De Gids. Jaargang 73

[p. 617]

Parlementaire kroniek.

24 Februari 1909.

De regeering kan tevreden zijn over de houding, die de Eerste Kamer bij het algemeene begrootingsdebat tegenover haar heeft aangenomen. Feitelijk was het de eerste gelegenheid, die zich aan het hooge staatslichaam voordeed, voor een algemeene discussie over de groote politiek. Kan een regeering meer wenschen, dan dat de eenige stem, die zich van de zijde der oppositie doet hooren, een geluid van instemming is en zachtkens vleit om toch vooral voorttegaan zooals begonnen was, onder belofte van in dat geval bereid te zijn tot sympathie? Aan het kabinet-Heemskerk is in de Eerste Kamer dit kansje te beurt gevallen. Van de linkerzijde, die toch ook in de Eerste Kamer tegen een ministerie dat was opgetreden naar ‘de beginselen levende in de rechterzijde’ moest vertegenwoordigen: ‘Her Majesty's most loyal opposition’, voerde alleen de heer Stork het woord over de algemeene politiek. En zijn geheele redevoering was slechts een bede aan het kabinet om te blijven wat het, blijkens den indruk, dien zijn optreden in Maart van het vorige jaar had gewekt, was geweest: een gematigd conservatief ministerie der rechterzijde. De heer Stork had in een dergelijk ministerie zelf zoozeer zijn ideaal gevonden, dat hij alle mogelijke moeite deed om het vrij te houden van de clericale smetten, die men het in de Tweede Kamer bij de jongste begrootings-discussiën had willen aanwrijven. Niet waar, - aldus ongeveer de Overijselsche afgevaardigde, - gij zijt volstrekt niet veranderd Booze tongen hebben dit slechts beweerd

[p. 618]

om u meer naar dr. Kuyper te dringen, maar ik begrijp het zeer goed: gij zijt en blijft wat ge in Maart 1908 waart, een christelijk kabinet, dat den takt heeft, van de christelijke beginselen niet te spreken. Natuurlijk, ge blijft altijd een kabinet van rechts, maar de mannen geven aan een ministerie het karakter, en evenals een kabinet-Van Doorn anders naar buiten zal optreden dan een kabinet-Borgesius, al behooren beiden tot de Liberale Unie, zoo is een kabinet-Heemskerk nooit te vergelijken met een ministerie-Kuyper.

De illusiën van den heer Stork moeten inzooverre verstoord zijn, als de heer Heemskerk met de hem eigen hoffelijkheid wel dankbaar akte nam van de welwillende houding van het Overijselsche Senaatslid, maar beslist meedeelde, dat de rechterzijde aangesloten moest blijven en dat van andere partij-verhoudingen voorshands geen sprake was. Dàt was de nuchtere waarheid van het met historische noten omtrent Groen en de ontwikkeling der rechtsche gecoaliseerde partijen voorziene betoog van den Premier. Het moet niet aangenaam zijn geweest voor den goedmoedigen prediker van het: ‘ga zoo voort, mijn zoon,’ ten antwoord te krijgen: ik heb zóo niet voort te gaan, want het is nooit mijn bedoeling geweest zelfs maar te beginnen, zooals gij het gaarne hadt. In de liefde en in de politiek moet men nu eenmaal voorzichtig zijn met het doen van declaraties.

Voor de constellatie der senatoriale linkerzijde is het intusschen teekenend, dat des heeren Stork's woord het eenige was, dat aan de algemeene politiek van het kabinet was gewijd. Een getrapte verkiezing geeft toch wel een andere Kamer dan een rechtstreeksche!

Nog op andere wijze bewoog zich intusschen de afgevaardigde van Overijsel op het terrein der algemeene politiek. Hij verdedigde zijn vrij-liberale beginselen tegen den aanval, dien zij van den heer Treub in diens redevoering ‘Vrijheid en Democratie’ had te verduren gehad. De vrij-liberalen waren, naar het oordeel van den heer Stork, niet conservatief en de wetgeving kon nu eenmaal niet den economisch zwakke tegen den economisch sterke voldoende hulp geven. Hoe met die uiting te rijmen was, dat de spreker het beginsel van de Ongevallenwet aanvaardt, is intusschen niet duidelijk.

Evenmin is helder, wat de heer Woltjer wil stellen tegenover het standpunt, dat door den heer Treub was ingenomen in de rede, die ook door dezen spreker onder het mes werd genomen.

[p. 619]

Voor de tegenstelling: theocratie en democratie, zooals de heer Treub die had gesteld, was de hoogleeraar der Vrije Universiteit met afschuw vervuld. En toch, hij kon in die gemoedsstemming slechts komen door op zeer gekunstelde gronden aan het begrip theocratie een andere beteekenis te hechten dan de algemeen gangbare. Tegen de vrijzinnig-democratische stelling, dat de Staat de ontwikkelingsvoorwaarden voor iedereen zooveel mogelijk heeft gelijk te maken, beweerde de heer Woltjer, dat ook een sociaaldemocraat dit zou kunnen onderschrijven. Alsof daarmede - gesteld het ware zoo - de stelling zou veroordeeld zijn! Zoo was ten slotte nog het meest beteekenende in de ernstige redevoering van dezen volgeling van dr. Kuyper, dat hij de heteronome moraal stelde tegenover de autonome moraal, die hij, naar aanleiding van Treub's redevoering, als die der vrijzinnig-democraten beschouwde. Maar hiermede haalde de heer Woltjer juist de antithese weer binnen de politiek, terwijl de strekking van Treub's betoog terecht was, dat het oordeel over metafysische vraagstukken onafhankelijk van dat over de staatkunde kon en moest blijven.

