De Gids. Jaargang 72

[p. 336]

P.N. Muller.

Toen de redactie van de Gids tot mij het verzoek richtte om in haar tijdschrift den oud-redacteur P.N. Muller te willen herdenken, was mij dit een vernieuwde herinnering aan het feit, dat het aantal mijner oudere tijdgenooten sterk gedund is. De taak om den overledene te huldigen had niet aan mij moeten worden opgedragen, die P.N. Muller eerst heb leeren kennen toen hij een man van rijpen leeftijd was, maar aan een zijner intieme vrienden. Van deze vrienden is er waarschijnlijk niemand meer in leven. Het behoort tot de redenen, die het bereiken van een zoo hoogen leeftijd, als aan P.N. Muller te beurt viel, een twijfelachtig voorrecht doen achten, dat men bijna al zijne tijdgenooten naar het graf ziet dragen en als Guizot moet uitroepen: Je suis las de voir mourir. Wie den negentigjarigen leeftijd nadert, staat alleen in de wereld, zelfs het geslacht dat op het zijne gevolgd is begint hem te begeven; legt hij eindelijk het moede hoofd ter ruste, dan worden wel woorden van hulde, waardeering en erkentelijkheid vernomen, maar de stem der vriendschap, die van persoonlijke herinneringen uit den opgang des levens en zijne eersten bloei zoude kunnen gewagen, is verstomd.

Wat ik van P.N. Muller kan mededeelen, is dan ook tot mijn groot leedwezen onvoldoende om dezen, in vele opzichten eigenaardigen man eenigermate volledig te kenschetsen. Omtrent zijne vorming en ontwikkeling ben ik niet in staat eenige bijzonderheden te vermelden, ik kan slechts den indruk wedergeven dien hij in een reeds gevorderd tijdperk van zijn leven op mij heeft gemaakt.

[p. 337]

Als mederedacteur van de Gids heb ik hem gekend als een man met levendige belangstelling in alles wat op letterkundig, staatkundig en economisch gebied voorviel, een man van zeer besliste overtuiging op elk punt en steeds gereed om die overtuiging met de meeste vrijmoedigheid uit te spreken. Hij was de zoon van een doopsgezind predikant, die in den aanvang der vorige eeuw uit Crefeld, zijne vaderstad, naar Nederland was gekomen, waar hij later tot hoogleeraar aan het Seminarium voor doopsgezinde leeraren te Amsterdam werd benoemd en in die betrekking een eervollen naam heeft achtergelaten. Van zijne vier zonen, alle mannen van buitengewonen geestesaanleg, hebben zich drie meer algemeene bekendheid verworven. Frederik Muller, de groote boekenkenner, die de wetenschap der bibliographie in Nederland op hechte grondslagen heeft gevestigd, Hendrik Muller, het lid van de Eerste Kamer, die in de handelswereld te Rotterdam een voorname plaats innam, en P.N. Muller. Bij geen dezer drie broeders verloochende zich de Duitsche afkomst, zelfs niet in uiterlijk en in schrift. In hun spreken hadden zij het nadrukkelijke en zwaarwichtige dat Duitschers eigen is, daarbij de voorliefde voor het gebruik van krachtige uitdrukkingen; hun arbeid kenmerkte zich door Duitsche degelijkheid en noeste vlijt, kritischen zin en ernstige opvatting. Indien zij echter naar het uiterlijke aan hunnen Duitschen oorsprong deden denken, voor ieder die met hen in aanraking kwam was het niet twijfelachtig dat zij met hart en ziel Nederlanders waren. P.N. Muller was een trouw vaderlander, maar tevens een even volbloed Amsterdammer als zijn broeder Hendrik een volbloed Rotterdammer was. De beide broeders, die elkander zeer liefhadden en hoog waardeerden, zagen er altijd tegen op, om de eigenaardige belangen hunner steden met elkander te bespreken; op dit punt was eenparigheid van gevoelen volmaakt uitgesloten. Toen P.N. Muller door de Provinciale Staten van Noord Holland als lid der Eerste Kamer werd afgevaardigd, nam hij deze benoeming tot veler verwondering niet aan. De eigenlijke reden, die hem hiertoe genoopt had was, dat hij, geroepen om de belangen van Amsterdam te verdedigen en vooruit wetende, dat hij dat met warmte en geestdrift zou doen, er tegen opzag, om daardoor voortdurend in openlijken woordenstrijd te komen met den

[p. 338]

even warmen en slagvaardigen kampioen voor Rotterdam's belangen in de Eerste Kamer, met wien hij door zoo nauwe banden van bloedverwantschap en vriendschap was verbonden.

