De Gids. Jaargang 72

[p. 392]

Bibliographie.

Lieveke, door Eline Mare. - Rotterdam, Meindert Boogaerdt.

Eline Mare is de schuilnaam eener jonge Vlaamsche en Lieveke haar eerste boek. De mogelijkheid onderstellen, dat veel van wat hier wordt verteld, der schrijfster, nog niet zoo heel lang geleden, zelve overkomen mag zijn, is te kennen geven, dat het vertelde den frisschen indruk laat van iets innig doorleefds. Het boek is het verhaal van een kostschool-leven, met als begin het vertrek, en met als slot de terugkeerin de ouderlijke woning. Lieveke's vader is bestuurder van een fabriek, haar moeder de niet sterke vormster van een aldoor aanwassend gezin. Wanneer het kind vertrekt, leven er nog grootouders, en de poëzie van haar afreis is het smartelijk verzet tegen haar heengaan van den grootvader, die, wanneer zij na eenige jaren als Livine terugkeert, weduwnaar is geworden. Is hij in dezen staat zóóveel veranderd, dat het meisje - en wij met haar - hierdoor den eersten avond van haar weer-thuiszijn zoo een gansch anderen indruk van hem krijgt dan van den teergevoelige, die haar niet wilde laten gaan, in het begin van het boek? Ach, dáár hebben wij immers, ter loops, vernomen, dat vader en grootvader beiden 's avonds naar de societeit plachten te trekken en er ‘te zwaar geladen’ vandaan kwamen? Maar toen kon dit voor het meisje verheimelijkt en nu niet meer. En dus zien en hooren en voelen ook wij het nu gansch anders.

Want dit is zoo in het gansche boek: - wij doorleven Lieveke's indrukken mee, wij zien het gebeurende met hare oogen; het wordt door Eline Mare beschreven, als hebbende de proportiën, welke het voor Lieveke heeft.

Dat is niet stelselmatig gedaan, noch in een verteltrant, waarbij ons aldoor wordt gezegd, dat we de gedachten of gewaarwordingen van het meisje lezen - zelfs wordt er nu en dan van afgeweken, wanneer Lieveke een moment op den achtergrond staat.

Doch de frischheid, de innigheid van het verhaal is verkregen, doordat het bevat het impressionisme van een meisjeszieltje.

De schrijfster heeft van te voren fragmenten gepubliceerd in verscheidene tijdschriften. Dit doen is wel begrijpelijk. De roman is saamgesteld uit een lange reeks fragmenten, welke niet altijd even zorgvol aan elkander zijn verbonden en ook wel eens zonderling van proportie lijken; doch die niet alleen steeds een zeer levendige lectuur vormen, maar ook, hoe vlug - soms vluchtig - een gebeurtenisje schetsend, gestadig ons in de stemming houden. Men krijgt, wanneer het wat schielijk gaat, niet de gewaarwording van een vaagheid, ontstaande uit gebrek aan vertelstof, maar van een oogenblikkelijke haastigheid bij de schrijfster, die veel heeft mede te deelen.

Lieveke is een zeer gewoon meisje. Het eenige ongewone aan haar voor

[p. 393]

ons, noorderlingen, is hare vlaamschheid. Maar het innerlijk-wezen van dit gewone meisje ligt hier voor ons open: ten volle, vol leven; het is prachtig van belangwekkendheid, gelijk gansch de nonnetjes-school: curieus, en mooi van veel liefs en fijns, en verrukkelijk vol humor.

Barend Wels door Theo Thijssen. Bussum, C.A.J. van Dishoeck.

Een onderwijzer, die schrijven kan, heeft een brok uit een onderwijzersleven beschreven en iets goeds, belangwekkends geleverd. De schoolmeester staat in onze literatuur als een figuur van min of meer venijnige bespotting, een type met hekelzucht geteekend. Den om zijn pedanterie uitgelachen meester te teekenen, was een genoegen, waarvan men niet beu scheen te worden. Toch bleef het oppervlakkig werk.

Nu een onderwijzersfiguur met ernst is geteekend, blijkt het populaire spot-cliché geenszins van het hoofd tot de voeten onjuist. Maar met het geheel wordt het lachwekkende verklaard. En vooral - want dat de weelde van het weten den zoon van het kleermakertje niet licht valt, is natuurlijk - vooral wordt getoond, hoeveel schijn en welbewust spel er is in eens schoolmeesters strengen hoogheid. Met zichzelf heeft Barend Wels veel meer te stellen dan met welken leerling ook. Die luimen, die wisselende stemmingen en inzichten zijn klaar en scherp voorgesteld. Zoowel in de klasse als in Barend's huis worden we binnengebracht en we krijgen gelegenheid, veel kenschetsends er op te merken. De meeste tafreelen zijn levendig.

