De Gids. Jaargang 73

[p. 152]

Buitenlandsch overzicht.

Servië.
25 Maart.

Quousque tandem?

Zal er aan de heel Europa afmattende zaak tusschen Oostenrijk en Servië nooit een einde komen?

Eind Februari schreven de kranten reeds, dat de spanning ‘haar hoogtepunt had bereikt’. Het was, nadat in Servië een uit leden van alle partijen samengesteld zoogenaamd ‘oorlogsministerie’ was opgetreden, dat ernst scheen te willen maken met de bekende protestbesluiten der Skoeptsjina, en het land tot de tanden wapende, zoover de middelen strekten. Onderwijl was echter de Turksch-Oostenrijksche overeenkomst omtrent Bosnië geteekend, en gaf Oostenrijk te verstaan dat het alleen zou kunnen overwegen welke economische concessies het aan Servië zou kunnen toestaan, indien Servië ontwapende, van territoriale schadeloosstelling en van den eisch tot autonomie van Bosnië afzag, en waarborgen gaf voor het ophouden der groot-Servische agitatie, gelijk zij nu sedert een jaar ongeveer openlijk van uit Belgrado is gedreven. Tegelijkertijd verscheen in de ‘Norddeutsche Allgemeine’ een officieus communiqué, waarbij Duitschland aan deze verklaring van Oostenrijk zijn volle goedkeuring hechtte.

Hierop werd bekend, dat Europa in al zijn majesteit zich te Belgrado zou doen gelden. Rusland zou zich aansluiten, en hiermede scheen alles gezegd. De stap had plaats: de gezanten der

[p. 153]

groote mogendheden gaven Servië elk voor zich den eensluidenden raad, van territoriale schadeloosstelling af te zien.

Maar het mooie was er heel gauw af. Servië, dat voor het oog de vertoogen onderdanig had aangehoord, draalde met een duidelijk antwoord. Spoedig werd ruchtbaar, dat dit antwoord gereedgemaakt werd te Sint-Petersburg, door Iswolski. Rusland had slechts in schijn met de anderen medegedaan; het zag niet af van de rol van specialen beschermheer der Slavische aspiratiën, noch liet zijn minister van buitenlandsche zaken de gelegenheid voorbijgaan, zijn Oostenrijkschen collega, met wien hij sedert de fopperij van Buchlau een zoo zware rekening uitstaande heeft, tot het uiterste te bemoeilijken.

Het door Iswolski geredigeerde stuk werd via Belgrado als Servië's antwoord aan de mogendheden medegedeeld. Het is een meesterstuk van knoopendraaierij. Servië verlangt van Oostenrijk niets hoegenaamd; het beschouwt de inlijving van Bosnië als een Europeesche aangelegenheid, die voor de rechtbank (het woord staat er) van de onderteekenaars van het verdrag van Berlijn behoort; het wacht met vertrouwen het vonnis dezer rechtbank af.

Nu had Oostenrijk reeds honderdmaal te verstaan gegeven, dat het eene Europeesche conferentie in zake Bosnië alleen aanvaarden kon, indien van te voren werd uitgemaakt dat deze zich tot eene bekrachtiging der Turksch-Oostenrijksche overeenkomst zou bepalen. Oostenrijk heeft Bosnië verworven titulo oneroso en kan niet toestaan dat zijn bevoegdheid tot koop, en die van Turkije tot verkoop, door een Europeesche rechtbank worden onderzocht. Het heeft in deze houding den vollen ruggesteun van zijn Duitschen bondgenoot, en van de andere mogendheden is het alleen Rusland dat zich (bij buien) schijnt te vleien dat de inlijving nog ongedaan kan worden gemaakt. Het Servische antwoord was dus als machine de paix volstrekt onbruikbaar; ook, omdat het met geen woord repte van de door Oostenrijk ter sprake gebrachte ontwapening.

Aehrenthal, ziende waarheen Iswolski de zaak wilde drijven, was hem wederom vóór geweest. Hij had, vóór Servië's antwoord aan de mogendheden was beteekend, zelfstandig de besprekingen met de Servische regeering hervat, en doen weten dat alle uitzicht zelfs op economische concessiën verloren zou gaan tenzij Servië waarborgen gaf van vredelievende gezindheid door zich aanstonds

[p. 154]

te ontwapenen. Nadat Iswolski's broedsel in de wereld was gekomen bleef hij niettemin op een particulier bescheid van Servië aan Oostenrijk aandringen. Toen nu dit particulier bescheid eindelijk gegeven moest worden en in hoofdzaak in een verwijzing naar het algemeene antwoord aan de mogendheden bestond, m.a.w. de vraag over de ontwapening opnieuw ontweek, nam Oostenrijk de houding aan of zijn geduld was uitgeput. Een ultimatum zou volgen, en de dag voor de overhandiging was bepaald. En evenwel is die dag gepasseerd zonder dat er iets gebeurde. Verschillende mogendheden, Italië, Frankrijk, Engeland, hadden een nieuwe vredesactie ingezet, hoofdzakelijk Engeland. Met die laatste actie zijn nu weder een dag of tien voorbijgegaan, zonder dat de hemel is opgeklaard. Het juiste verloop der actie is, op het oogenblik dat dit overzicht geschreven wordt, nog slecht bekend. De meest tegenstrijdige berichten daaromtrent verschijnen in de bladen. Dit is zeker, dat eene door Engeland voorgeslagen formule: ‘Servië sluit zich in de beoordeeling der inlijvingsquaestie bij de groote mogendheden aan’, door Aehrenthal onaannemelijk verklaard is. De mogendheden zouden, naar Engeland's voorstel, reeds thans, vóór het bijeenkomen eener eventueele conferentie, hunne bereidwilligheid te kennen geven de Turksch-Oostenrijksche overeenkomst betreffende Bosnië te ratificeeren. Zoolang echter Engeland geen zekerheid kan geven dat ook Rusland zich hiertoe bereid zal verklaren, weigert Oostenrijk met de Engelsche formule genoegen te nemen. Het voegt daarbij dat, indien de mogendheden niet vóór dien tijd gereedkomen, zijn ultimatum Zaterdag 27 Maart te Belgrado zal worden overhandigd.

