De Gids. Jaargang 73

[p. 343]

Parlementaire kroniek.

25 April 1909.

Twee onderwerpen vallen te vermelden: de vereenvoudiging der spelling en de subsidieering van het bijzonder middelbaar onderwijs. Het eerste werd behandeld als interpellatie, het tweede in den concreten vorm van een wetsontwerp.

Over de Kollewijn-spelling werd geïnterpelleerd door den heer Bos naar aanleiding van een daad van den Minister van Binnenlandsche Zaken in het district Winschoten. Daar de beweging voor de vereenvoudigde spelling steeds toenam, had de schoolopziener een circulaire uitgevaardigd, waarin aangedrongen werd op het doen van een keuze. Daarop kozen verscheidene scholen de nieuwe spelling. Doch plotseling greep de regeering in en vernietigde het besluit van de gemeente Winschoten als strijdig met het algemeen belang, bewerende dat er in Nederland een officieele spelling was, die van De Vries en Te Winkel, die gevolgd moest worden.

Het is niet te verwonderen, dat dit besluit rumor in casa verwekte bij onderwijs-mannen en letterkundigen. In strijd met de houding van vroegere regeeringen, wijlen Heemskerk de oudere niet uitgezonderd, werd hier ingegrepen in een vrijheid, die naar het oordeel van talloozen slechts heilzaam kon zijn voor de ontwikkeling der taal en der spelling. Zoo ergens, dan had de regeering zich hier te onthouden. Niet aan haar, maar aan het volk en zijn

[p. 344]

taalgeleerden, moest de bearbeiding der taal en haar uiterlijke gestalte worden overgelaten. En de heer Bos, dit met klem van redenen betoogende, eindigde dan ook de regeering te verzoeken duidelijk te zeggen, welke houding zij voornemens was voor de toekomst tegenover het spellingsvraagstuk aan te nemen.

Indien de heer Heemskerk zich er toe had bepaald het besluit, dat hij ten aanzien van Winschoten had uitgelokt, tant soit peu te verdedigen voor dat speciale geval en een staatscommissie toe te zeggen tot onderzoek van de wenschelijke wijzigingen in de schrijftaal, dan ware daarmede allicht de interpellatie afgeloopen. Maar de premier beging de onvoorzichtigheid de Kollewijnsche spelling belachelijk te maken in een van die luchtige redevoeringen, waarvan hij het geheim bezit en die hem niet altijd rozen hebben gebaard. Ook thans niet. Tegen zijn gewaagde linguistische uitspraken en zijn kleinachting voor het inderdaad ernstige streven van Kollewijn en de zijnen, kwam men met klem van redenen op. En er ontstond een debat, dat de Kamer een paar dagen bezighield. Een letterkundige gaf aan de Gids zijn indrukken van dit debat weer; zij zijn te merkwaardig dan dat zij niet aan het publiek zouden worden overgeleverd. Hij schreef het volgende:

‘Het kleinsteedsche, het onruime, dat vooral mondelinge gedachtenwisselingen ten onzent dikwijls nutteloos maakt en beschamend, heeft ook het Kamerdebat over de spelling beheerscht.

Denk u een Nederlandsche ville morte met minder dan tienduizend inwoners, waar eenig garnizoen de beuzelarij van waardigheid, stand, fatsoen verscherpt en gegoede burgers de verveling der officieren trouw deelen. Denk u, ter societeit van zoo een oord, een redetwist over een onderwerp, dat aanvankelijk niemand kan schelen; en gij daalt tot het geestespeil van 's volks vertegenwoordigers en regeerders, die blijkens het stuk, dat daarvan gedrukt is, hebben gehandeld over 's lands Taal.

Welke dwaas heeft ook beweerd, dat deze gansch het volk zou wezen?

