De Gids. Jaargang 73

[p. 342]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Een nieuw Stadhuis te Rotterdam.

- Toen ik in de Juniaflevering van dit tijdschrift een waarschuwing richtte tegen het uitschrijven van een publieke prijsvraag voor een nieuw stadhuis te Rotterdam, toen verkeerde ik werkelijk niet in den waan daarmeê met één slag alle voorstanders van zulke concoursen van het bedenkelijke der methode te zullen overtuigen. Integendeel verwachtte ik uit praktiesch-bouwkundige kringen, in welke het prijsvragen-stelsel nu eenmaal vaak wordt voorgestaan, wel degelijk tegenspraak. ‘Een dilettant mag men J.V. niet noemen, maar een theoreticus in bouwkunst-aangelegenheden wel’, - zoo schreef de Opmerker van 10 Juli, bij het overdrukken van mijn artikel. Hiervan ben ik mij ten volle bewust. En daarom rekende ik op besprekingen door architekten, die mijn opmerkingen aan ervaring en praktijk zouden toetsen. Doch indien ik mij thans - een maand later - teleurgesteld moet verklaren, zoo is het niet doordien zulke tegenspraak zich inderdaad liet hooren, maar dan is het omdat er juist door mannen van het vak en voorstanders van het systeem in hun tegenspraak zoo bedroevend weinig feitenmateriaal tegen mijn betoog werd aangevoerd... Hoe kan, zoo denk ik verder weer getroost, een stelsel stand houden, waarvóór zoo weinig overtuigends te zeggen valt!

Een feitelijke weerlegging door het noemen van publieke prijsvragen die tot een goed resultaat hebben geleid, mocht ik nergens vinden.

En een feitelijke weerlegging ook in dien zin, dat mij werd bewezen, hoe er bij een bepaalde publieke prijsvraag wèl een zeer

[p. 343]

goed project inkwam, maar hoe dit alleen door een verkeerde regeling van het programma niet bekroond werd, - zulk een bestrijding, die althans het beginsel van een concours kon sauveeren, kreeg ik evenmin te lezen.

Het Bouwkundig Weekblad van 10 Juli nam uit het Rotterdamsch Weekblad een aarzelend weerlegginkje over zonder een enkele principieele troef tegen mijn opmerkingen. Alleen wordt gezegd, dat door mij bij de beoordeeling van de bekwaamheid der architekten het ancienniteitsbeginsel schijnt te worden gehuldigd, terwijl men toch ook zelfs bij het leger bevorderingen bij keuze kent. Dit laatste geef ik grif en gaarne toe. Maar juist zulke bevorderingen geschieden dan op grond van in de praktijk zelve bewezen bekwaamheden. En een keuze naar in feitelijk uitgevoerde werken gemanifesteerde geschiktheid, dat is het immers juist waaraan ik bij het geven van de opdracht voor een monumentaal bouwwerk, boven het gevaarlijke gunnen naar een papieren project, de voorkeur wilde toegekend zien.

In het Bouwknndig Weekblad van 17 Juli komt de heer M.G.M. op de kwestie terug. Het eigenaardige van zijn bespreking is, dat hij in den grond de meeste van mijn bezwaren een voor een in wezen billijkt, maar dan telkens uitzonderingen pleit of zegt, dat de bezwaren toch niet van zoo overwegenden aard zijn. De schrijver pleit niet op beginselen maar op omstandigheden en ofschoon hij mijn fondamenteele opmerkingen als zoodanig niet weerlegt, is hij bevreesd voor mijn conclusie, welke het prijsvraagvoertuig afkeurt. Het samenstel van den wagen is wel niet heel deugdelijk, - zoo schijnt zijn meening ongeveer te zijn, - maar men moet het ding dan nog maar eens wat oplappen, dan zal het er misschien toch wel beter mee gaan.

Een wonderlijk iets in zijn beschouwing is ook het aan den eenen kant zoo zwaar laten wegen van de moeielijkheid, om naar voltrokken gebouwen den geschiktsten architekt te kiezeu, terwijl aan den anderen kant het vinden van een aantal oordeelkundige juryleden, die uit den chaos van papieren-ontwerpen een deskundige keuze zullen moeten doen, als iets dood-eenvoudigs wordt voorgesteld. Wonderlijk - want wanneer men er zoo weinig tegen opziet om bekwame kunstrechters wèl vrijelijk te kiezen, waarom er zich dan zoo afkeerig van getoond, de directe keuze

[p. 344]

van eenige bouwmeesters te doen! Ook zulke juryleden toch zal men op grond van reeds gebleken bekwaamheden moeten werven. Maar waarom dan, - als men daarin vanzelf het onvermijdelijke eener vrije keuze erkent, - waarom dan niet ineens de architekten voor een besloten prijsvraag aangewezen?