Of de oorlog dus annstaande is? Het heeft al eenmaal geheeten dat Oostenrijk niet langer wachten zou, en het heeft niettemin gewacht. Vermoedelijk in de meening, dat Servië te elfder ure bakzeil zal halen, omdat Rusland, waarvan in deze zaak feitelijk alles afhangt, niet tot een oorlog gereed is, en Servië zonder daadwerkelijke hulp van Rusland den oorlog tegen Oostenrijk ten slotte toch niet zal aandurven. Van oorlogstoebereidselen in Rusland verluidt tot dusverre niets. De gissing in ons overzicht van de vorige maand gewaagd, dat het Rusland vooral te doen is om zijn overwicht over Bulgarije terug te winnen, schijnt door de uitkomst wel te worden bevestigd. Rusland heeft in de afgeloopen maand

[p. 155]

de Europeesche diplomatie zooveel werk gegeven, dat het ongestoord de Turksch-Bulgaarsche millioenenregeling onder zijne bemiddeling tot een einde heeft kunnen brengen. Turkije wordt, op de rekening zijner van 1878 dateerende oorlogsschatting, voor 125 millioen francs door Rusland gecrediteerd (de som die Turkije van Bulgarije vorderde), terwijl Burgarije voor de 82 millioen die zijn hoogste bod aan de Porte vertegenwoordigen, bij Rusland in het krijt treedt. De afdoening der 82 millioen op sneller voet geschiedende dan die der 125 millioen zou hebben plaats gehad, verliest Rusland er niet zooveel bij als het eerst lijkt. Het koopt voor eenig geldelijk verlies zijn overwegenden invloed te Sofia terug, die sedert de gebeurtenissen van October 1908 pericliteerde. Het effect is reeds gebleken toen Bulgarije, na een weigering van Turkije om den doorvoer van zeker oorlogsmateriaal naar Servië toe te laten, onmiddellijk tot invoer over Varna gelegenheid gaf. Tsaar Ferdinand, in October van Oostenrijk geprofiteerd hebbende, dat hem nu weinig meer geven kan, keert tot de Russische cliënteele terug.

Is er, Rusland uitgeschakeld, in de Servische aangelegenheid een element van zoodanige kracht dat het de Europeesche vredesbemoeiing kan blijven tarten? Servië noemt zich gaarne het Piemont van het Balkan-schiereiland. Een vergelijking die niet opgaat. Er is op het Balkan-schiereiland, van Turken en Grieken afgezien, één Slavisch volk dat ongetwijfeld zoo krachtig is als alle Serviërs te zamen en vrij wat beter dan zij tot zelfbestuur geschikt: de Bulgaren. Het tegenwoordige Servië kan hoogstens het Piemont van een Groot-Servië zijn, waartoe, als men het ruim neemt, behalve Montenegro, Bosnië en Herzegowina, nog een kleine streep Turksch, en een grootere streep Oostenrijksch gebied in de toekomst met mogelijkheid zouden kunnen behooren. De bevolking van dat ideale Groot-Servië, hoewel de lieden van Servischen stam er het hoofdbestanddeel van uitmaken, is echter zoo doorspikkeld met andere elementen, en, wat misschien meer zegt, op kerkelijk gebied zoo verdeeld (in Roomsch-Katholieken Grieksch-Katholieken en Mohammedanen); - de economische ontwikkeling der onder Oostenrijksch bestuur staande gewesten is ook zooveel hooger dan die van het Koninkrijk Servië zelf, dat de kansen voor een Groot-Servische monarchie onder de Karageorgewitsjen niet heel gunstig

[p. 156]

staan. Van eenige gisting in Bosnië en Herzegowina zelf, die voor Oostenrijk gevaarlijke proportiën zou aannemen, verneemt men niets. Het is waar, het land is opgevuld met Oostenrijksche soldaten, maar eerst sedert betrekkelijk korten tijd. Ware er in de ingelijfde gewesten een krachtige partij die aansluiting bij Servië wil aanwezig, in de eerste maanden na de inlijving, toen de Oostenrijksche krijgsmacht nog niet boven de gewone sterkte was opgevoerd, had daarvan iets aan het licht moeten komen.

Wat het mogelijke verloop van een Oostenrijksch-Servischen oorlog betreft, de onverwijlde bezetting van Belgrado is zoo goed als zeker; - maar een oorlog op leven en dood behoeft daarmede nog lang niet uit te zijn. Hoe groot het numerieke overwicht der Oostenrijkers ook is, de gesteldheid van het Servische binnenland (bijna zonder toevoerwegen, en zeer geschikt voor de guerilla) is van dien aard, dat een exterminatie der Servische oorlogs-krachten ontzettende sommen zal vorderen. Maar ook de tegenwoordige toestand van gewapenden vrede kost Oostenrijk een half millioen kronen daags!

C.