In de societeit eener kleine stad zijn altijd enkele heeren geestig. Zij tarten er, schermend met een vernuft, dat, bot geslepen op zelfbehagen, de minder fijne kwaliteit met de kwantiteit vergoedt. Onder de, helaas talrijke, grappenmakers in de Kamer, heeft de

[p. 345]

Minister van binnenlandsche zaken met typisch-kleinsteedsche flauwiteiten typisch kleinsteeds hooghartig gedaan. Zooals men te Doesburg of te Gorinchem onvervaard toegeven zou, van sommige bijzonderheden der Haagsche of Amsterdamsche of Londensche samenleving niet geheel op de hoogte te zijn, heeft de heer Heemskerk erkend, over het moeilijke vraagstuk der spelling niet te kunnen oordeelen. Nochtans hééft hij wel geoordeeld. Met ernst en luim, ach, telkens boertig!... De opmerkingen, welke geen grapjes waren, de technische argumenten van den minister zijn nooit iets anders geweest dan de invallende gedachten van een leek. En kamerleden hebben hem nagedaan. Juist doordat er iets als een technische kant aan de beraadslaging is gegeven, heeft deze een dilettantisch aanzien gekregen, waaraan belanghebbenden zich ergeren, omdat zij achter dien luchtigen praat gebrek aan eerbied voor de zaak bespeuren.

Het stands-besef eener kleinsteedsche societeit vindt men in de aantijging, dat onderwijzers de vereenvoudiging zouden aanbevelen uit gemakzucht. Zulke burgerlieden, dat die zich vermeten!... En uit wat de minister over beschaving heeft betoogd, rakend de zóó moeilijke kwestie, wèlk weten voor de geestes-vorming van middensoort-menschen noodig is, bleek eigenlijk alleen het voldane bewustzijn van den gestudeerde, dat iemand geestelijk welvaart, wanneer zijn brein meer inkomsten heeft dan noodig zijn voor zijn vertering. Er sprak niet een landsbestuurder, objectief verstandige woorden. Nog minder sprak een vaderlander. Er deed iemand deftig klein-Hollandsch-deftig, al waren zijn grapjes kleinburgerlijk...’

Bij al het ware wat er schuilt in de lustig-scherpe kritiek van onzen letterkundigen vriend, wordt hiermede onrecht gedaan aan de redevoeringen der heeren Bos, Ter Laan, De Beaufort en Kuyper. Deze alle stonden op hooger peil, dan men na lezing van het hier ingelaschte fragment zou vermoeden. De heeren Bos en Ter Laan bezagen de vraag van een ruim standpunt, de heer De Beaufort gaf als altijd een doordachte en beschaafde rede, waarin hij zich tegenstander van de nieuwe spelling toonde; en de heer Kuyper vergastte de Kamer, waarin hij sinds 1905 zich niet had doen hooren, op een forsche, wetenschappelijk ‘angestrichen’ improvisatie, waarin hij het kwetsen van de taal

[p. 346]

beschouwde als een aanranding van de eer der natie. Pikant, dat de eerste maal dat de afgevaardigde van Ommen het woord voerde, hij zich lijnrecht plaatste tegenover den Premier!

Deze zegde ten slotte de benoeming van een staatscommissie toe, zoodat de heer Roodhuyzen een door hem in dien geest ingediende motie kon intrekken.

En daarna kwam de Kamer in den schoolstrijd. Tot de heftigheid van vroeger jaren is die echter niet opgelaaid. Subsidie aan het bijzonder middelbaar onderwijs wilde de linkerzijde evenzeer geven als de overkant der Kamer. Principieel verzet tegen de gedachte van het door den heer Heemskerk ingediende ontwerp was er niet. Het lager en het hooger onderwijs waren voorafgegaan, waarom zou het middelbaar niet volgen? Maar de waarborgen! Ziedaar den strijd ontbrand. De linkerzijde vroeg waarborgen voor goed onderwijs en voor eerbiediging van ieders gewetensvrijheid. Op beide punten werd slag geleverd en verloor de linkerzijde het pleit door toedoen van sommige harer eigen mannen. Als waarborg voor goed onderwijs stelde de heer Ter Laan bij amendement de goedkeuring, niet slechts de mededeeling, van het leerplan aan de overheid. De rechterzijde wilde hiervan, evenmin als indertijd bij het lager onderwijs, iets weten. De heer Lohman, zich plotseling opwindend tot een bruisende redevoering, schold de linkerzijde despoten. Hij meende in een uiting van Thorbecke van vóór 1830 - excusez du peu! - en in diens advies van vóór bijna een halve eeuw tot steun aan de nijverheidsschool in Twente, een wapen te hebben gevonden dat hij tegen Thorbecke's volgelingen van heden keerde. Doch hierop diende de heer Tydeman hem niet onaardig met een beroep op een rede van Groen van Prinsterer tegen de vrijheid van onderwijs. Toen de heer Bos, in deze materie al te verzoenlijk jegens de rechterzijde, daarop een middenweg aanwees, namelijk het hooren van den Raad van State omtrent het verleenen van het subsidie, en dit denkbeeld gretig door den heer Van Wijnbergen in een amendement was belichaamd, was het pleit beslecht. Terwijl dit amendement werd aangenomen, viel het amendement-Ter Laan door de hulp van enkele stemmen der vrijzinnigen.