Een inzender in de Bouwwereld, P.W. te H., die kort maar beslist tegen mijn beschouwingen opkomt, meent dat het middel eener publieke prijsvraag zich zeer wel leent tot het vinden van den waardigsten, ‘tenzij men een aangewezen genie kan aanwijzen, maar dat kan ons land zeker niet.’ Intusschen heet het slechts enkele regels verder, dat de publieke prijsvraag reeds menigmaal bewezen heeft ‘het onbekende talent, het genie zelfs aan het licht te brengen.’ Men zou alleen willen vragen, wat dan die menigte van bij vroegere gelegenheden aan het licht gebrachte genieën voor een vreemdsoortig leven leiden, wanneer zij, juist wanneer men ze zoozeer noodig zou hebben, opeens ‘zeker niet’ bestaan. Zouden het wellicht slechts schimmen zijn geweest, waarmeê, naar ik meen, op den duur bezwaarlijk te bouwen valt?

Ook de heer M.G.M., de schrijver in het Bouwkundig Weekblad, gelooft aan de mogelijkheid dat iemand, die tot heden ‘zijn gaven niet volledig kon ontplooien’ door een publieke prijsvraag opeens bovenaan zal komen. ‘De architectuur’ - zoo meent M.G.M. - ‘heeft bij ons te lande nog niet zulk een hoog peil bereikt, dat dergelijke verrassingen en onverwachte sprongen tot boven het beste van het nu bestaande als uitgesloten moeten worden beschouwd.’

Ziehier dus zeer sprekend het speculatieve geloof in het onbeproefde, en dat nog wel rakende een kunst als de architektuur, die meer dan eenig ander menschenwerk met hechte fondamenten en met ervaringswijsheid heeft te rekenen. En dat, niet waar het er op aankomt eens een onnoozele villa of het een of andere proefstation te zetten, maar daar waar wij spreken over een op te trekken monumentaal gebouw van meer beteekenis dan iets andere wat er in onzen tijd binnen de Nederlandsche landpalen werd gebouwd! Ik heb wel eens met een zeer begaafd en zeer hoog strevend architekt over de verantwoordelijkheid gesproken, die de maker van een grootsch gebouw heeft te dragen, en diezelfde man heeft mij dan rondweg bekend dat hij zich gelukkig

[p. 345]

achtte om elk grooter monumentaal gebouw, waartoe niet hem de opdracht was gegeven. En dit omdat hij zeer wel gevoelde, hoe het scheppen van een monument van weidschen dracht in het leven van een kunstenaar eerst aan de beurt mag komen als de bekroning van lange jaren strijdens, pogens en werkens. Ziet, dat is een gevoel dat ik begrijp: dien schroom tegenover het beslissende, dat zal blijven getuigen van eigen kracht en van de vermogens van onzen tijd. Maar hoe frivool lijkt daarnaast dat blijmoedig sollen met nog te ontdekken genieën, dat lichtzinnig avonturen met het ideaal!

Is het werkelijk waar dat er in ons land ‘sluimerende krachten’ zijn, die niet aan het licht kunnen komen? Welk een prachtig veld van werkzaamheid dan voor de vele bouwkundige genootschappen en bouwkundige bladen, om die jongeren aan te moedigen en te steunen en hen te helpen zich voor te bereiden tot werkelijke prestaties. De heer de Bazel heeft er den heer M.G.M. reeds op gewezen (Bouwk. Weekbl. 24 Juli) welk een goed en waardevol middel in het stelsel van academische en studie-prijsvragen gelegen is ‘ter voorbereiding tot en ter sterking van de practische loopbaan’.

Maar waarachtig; al ging het niet alleenlijk om de belangen der kunst zelve, maar al ging het eens enkel om de persoonlijke belangen der aankomende kunstenaars, dan nog zou men er zich voor moeten wachten, zulke veelbelovende onderofficieren of misschien luitenants, opeens den maarschalkstaf in de handen te leggen.

Wil men één bedroevend voorbeeld? Het was in het jaar 1856, dat er een algemeene prijsvraag werd uitgeschreven voor een gedenkteeken op den dam, dat vlak tegenover van Campens statig stadhuis zou komen te staan.

‘Zestien kampioenen’ - wij citeeren een geschrift uit die dagen - ‘dongen om den lauwer der overwinning, streefden naar de niet geringe eer om door een zigtbaar teeken de verzekering over te brengen aan het nageslacht, hoezeer Nederland blijft hechten aan de grootheid van een tijdperk’; enzoovoorts.

Een heel jonge man verwierf den prijs en werd nu opeens als een begenadigd kunstenaar begroet en belauwerd. De jonge man, die nog heel vele jaren daarna geleefd heeft, is dat plotselinge succes nooit te boven gekomen, en wij hebben in het hartje van

[p. 346]

de hoofdstad nog altijd een stuk steen staan, dat ongeveer de risée is van een ieder.

Een vèr-ziend man, op wien ik mij gaarne beroep, en die zich van de rechten en plichten der bouwkunst beter en dieper rekenschap heeft gegeven dan schrijver dezes, de tegenwoordige Directeur van de Rijksacademie van Beeldende Kunsten, Prof. Derkinderen, heeft al jaren geleden (Kroniek 27 October 1895) in deze dingen een kort parool gegeven:

‘Ieder weet van tallooze concoursen met sjofele, jammerlijke resultaten en waaraan velen (en niet de minsten!) hun werkkracht nutteloos verspilden. Waarom ze dan niet nagelaten...!’

Jan Veth.