Als lid van den Amsterdamschen gemeenteraad en van de Provinciale Staten van Noord-Holland behoorde P.N. Muller tot de vrijzinnige partij. Hij had nog de dagen vóór 1848 gekend, den tijd toen in Amsterdam het denkbeeld van een regeerenden stand nog lang niet was uitgestorven. Op de hem eigen smakelijke wijze heb ik hem meermalen het verhaal hooren doen van een Amsterdamsch patriciër uit die dagen die, toen de directeur eener uitgeversfirma in den gemeenteraad was gekozen, zich de jammerklacht liet ontvallen: Waar gaan wij naar toe? een boekendrukker in den gemeenteraad!

In de dagen, toen hij aan het openbaar leven deelnam, was hij vooral op staathuishoudkundig gebied warm voorstander van de toenmaals als vooruitstrevend geldende begrippen. In zijne latere levensjaren kon hij niet meer onder de vooruitstrevenden gerekend worden, en zoude hij zelf dit ook niet gewenscht hebben. Naarmate zijn leeftijd toenam kon hij in de zoo snel en zoo merkbaar veranderende toestanden zich moeilijk voegen, de nieuwe denkbeelden en vooral de nieuwe personen bevielen hem volstrekt niet. Zoo hij al niet gezegd kon worden een laudator temporis acti te zijn geworden, een laudator temporis praesentis was hij allerminst.

P.N. Muller sprak zooals hij schreef en schreef zooals hij sprak. Hij kon wanneer hij in geestdrift of verontwaardiging geraakte uiting geven aan zijne gevoelens in woorden, waaruit vonken van oorspronkelijk vernuft schitterden. Het was een eigenaardig genot hem te hooren, wat de gemeenzame taal noemt: uitpakken.

Al was men het volstrekt niet met hem eens, er was toch geen aanleiding om verstoord te worden. Men mocht meenen dat zijn oordeel onbillijk en onjuist was, men gevoelde tevens dat het uit een oprecht en warm gemoed opwelde, en de gulle glimlach op het open gelaat, die somtijds den woordenvloed onderbrak, wees op een zekere gemoedelijkheid, die elke gedachte aan wrok of vijandschap tegen de personen op wie het gemunt was, ten eenenmale buitensloot.

Muller sprak altijd met eerbied en bewondering over Potgieter, die waarschijnlijk op zijne letterkundige ontwikkeling

[p. 339]

grooten invloed heeft gehad. Wat hij zelf op letterkundig gebied heeft voortgebracht, is zeker niet zonder verdienste, maar zal toch zijn naam niet doen voortleven. Als schrijver was hij het gelukkigst wanneer hij van verontwaardiging tintelde, bijvoorbeeld in de stukken: Klein, en: Naar de Merwede? verschenen in de Gids van Juni 1879 en van Februari 1881.

De onvoldoende oplossing van het destijds brandende vraagstuk der verbinding van Amsterdam met den Rhijn had Muller diep gegriefd; hij moest zijne ergernis lucht geven over de miskenning van de belangen der hoofdstad door Tweede Kamer en Regeering en liet zijne van verontwaardiging trillende pen den vrijen loop.

Met Muller's dood is weder verdwenen een ‘link with the past’, zooals de eigenaardige engelsche uitdrukking luidt. Het is zeker bij het klimmen onzer jaren een weemoedige gedachte, dat die banden met het verleden allengskens worden afgebroken, maar de troost blijft, dat de onverbiddelijke dood ons de herinneringen niet kan ontrooven, waardoor de gestorvenen voor ons blijven voortleven. Muller's aandenken zal bij mij niet worden uitgewischt, zijn beeld is te sprekend en te aantrekkelijk, om ooit uit mijne herinnering te verdwijnen.

Ik ben er van overtuigd, dat dit bij allen het geval zal zijn, die hem eenigszins van nabij hebben gekend en dat in Amsterdam de wakkere en kloeke man, die met onvermoeiden ijver strijd voerde voor de belangen van de stad, waar hij leefde en werkte, nog lang in de dankbare herinnering van velen zal blijven voortleven.

W.H. de Beaufort.