De Gids. Jaargang 73

[p. 160]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Een nieuw Stadhuis te Rotterdam.

- In den Raad van Rotterdam is onlangs een gewichtig besluit gevallen. Het was sints lang geen geheim meer, dat het nog niet heel oude stadhuis aan de Kaasmarkt voor den dienst onvoldoende werd geacht. Over plannen voor een nieuw gebouw had men reeds geruimen tijd hooren verluiden, maar een aannemelijk project was nog nooit ter tafel gebracht. Het wakkere Dagelijksch Bestuur van de zich met sterke zelf bewustheid uitbreidende stad had nu een voorstel gereed gemaakt om een onsmakelijk stadsgedeelte te razeeren, en op die plaats een nieuw stadhuis te doen verrijzen. Door onteigening van het bedoelde huizen-complex kon dan tevens aan het Rijk een behoorlijk terrein voor een nieuw post- en telegraaf-kantoor worden afgestaan.

Dit voorstel nu is in een der Raadszittingen van Mei j.l. bij acclamatie aangenomen. De uitvoering van het besluit staat weliswaar nog niet onmiddellijk voor de deur; - Gedeputeerde Staten moeten er, meenen wij, hun consent nog toe geven, en de betreffende onteigeningswet is ook nog niet aangenomen. Maar toch mag men het reeds als vrij zeker beschouwen, dat in Rotterdam binnen enkele jaren een gebouw van grooter omvang en meer beteekenis zal worden opgetrokken dan eenig Nederlandsch bouwwerk van dezen tijd.

[p. 161]

Hoe denkt men zich het tot stand komen van dit monument? Wie zal het maken; of indien deze vraag voorbarig luidt: langs welke wegen zal de bouwmeester, waardig om het uit te voeren, worden gezocht en bereikt?

Waarschijnlijk is er niemand die deze vraag op het oogenblik positief kan beantwoorden. Maar er is een schrikbeeld dat tegenwoordig bij al dergelijke gevallen door de lucht waart. Het is het kordate middel, dat de struisvogel-politiek het liefst aanwendt, - het is het middel dat gretig ter hand genomen wordt door wie zich niet durft te bekennen, dat hij niet weet waar hij heen wil, - het is het geslachtlooze middel, waarbij kwansuis niemand voor het hoofd wordt gestooten, niemand wordt onderscheiden, maar ook aan niemand vertrouwen geschonken wordt, - het is het alle verantwoordelijkheid van zich afschuivende, de zaak quasi ruim opvattende, maar inderdaad het paard achter den wagen zettende, altoos weer op teleurstellingen uitloopende, lamlendige middel van een publieke prijsvraag.

Wat is het eenige, waar het op den duur werkelijk op aankomt bij het treffen der voorbereidingen tot zulk een monument? Dat het gebouwd worde door den waardigste! Dit Stadhuis, dat aan de dringende behoefte van het tegenwoordige stadsbestuur zal hebben te voldoen, is tevens bestemd om langer te staan dan onze kinderen en kindskinderen zullen kunnen controleeren, - bestemd om langer en stelliger staande te blijven dan misschien iets van wat wij denken of doen. Indien het aldus aan komende generaties wil blijven getuigen van het beste van wat er leefde in ons, komt het er dan niet op aan met beslistheid den weg in te slaan om ook waarlijk het beste van wat er aan vermogen tot architecturaal uitbeelden in ons is, hier vrijelijk aan het woord te laten?

Wordt er nu door het uitschrijven van een publieke prijsvraag werkelijk eenige kans geboden, dat de kunstrijkste, de waardigste zich tot de uitvoering van het zeldzame werk zal zien roepen? Om vele redenen geloof ik stellig van neen! Laat ons, terwijl er nog geen lijn getrokken, nog geen besluit gevallen is, hier enkele van die redenen mogen aanvoeren.