Het blijft met dat al van beteekenis, dat de leerstellingen der vrijzinnige-democratie in de Eerste Kamer een object zijn geweest van ernstige bespreking.

Had de heer Heemskerk uit den aard der zaak gemakkelijk spel bij de beantwoording van de redevoeringen die de groote politiek raakten, - immers hij had noch een lastigen debater als de heer Borgesius, noch een nuchteren denker als de heer Drucker, noch een vurigen volkskampioen als de heer Troelstra te woord te staan -, moeilijker was het voor hem, positie te nemen in een van de neteligste vraagstukken, waarvoor hij als minister van binnenlandsche zaken is komen te staan, en dat door twee sprekers, de heeren Van Leeuwen en Van Nierop, beiden door en door ter zake kundig, werd ter sprake gebracht: de gemeente-financiën. En op dit punt heeft de heer Heemskerk een verleden, hetgeen voor een minister altijd moeilijk is. De voormalige wethouder van Amsterdam toch, die weet wat financieele nood voor een gemeente beteekent, heeft, als lid der staatscommissie voor de gemeente-financiën, met een zijner collega's bij het voorstel dat de Commissie in haar geheel deed, een nota gevoegd, waarin hij van het ontwerp der Commissie afweek. De staatscommissie stelde in haar ontwerp den gemeenten alleen ver-

[p. 620]

ruiming van hun belastinggebied in uitzicht, de heer Heemskerk vroeg in zijn nota daarenboven verhooging van rijkssteun. De minister Heemskerk echter verloochende het commissielid van denzelfden naam, inzooverre hij vermeerdering van rijkssteun niet wilde toekennen. En inderdaad, het ontwerp tot wijziging der gemeentewet, dat eenige dagen na de hier besproken Eerste Kamer-discussie bij de Tweede Kamer is ingediend, neemt ongeveer onveranderd het stelsel van de staatscommissie over en ruimt geen plaats in aan meerderen rijkssteun. De heeren Van Leeuwen en Van Nierop, de laatste voorzitter der staatscommissie, deden met kracht een beroep op den oud-wethouder van Amsterdam tegenover den halstarrigen minister van binnenlandsche zaken. Grondtoon van beider betoog was, dat, hoezeer uitzetting van het belastinggebied voor de gemeenten ook voordeel zou brengen, door de mogelijkheid het vaste goed te treffen, zakelijke bedrijfsbelastingen in te voeren, de naamlooze vennootschappen aan te slaan en de forensen beter dan tot nog toe in de belasting te begrijpen, voor verschillende gemeenten, met name voor Amsterdam, hiermee geen voldoende hulp in den nood zou kunnen worden geboden. Voor de hoofdstad, en stellig ook voor andere steden, zou daarenboven meerdere rijkshulp dringend geboden zijn. Beide sprekers trachtten daarom den minister te vermurwen, door hem op zijn verleden als staatscommissie-lid te wijzen. Doch te vergeefs. De minister verdedigde zijn standpunt als lid der staatscommissie, doch toonde tegelijk aan, dat hij daarom nog niet als minister een wetsontwerp behoefde in te dienen, dat ook den rijkssteun aan de gemeenten vermeerderde. Het denkbeeld zijner nota - zoo sprak hij, en hij had hierin gelijk, - was slechts een denkbeeld. In zijn eigen gedachtengang zou men het niet in eens, doch slechts over langen termijn kunnen toepassen. Doch er was in de staatscommissie reeds gebleken, dat, al mocht het beginsel: meerdere rijkssubsidie, steun vinden bij velen, over de wijze van toepassing felle strijd zou ontbranden, zoodra men zich daarvoor aangordde. In dien zin had de minister recht te zeggen, dat dit vraagstuk nog niet rijp was voor oplossing, terwijl ten minste omtrent de noodzakelijkheid van verruiming van het gemeentelijke belastinggebied eenstemmigheid bestond.

De beide Amsterdamsche afgevaardigden, die natuurlijk door

[p. 621]

het ministerieele antwoord allerminst waren bevredigd, hadden eerst belangrijke beschouwingen gewijd aan den algemeenen financieelen toestand van het land, beschouwingen, waarmede ook de Tweede Kamer haar voordeel zal doen, wanneer het wetsontwerp omtrent de boekhouding der staatsbedrijven, dat de heer Heemskerk aankondigde, zal zijn ingediend.

Na de algemeene beschouwingen liepen de begrootings-hoofdstukken vlot van stapel. Bij Justitie alleen een breede discussie tusschen den minister en den heer Kist omtrent de ook in dit tijdschrift reeds besproken ‘achterstands-ontwerpen’ en bij Binnenlandsche Zaken de jaarlijksche weeklachten van den heer Van den Biesen over de woningwet. Zijn rede stond thans echter op een zoodanig peil, dat allen, die haar aanhoorden, zich hebben moeten afvragen, of daarmede het aanzien der Kamer, als ernstig staatslichaam, niet blijvend wordt geschaad.