De Gids. Jaargang 73

[p. 612]

Buitenlandsch overzicht.

Imbroglio. - Bülow en de agrariërs.
24 Februari.

Een vreemde, drukke, rammelende maand.

Waarop de aandacht te bepalen? Nauwelijks schijnt er iets te willen beklijven, of er duikt in een anderen hoek iets op van oogenblikkelijker belang. Het gevolg is een sterke spanning der zenuwen. Niemand weet recht hoe hij het heeft. Europa heeft waarlijk behoefte aan een leider.

Het is gewenscht dat het niet lang zoo dure. Maar wie heeft macht om klaarheid te brengen?

Noch het bezoek van koning Eduard te Berlijn, noch het Marokko-verdrag tusschen Duitschland en Frankrijk, zijn het domineerende feit van de maand. Veeleer is dat de gedurig duidelijker wordende toeleg van Rusland, om zoodanige verwarring in de Balkanzaken te stichten, dat het gelegenheid vindt zijn slag te slaan en in te halen wat het in den herfst van 1908 verloor.

Europa wordt er voor gestraft, dat het niet tijdig een Balkanconferentie heeft bijeen doen komen. Het ware de taak van Engeland en Duitschland geweest, te zorgen dat dit geschieden kon. Men had gehoopt, dat daarover bij het Engelsche koningsbezoek te Berlijn gesproken zou zijn. Is dat inderdaad gebeurd, dan blijkt er nog bedroefd weinig van de gevolgen; en het ware de hoogste tijd, dat er van bleek!

[p. 613]

Het Engelsche koningsbezoek is, après tout, niet zoo heel goed afgeloopen. Veel betuigingen van welwillendheid, veel bonhomie van den lijvigen ouden gentleman, een uitstekende houding van het recipieerende volk. Maar de delicate punten zijn ontweken. Vlak na den terugkeer een aankondiging van belastingverhooging in Engeland, noodig voor uitbreiding van vlootbouwkredieten! Als in het geruchtmakend artikel van Theodor Wolff in het Berliner Tageblatt: ‘Die deutsch-englische Allianz’, verschenen den dag vóór 's konings aankomst te Berlijn, inderdaad een op instigatie van Bülow uitgestoken hand mag worden vermoed (het is aanstonds verzekerd, maar op m.i. veel beter gronden betwijfeld), dan is die hand niet aangenomen.

Het is een hoogst merkwaardig artikel, waarvan het historisch gedeelte zóó slapjes is tegengesproken, dat het wel haast als geschiedenis mag worden aangenomen. Zoolang de Boerenoorlog onbeslist bleef, heeft Chamberlain Duitschland, door aanbiedingen van alliantie, geïmmobiliseerd; dit wordt niet beweerd, maar met de stukken aangetoond. Duitschland had toen de keus tusschen twee wegen, die het (volgens Wolff) beide uit zijn isolement zouden hebben geleid: het verdrag met Engeland, of de entente met Frankrijk en Rusland. Het heeft geen keus gedaan en is voortaan eerst recht geisoleerd geworden. Wolff zegt: door eigen domheid, die nu, tien jaren later, niet behoeft herhaald te worden. ‘Wir werden den König von England um so herzlicher bei uns begrüssen, je mehr wir überzeugt sein dürfen, dass die Leitung unserer auswärtigen Politik aus den Fehlern vergangener Jahre gelernt hat’.

Was die fout zoo groot? Was dan het gansche aanbod van Chamberlain iets anders dan een poging om de vastelands-mogend-heden onderling verdeeld te houden, tot Engeland de baas zou zijn in Zuid-Afrika? Een Engelsch-Duitsche alliantie, gesloten in 1899 of het jaar daarna, zou de Duitsche regeering op den rand van een oorlog met Rusland gebracht hebben, ter wille van belangen die in geenen deele de sympathie hadden van het Duitsche volk. Duitschland zou zich client gemaakt hebben van een andere mogendheid.

De entente met Frankrijk en Rusland dan? Maar waren zij in een oorlog tegen Engeland als bondgenooten te vertrouwen? De ervaring van den Jameson-tijd, toen Duitschland begonnen was

[p. 614]

zich bloot te geven, en Frankrijk-Rusland aanstonds bij Engeland liepen met aanbiedingen om Duitschland in den rug te vallen, kon kwalijk vergeten zijn.

Wij hebben waarlijk geen reden de Duitsche regeering te verwijten dat zij nimmer gepoogd heeft haar isolement te verbreken door combinatiën te aanvaarden die een bedreiging in zich hielden voor den Europeeschen vrede.

Duitschland had al die jaren een uitnemend belang bij den vrede, en heeft het nog. Het is, als men op handel en industrie let, de ‘young hopeful’ onder de mogendheden van Europa. Gedekt door het Drievoudig Verbond, waarvan Europa sinds lang was gaan inzien dat het geen offensieve waarde had, kon het zijn aandacht geven aan de bevordering in de eerste plaats van economische belangen. Het wekte daardoor noodzakelijk zeer sterken naijver op bij Engeland. Dit alles ligt zoo in de natuur der dingen dat geen aanbiedingen van alliantie (als Wolff schijnt te meenen) er iets aan veranderen kunnen. Het is in Duitschlands geval veel vestandiger zulk een aanbieding, die onmiddellijk den argwaan zou opwekken van derden, niet te doen.