De beste bouwmeester, hij die door aanleg en oefening en beeldende kracht den meesten waarborg zal bieden voor een schoone oplossing van het te stellen probleem, hij zal uit den aard der

[p. 162]

zaak in zulk een anonymen prijskamp niet meedingen. Onder anderen al daarom omdat, wanneer hij een man is die, zooals dat voor het zich wagen aan een diergelijke opgave allereerst vereischt wordt, bezig is zijn leven te wijden aan de volle praktijk van het bouwen, - omdat men dan toch niet mag aannemen dat die man drie, vier, vijf maanden het werk waaraan hij zich met liefde wijdt, stop zal zetten voor het werken aan speculatieve projecten. Hij is bezig met het doordenken van opdrachten, welke men hem met vol vertrouwen in zijn kunstvermogen en zijn beleid gedaan heeft. Hij is gewoon aan die warme samenwerking tusschen bouwheer en bouwmeester, als waardoor de bouwheer zelf zich beter rekenschap leert geven van wat hij behoeft en waardoor de bouwmeester zijn opgaaf klaarder leert overzien, en uit welke samenwerking alleen een rijpe en mooie architecturale vrucht vermag voort te komen.

Hij weet beter dan iemand dat de intieme schoonheid van zijn werk onafscheidelijk is van dat nabij zich indenken in den grondslag van de bestemming van het gebouw en van het van den beginne af aan zich verdiepen in den organischen samenhang van alle onderdeelen. Wat moet nu die man met zijn talent, zijn aspiratie, zijn kunde, zijn vermogen om te denken in de materie, al beginnen, wanneer het er op aankomt een papieren plan in de lucht te teekenen, welks eenige bedoeling voor het oogenblik kan zijn, de papieren plannen van een ongekend aantal anderen uiterlijk te overtroeven, maar waarbij de heele geestelijke grondslag van het fondamenteel overleg met den bouwheer en het doordenken in de verdere condities der bestemming van het gebouw, niet eens aan de orde kan komen?

Moet hij daarvoor zijn eigen werk laten liggen, - moet hij zich opblazen tot zulk een conceptie in het ledige, met de overgroote kans dat hij van het anonym ingeleverde plan nooit meer zal hooren, en met de zekerheid iets dat beneden zijn eigenlijke vermogen bleef op papier te hebben gebracht? Kan, mag en wil de op deugdelijk werk gespitste architect zich wijden aan zulke ledige luchtkasteelen?

Men kan het kwestieus achten of de Nederlandsche bouwkunst op dit oogenblik een periode van grooten bloei beleeft. Er zullen er misschien zijn, die het bedenkelijk vinden, dat juist in ons tijdperk een gebouw van zoo groote pretentie als het bedoelde

[p. 163]

Stadhuis zal worden opgetrokken. Maar met zulke sceptische overwegingen zal het uit practische noodzaak genomen besluit van den Rotterdamschen Raad niet worden gekeerd. Het groote werk, dat misschien een uitgaaf van één à twee millioen zal vergen, zal door iemand worden gebouwd, om het even of die iemand al of niet een Jacob van Campen moge wezen. Maar die iemand zal in elk geval een van onze relatief allerbeste architecten moeten zijn, en de weg om die allerbesten te bereiken moet hier rechtuit worden gezocht. Die waardigsten echter vindt men niet in den blinde en zij laten zich niet opvisschen in de domme kansen van een loterijspel. Het onderzoek naar wie hier de waardigsten zijn, kan ook niet deugdelijk worden ingesteld door het keuren van toevallig ingekomen losse projecten. Het moet worden ingesteld naar reeds uitgevoerde werken. Want het is naief om te verwachten dat plotseling een nieuweling, een nog onbekende, een rapin in het vak misschien, enkel op het blinken van een wedkampprijs, voor den dag zal komen als de kundigste. Den maarschalk werft men nu eenmaal niet uit de sergeanten. Wanneer men een keuze wil doen, welke van de ervaren Nederlandsche bouwmeesters de beste waarborgen kunnen geven voor het wel tot stand brengen van het verlangde Stadhuis, - laat men dan omzien naar wat er in het land gemaakt is, laat men na rustig beraad een drietal van hen die in werkelijke overwinningen hun adelbrieven mochten toonen, als de geroepenen aanwijzen, en laat men zich met hen in nauwer verbinding stellen. Door een besloten wedkamp tusschen drie op zulke wijze aangezochte kunstenaars, zou men, in plaats van de besten buiten te sluiten, zooals bij een publieke prijsvraag moet geschieden, integendeel dadelijk de beste beschikbare elementen binnenhalen. En door het bewijs van vertrouwen, door de van zelf hun dan reeds te verzekeren stoffelijke vergoeding, en door het dadelijk verkregen contact tusschen bouwheer en bouwmeester, zullen de betrokken architecten in staat worden gesteld hun gezondste werk te leveren.