En evenzoo ging het met de waarborgen voor eerbiediging van ieders gewetensvrijheid. De vraag, waarom het ging, was deze: Zullen de gesubsidieerde scholen kinderen mogen weigeren om

[p. 347]

hun godsdienstige gezindte? Nam men het ontwerp ongewijzigd aan, dan zouden de schoolbesturen die bevoegdheid hebben en stellig ook gebruiken. Vandaar een amendement-De Beaufort om die bevoegdheid uit te sluiten. Ook de Katholiek, ook de Israëliet moet zijn kinderen kunnen zenden naar de gesubsidieerde protestantschorthodoxe school. Doch de vraag, eenmaal opgeworpen, deed een nieuwe rijzen. Het ging toch niet aan, althans niet in gemeenten waar geen openbare middelbare school was, die Katholieken of Israëlieten te dwingen ook het gereformeerd godsdienstonderwijs bij te wonen! Wilde de heer De Beaufort dit overlaten aan de praktijk, terwijl hij voor zich het niet denkbaar achtte, dat de schoolbesturen dien dwang zouden gebruiken, uit de redevoeringen der heeren Lohman en De Waal Malefijt bleek maar al te ras, dat men dien dwang inderdaad bedoelde. Wilt gij, andersdenkenden, gebruik maken van onze scholen, het is u gegund, maar ge zult het voor u niet passend godsdienstonderwijs op den koop toe nemen! En dàt was nog slechts het standpunt van de gematigden rechts, zooals de heer Lohman, die het voorstel-De Beaufort aanbeval om de wet niet in gevaar te brengen.

Zoo stonden de zaken, toen eenerzijds de heer De Geer het beginsel-De Beaufort in zwakker termen wilde redigeeren en het niet wilde toepassen voor middelbare kostscholen, waar de leerlingen intern zijn, anderzijds de heer Ter Laan volstrekt wilde doen uitmaken, dat leerlingen daar waar geen openbare school is, niet gedwongen konden worden ook het godsdienstonderwijs aan de bijzondere middelbare school bij te wonen. Toen bereikte de stemming der Kamer haar hoogtepunt; van alle zijden werden de leden die afwezig waren, opgetrommeld; men voorzag een votum zuiver van links tegen rechts. Doch ook hier koos de heer Bos den kant der christelijke partijen; hij meende, dat men zich bij de beoordeeling van het karakter der thans te subsidieeren scholen had te stellen op het standpunt der rechterzijde en dat aan dat karakter afbreuk zou worden gedaan, indien men van het godsdienstonderwijs vrijstelling kon geven. ‘De omgekeerde wereld!’ riep de heer Troelstra, die den Winschoter afgevaardigde vinnig te lijf ging. Ook van zijn naaste geestverwanten volgde den heer Bos niemand. Wel echter een viertal liberalen, die met hem het amendement-Ter Laan ten val brachten.

[p. 348]

Het amendement-De Beaufort werd met éen stem meerderheid, bij zuivere partijstemming, verworpen; het amendement-De Geer werd aangenomen. Maar zelfs daartegen verzette zich, op de Christelijk-Historischen na, nagenoeg de geheele rechterzijde. De eindstemming der wet heeft nog niet plaats gehad, maar haar aanneming is waarschijnlijk.