De Gids. Jaargang 72

[p. 603]

Buitenlandsch overzicht.

Borussia delenda.
24 November.

Wanneer het absolutisme zich ergens overleefd heeft, pleegt het zijn val aan te kondigen in de niet langer te verbergen resultaten van financieel wanbeheer.

Zoo was het in Frankrijk vóór de bijeenroeping der Staten-Generaal, zoo in Nederland omstreeks 1840, zoo in Duitschland op het einde van October 1908.

De troonrede waarmede den 20^sten October de Pruisische Landdag geopend werd, was een merkwaardig stuk. De koning vraagt 200 millioen mark aan nieuwe belastingen, die hij noodig heeft tot de verbetering der traktementen van landsdienaren, geestelijken en onderwijzers. Met herinnering aan het honderd-jarig jubilé der hervormingen van Stein, wordt tegelijk op decentralisatie en vereenvoudiging der bestuursvormen gezinspeeld, en eindelijk wordt te kennen gegeven, dat de regeering de ‘organische ontwikkeling’ van het Pruisische kiesrecht aan de orde zal stellen, zoodra ‘omvangrijke studiën’ te dezer zake, waarmede zij zich bezig houdt, zullen zijn ten einde gebracht.

Even later wordt bekend, dat het Rijk voor 1909 meer dan 500 millioen mark nieuwe belastingen wil vragen. Kan Pruisen de verzwaring van directe belastingen voorstellen, het Rijk kent deze niet en komt met verbruiksbelastingen op gas en electriciteit; op tabak, bier, wijn; met een brandewijn-monopolie; met een belasting op advertentiën.

[p. 604]

Welke zijn de oorzaken van den financieelen nood?

Wat het Rijk aangaat, in de eerste plaats de omstandigheid, dat het nimmer een behoorlijk financiewezen heeft gehad. De gedachte van 1871: het Rijk zal bestaan van de bijdragen der verbonden Staten (zooals Bismarck het uitdrukte: hun kostganger zijn), is in de toepassing op een geweldige débâcle uitgeloopen. Het Rijk heeft aan die bijdragen in de verte niet genoeg gehad; zij vormen nog slechts een belachelijk klein gedeelte van de inkomsten die het zich verschaffen moet om op de been te blijven. En daar de afzonderlijke Staten alle voor de hand liggende belastingen reeds bij zich hadden ingevoerd eer het Rijk werd opgericht, schoten voor het Rijk slechts niet voor de hand liggende over, veelal monstrueus van opzet en onzeker van rendement, als de berucht geworden ‘Fahrkartensteuer’. Daar nu een belangrijk deel der uitgaven die Duitschlands moderne outillage vordert (daaronder b.v. al die voor vloot en koloniën) voor rekening van het Rijk kwamen, kon dit in zijn behoeften alleen voorzien door in toenemende mate zijn toevlucht te nemen tot leeningen. Op de begrootingen der laatste vijf jaar zijn één en een kwart milliard tekorten uit leening gedekt. Het Rijk had in 1878 139 millioen mark schuld, in 1888 834 millioen, in 1908 4400 millioen. En deze voorbeeldeloos snelle toeneming heeft plaats gehad in een tijd van vollen vrede voor Duitschland, waarin wel de militaire uitgaven aanhoudend zijn gestegen, maar de volkswelvaart toch zeker niet minder.

Deze toestanden zijn bij een volk als het Duitsche alleen te verontschuldigen, wanneer men ze beschouwt als groeiverschijnselen. Het Duitsche volk is laat op de vlakte verschenen; het heeft in korten tijd veel moeten inhalen. Thans echter begint zijn reputatie te vorderen dat het zoo niet verder gaat. Reeds is het Duitsche 3 percents fonds op de markt gedaald tot 83 (het Fransche haalt 95½), en staat het Duitsche 4 percents fonds beneden pari, en nauwelijks hooger dan het Turksche of Spaansche.

De waardigheid van het Duitsche volk vordert ook nog iets anders. Het moet de uitgaven, die de regeering voorstelt, kunnen toetsen aan zijn vermogen. Het kan dit alleen, wanneer het Rijk directe belastingen heft. Het Rijk, dat, vergeleken met de afzonderlijke Staten, verreweg de gewichtigste, het meeste geld noodig

[p. 605]

hebbende organisatie is geworden, moet aan ieder burger durven zeggen: zóó en zóóveel vraag ik van u: maak uw budget op en reken na of gij het mij geven kunt, dan of uw vertegenwoordigers het mij moeten weigeren. Thans wordt, wat het Rijk vraagt, door niemand beseft, eer het te laat is.

Zulk een Rijkswaardige financieele politiek kan alleen worden gevoerd door een werkelijk uit het Rijk haar kracht puttende, aan het Rijk zich verantwoordelijk voelende regeering.