Alliantiën raken trouwens uit den tijd. Zij onderstellen een vijand; hebben een spits tegen een persoon of land. Meestal scheppen zij nieuwe gevaren terwijl zij bestaande willen bezweren. Zij zijn een verouderde vorm van internationale verstandhouding. De wereld is te mobiel geworden, de bedoelingen in onzen van oorlog afkeerigen tijd zijn in wezen veelal niet fel vijandig genoeg meer, dan dat het passen zou nog gedurig opnieuw overeenkomsten te sluiten, die èn een zekere onveranderlijkheid van houding ten opzichte van bepaalde mogendheden onderstellen, èn tegelijk geen andere solutie in uitzicht brengen dan het onmiddellijk beroep op de ultima ratio regum. De Triplice en de Duplice zijn vermoedelijk de laatste die mogelijk waren van de oude klassieke soort. De handhaving dier beide verbonden, waaraan de wereld nu eenmaal gewoon geraakt is, mag zeker in het belang worden geacht van het behoud van den vrede. Ze niet op te zeggen, niet te wijzigen, is de beste manier ze den angel uit te rukken. Maar voor het overige is de toekomst aan den vorm van het conferentieel besluit, door overleggingen en afspraken ad hoc voorbereid en mogelijk gemaakt. De bevestiging van den wereldvrede hangt bovenal daarvan af,

[p. 615]

dat de weg gevonden worde om collectieve garantiën stringent te maken. Om dien weg te vinden is het eerste noodige dat hij worde gezocht; dat geen moeilijkheid boven de kim rijze of het overleg dat tot regeling bij gemeen besluit kan leiden, worde onmiddellijk geopend. Vaste vormen voor dat overleg zullen dan geleidelijk groeien, en daaruit zal weer de mogelijkheid ontstaan om eenmaal tot practisch bruikbare voorschriften omtrent de executie van genomen besluiten te geraken.

Toekomstmuziek? maar elke dag eerlijke inspanning bepaalt een stukje van die toekomst. Toekomst is ook het besluit, dat wij in een concreet geval morgen aan den dag kunnen nemen.

En hierom is het zoo teleurstellend, dat de zaak der Balkanconferentie zoo weinig vorderingen maakt. Niet dat zulk eene conferentie zich niet deerlijk zou kunnen vergissen, maar de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid zal dan althans een prikkel zijn om gemeenschappelijk naar het betere te blijven zoeken. Europa zal het ongetwijfeld altijd nog iets beter en onbaatzuchtiger doen, dan - Rusland, dat op de loer ligt om profijt te behalen van volstrekt particuliere natuur.

Het heeft Bulgarije verloren en wil het terugwinnen. Het kan hierin alleen slagen als Europa nog langer verzuimt zich als eenheid te doen gelden. Het lot van het roekelooze Servië wordt er aan gewaagd, voor Rusland den weg tot het onbeschreven protectoraat over Bulgarije open te houden. Gelukt het, een Servisch-Oostenrijksch conflict te doen ontstaan en eenigen tijd acuut te houden, dan zal Rusland, nu reeds de eerste om Ferdinand als koning te erkennen, vermoedelijk gelegenheid vinden zijn invloed in Bulgarije voor onbepaalden tijd weder te vestigen; - en Servië zal wellicht het gelag moeten betalen.

Onverwijlde Europeesche bemoeiing alleen met de afwikkeling der Turksch-Bulgaarsche quaestie kan het onheil verhoeden. Maar Europa schijnt, op dit zeer omineuze oogenblik, niet gereed te zijn.

De tusschen Frankrijk en Duitschland gepasseerde Marokkoverklaring is hoogst onbeduidend, als men op den tekst alleen let zonder dien in verband te beschouwen met het verleden. Dat het bijzonder staatkundig belang van Frankrijk als grensmogendheid, het gelijke recht van Duitschland als handelsmogendheid, weder-

[p. 616]

keerig worden erkend, lag eigenlijk al opgesloten in de door Frankrijk en Duitschland beide onderteekende acte van Algeciras. De winst bestaat hierin, dat wat toen aan twee kijvenden door de omstanders werd opgelegd, nu door die twee nog eens wordt bekrachtigd uit vrijen wil.

Curieus is de drukte die gemaakt wordt over de publicatie van 's Keizers danktelegram aan Radolin. De inhoud is even onschuldig als het telegram onnoodig; - maar Bülow beschouwt de afzending er van als een verbreking der afspraak van Potsdam en heeft de eerste gelegenheid de beste aangegrepen om te doen uitkomen dat hij de Marokko-verklaring geredigeerd heeft met Cambon. De zaak is, dat Bülow zich zeer onzeker voelt op zijn post, en nu overal intrigues tegen zich meent te ontdekken. Hij zal slechts kanselier kunnen blijven als hij zijn successiebelasting opoffert aan de wenschen der agrariërs, die hooger toon voeren dan ooit, en Bülow slechten dienst doen bij den Keizer, dien zij in het oog loopend vleien en bewierooken. De kracht die de agrariërs ontwikkelen in eene natie als de Duitsche, waar volgens de jongste beroepstelling (van het jaar 1907) slechts 28½ percent der bevolking in den landbouw werkzaam is, tegen ruim 56 percent in handel en nijverheid, grenst aan het ongelooflijke. Waar blijft de Duitsche anti-corn-law-league? Als de 56 percent zich niet geheel anders organiseeren en te weer stellen dan tot nu toe, is er weinig kans dat Bülow in een Robert Peel zal verkeeren.

C.