Want dat behoort ook nog wel eens te worden overdacht, dat, mòcht er werkelijk bij toeval in een blinde algemeene prijsvraag een uitnemend architect komen meê te doen, en mòcht hij dan ook werkelijk den prijs verwerven, - dat die architect ook dàn nog niet eens onder de beste condities zou komen te werken.

[p. 164]

Immers eerst nà het bekronen van zijn ingezonden plan zou er dan samenwerking tusschen bouwheer en bouwmeester kunnen beginnen. Eerst nádat zijn oorspronkelijke conceptie voor den bouw in zijn geest gegroeid en gerijpt zou wezen, kon er dan sprake van zijn, dieper op de eischen der praktijk in te gaan. En daarmee, met het dan nog inkomen van wellicht allergewichtigste amendementen, zou zijn plan feitelijk weer tegen den grond liggen. En op een rythmiesch, uit de volle opgave tot in al haar onderdeelen zich geleidelijk ontwikkelen der architecturale idee, kon men bij den architect dan onmogelijk rekenen. De geschiedenis van de Dam-vraagstuk-prijsvraag, en die van het Vredespaleisconcours leveren treurige bewijzen van waar dit achteraan amendeeren, dat feitelijk een ontwrichten wordt, toe leiden moet. En in het laatste geval had men nog wel beproefd het beginsel van een algemeen concours aan dat van een invitatie-prijs vraag te koppelen! Zonder beter resultaat echter dan eindelooze lasten en teleurstellingen achterna.

En daarom: laat men in dit geval toch de koe bij de horens durven pakken, en niet de allereerst zich voordoende moeielijkheden achter een schijn-mooien maatregel verdonkeremanen. Wat in den wortel niet opgelost werd, kan zich naderhand slechts wreken. Er moet een keuze gedaan worden. En daarbij moet men buiten alle publieke bangheid en buiten het ontzien van belangensferen om, recht op het best bereikbare afgaan.

Het doeltreffendste ware zeker om dadelijk aan één bepaald architect de opdracht te doen, zooals de stad ook bij technische werken toch den bekwaamste met het ontwerpen belast. Wil men dat nu eenmaal niet, dan blijft een besloten prijsvraag tusschen twee of drie der meest aangewezenen stellig oneindig verkieselijk boven een algemeen concours, op den bonnefooi, en waarvoor de besten vrijwel zeker pas spelen. Het tot stand komen van het tegenwoordige Rijksmuseum, dat toch stellig wel als het voornaamste monument der vlak achter ons liggende periode mag worden beschouwd, biedt van den uitslag van zulk een besloten concours een goed voorbeeld.

Het gaat hier om de waardigheid der kunst en om het gehalte zelf van een in het leven te roepen kunstwerk. Waar Rotterdam, na de vele technische havenwerken die het in den

[p. 165]

laatsten tijd deed uitvoeren, thans ook aan de schoonheid der woonstad wil gaan denken, zou het te betreuren zijn wanneer men, door gebrek aan doortastendheid, iets anders zou verwerven dan een waarlijk monument van schoone bouwkunst, tot vreugde van ons allen en tot roem bij het nageslacht.

Jan Veth.