Het Duitsche Rijk bezit zulk eene regeering niet. De voorstellen die den Rijksdag worden aangeboden zijn niet afkomstig van een verantwoordelijk Rijksministerie, maar van een bondsraad die samengesteld is uit afgevaardigden van de particuliere landsregeeringen, en die beheerscht wordt door Pruisen.

Pruisen is de incarnatie van een beginsel dat zich overleefd heeft. Het groote Duitsche volk, in 1848 onbekwaam gebleken zich op eigen gezag als moderne natie te constitueeren, heeft zich de Pruisische dictatuur moeten laten welgevallen. Het behoeft die thans niet meer. De opvoeder heeft zijn taak volbracht en zich daarmede overbodig gemaakt. De leerling is hem boven het hoofd gegroeid. De autoritaire Pruisische staat toont zich een onbekwaam Rijksregeerder. Hij kàn het werk niet meer af. Hij is nog slechts een stuntelige antiquiteit, die vallen zal wanneer het kleinste steentje wordt losgebroken.

Het Pruisische regime heeft zich vereenzelvigd met de heerschappij eener militaire en bureaucratische kaste, die een groot verleden heeft maar een kleine toekomst. Ten gevolge van een monsterlijk onrechtvaardige kiesrechtregeling is de partij van het historische Pruisen nog meester in den Pruisischen landdag, maar het maatschappelijk overwicht behoort reeds aan anderen. Het is een anomalie, dat een groot industrieel rijk beheerscht wordt door zijn achterlijkste en armste gewesten. De Pruisische regeering zelve begint het te voelen. Dat zij voor haar ambtenaren millioenen en steeds meer millioenen noodig heeft, is een gevolg van de kunstmatige opdrijving der prijzen van alle eerste levensbehoeften, die zij, ter wille van de agrariërs beoosten de Elbe, door haar eigen tolpolitiek heeft uitgelokt en voortgaat te bevorderen. Het zinnetje in de troonrede van 20 October, hoe onschuldig het er uitziet, is het begin eener omwending van zaken. Zoodra het Pruisische

[p. 606]

kiesrecht erkend wordt als iets dat zich te ‘ontwikkelen’ heeft, is de bijl aan den wortel van den boom gelegd.

Wanneer eenmaal dezelfde volkswil zich zal kunnen doen gelden in den Pruisischen landdag en in den Rijksdag, kan het niet missen of er zullen in de organisatie van het Duitsche Rijk veranderingen moeten komen. De regeling van 1871 is gemaakt voor 1871, toen het Duitsche Rijk nog geacht kon worden eerst in de vrije wilsbeschikking der particuliere landsregeeringen zijn bestaan te hebben. Thans is het Rijk gevestigd, onverdelgbaar, het natuurlijk orgaan van een groot en mondig geworden volk, dat tot dusver al zijn aandacht aan den opbouw van zijn materieele welvaart heeft geschonken, maar juist omdat het welvarend en groot geworden is, ook een in politieken zin waakzaam en werkzaam volk worden moet. Op straffe van achteruitgang!

Het malle interview-incident heeft het Duitsche volk een oogenblik bezorgd van heilzame schaamte. Het heeft het accent weten te vinden om te doen begrijpen dat zijn wil in volle tegenspraak was met opvattingen en handelingen van den monarch, en dat de monarch zich naar het volk zou hebben te voegen. Bülow heeft den ernst van het oogenblik beseft en verkregen dat de Keizer in de bestudeerde nonchalance van Donaueschingen (een vossejacht die hem heugen zal!) niet volhardde. Unbeirrt...., men kan in de verleiding komen in het eerste woord der keizerlijke mededeeling tegelijk de kern te zien. Het begint zoo hoog en fier! Maar wat volgt er? Dat de Keizer een kanselier van zijn vertrouwen verzekert, die hem in den Rijksdag vrijwel losgelaten had, niet zoozeer door wat hij zeide, als door wat hij zeggen liet zonder een woord van protest.

Men spreekt nu van constitutioneele waarborgen: van medewerking van den Rijksdag aan de benoeming van den Rijkskanselier, van een wet op diens in de constitutie van 1871 alleen naar het woord aanwezige verantwoordelijkheid. Dit zijn onwezenlijke dingen. De Rijksdag houdt de koorden van de beurs. Als hij, met die in de vuist, niet de baas weet te worden in Duitschland, kan geen wet ter wereld hem helpen.

Men heeft nu critiek geoefend op een loslippig, zich in superla-

[p. 607]

tieven te buiten gaand monarch. Maar er is meer te bedwingen dan de gevaarlijke eigenschap van een individu. Men moet het systeem ten val brengen, waarin zulk een eigenschap van één Duitscher onder de zestig millioen een nationaal (en een internationaal) gevaar heeft kunnen opleveren van de eerste grootte.

Praeterea censete Borussiam esse delendam.

C.