenlijk in zijn departement tot stand gebracht? Niets dat naam heeft. Men regeert niet met temperament alleen.

Vermoedelijk heeft Frankrijk, met Briand tot premier te krijgen, geen slechten ruil gedaan. Van Delcassé was na den eersten dag al geen sprake meer; ‘le gnome’ heeft zijn wraak gehad, maar is rijkelijk zoo versleten als Clemenceau zelf. Dat Pichon is aangebleven, zal algemeen in Europa met welgevallen zijn vernomen. De leiding der buitenlandsche zaken in Frankrijk maakte in de laatste jaren den indruk, in even bekwame als reine handen te berusten. Oorlog en marine zijn weer eens toevertrouwd aan menschen van het vak. Viviani blijft en Millerand keert op het staatkundig tooneel terug. Dat maakt drie socialisten op de twaalf ministers; weliswaar socialisten die door hunne orthodoxe geestverwanten sinds lang verketterd zijn....

Met name Briand heeft reeds lang den indruk gemaakt, in de eerste plaats een gouvernementeel man te zijn van groote kennis en sterk karakter, geen partijpapegaai. Met dat al is het voor de radicale meerderheid een hard gelag, het premierschap in handen te moeten laten van een niet-partijgenoot. De opschuiving naar links gaat snel in Frankrijk. In 1895 had men den eersten radicalen

[p. 352]

premier: Bourgeois; diens optreden was toen nog iets als een gebeurtenis! Veertien jaar later volgt de eerste socialistische premier. Met dit groote onderscheid evenwel, dat hij niet, als Bourgeois in 1895, aan het hoofd staat van een ministerie, uit enkel partijgenooten samengesteld.

Of de wereld het schouwspel van een homogeen socialistisch ministerie, zelfs in Frankrijk, wel ooit zal beleven? Als de heeren tot de zetels genaderd zijn, is de homogeniteit lang zoek.......

C.