Het brok, uit Barend's leven ons voorgelegd, is de tijd van zijn studeeren voor de hoofdakte. Het is voor hem een zeer moeilijke tijd. Aldoor zit hij in den knel. Hij ziet kameraden veel prettiger leven, denkt, dat die er nooit zullen komen, staat verbaasd, wanneer ook zij slagen, en waagt zich nu in wat vrijer leven. Hier voelt men een tendenz in het boek. De slotzin zegt trouwens, dat de schrijver een tendenz gehad heeft. Om deze te doen aanvaarden, zou hij, na de minutieuse, levendige tooneelen van vóór het examen, die geestesverandering, die zooveel inheeft, uitvoeriger en hierdoor levendiger en krachtiger hebben moeten beschrijven.

Pastoor Hugo Verriest, Biographische studie door André de Ridder. - Amsterdam, L.J. Veen.

Wie onder ons bereikt iets wezenlijks nog met te spréken over kunst? Als ik met waardeering de begaafdheid van den heer R. Casimir gedenk, weet ik niemand anders of beters te noemen. Er wordt - of is - uitmuntende kritiek geschréven; maar, hoe ernstig b.v. Van Deyssel er zich bij houde, men leest zijn mooie stuk over Thijs Maris veel liever dan dat men het van hem hoort.

Waren de oudere schrijvers bekwamere sprekers? Ik durf de herinneringen uit mijn jongenstijd, toen mijn nieuwsgierigheid voldaan werd, wanneer ik Hofdijk mocht hooren of Jan ten Brink, niet tot eenige beslissing gebruiken.

Wat niemand in het heden vermocht, bleek, enkele jaren geleden, een pastoor uit Vlaanderen te kunnen, een niet meer jong man, wiens naam aan weinigen slechts bekend

[p. 394]

was - Hugo Verriest. ‘In Holland waren de lieden de volmaaktheid, de hoofschheid, de voornaamheid van hunne voordrachtgevers beu, hun gediscoureer van uit de hoogte, hunne professorale lesgeving, tot dat Verriest verscheen in de natuurlijkheid, de openheid en de vrankheid van zijn wezen...’ Zoo verklaart de heer De Ridder den bijval, door den pastoor in ons land gevonden. Best hoorde men dezen geen twee maal zijnen Gezelle prijzen, daar de ‘natuurlijkheid’ dan bestudeerd bleek en verscheidene kleine zetten, welke de aangenaamste herinneringen hadden gelaten als van iets geheel-spontaan fijns en geestigs, bij de herhaling onbekoorlijk werden.

Wil de dankbare belangstelling van noord-nederlandsche hoorders over dezen man van literaire actie, die een strijder is geweest in de beschaving van het katholieke Vlaanderen, wat meer weten, het werk des heeren De Ridder kan ongetwijfeld diensten bewijzen Na het dikke boek over Streuvels, zonderlinge vermenging van kritiek en reportage tot een geheel, dat aan - immers overbodige - reclame deed denken, ben ik een beetje bang voor den heer De Ridder. Maar hij is ijverig en van goeden wil en, al gebruikt hij wat groote woorden, de inleiding tot dit nieuwe boek stelt gerust, dat hij voorzichtigheid heeft geleerd. Wie nog meér soberheid zou verlangen in deze ‘biographische studie’, waarvan aanvankelijk wordt verzekerd, dat zij geen ‘literaire kritiek’ is, bedenke, dat zoowel Antwerpen als Ingoyghem bezuiden den Moerdijk liggen.

De verklaring, van ‘Gezelle's zwijgen’ gegeven, maakt een aangenamen indruk van waarschijnlijkheid. De geestelijke superieuren van den dichter zouden dan niet schuldig staan aan opzettelijke onderdrukking van een geniaal man. Zij zouden hem als priester en als leeraar zonderling en onpraktisch hebben gevonden; en zijn beteekenis als dichter zouden zij zoo min als andere tijdgenooten hebben beseft. Met dat al leert ook dit boek over een der poëzie warm gezind geestelijke, zelf veel gekweld, gedwarsboomd, miskend, dat de hedendaagsche Vlaamsche literatuur, de kunst van Gezelle, Streuvels en zoo menigen andere, waarlijk niet te danken is aan den steun der, naar men gaarne herhaalt, voor kunst zooveel voelende ‘Moederkerk’.

J.d.M.