De Gids. Jaargang 72

[p. 183]

Bibliographie.

Parerga en Paralipomena (toevoegsels en uitlaatsels), kleine philosophische geschriften van Arthur Schopenhauer, vertaald en van een inleiding en aanteekeningen voorzien, door Dr. H.W.Ph.E. van den Bergh van Eysinga. Em. Querido, Amsterdam. 1908.

‘Een goede introductie tot de studie van wijsgeerige problemen’ noemt de heer v.d.B.v.E. Schopenhauers werken; en terecht. Het is daarom zeer toe te juichen, dat de uitgever Em. Querido de uitgave ondernomen heeft van Schopenhauers geschriften en als eerste deel daarvan heeft doen verschijnen de Parerga. ‘Het is niet te loochenen,’ zegt de vertaler, ‘dat de philosophische zin in onze dagen weer wakker wordt. Ook in kringen waar men, door gebrek aan vorming, toch reeds inspanning vorderende geschriften in de Duitsche taal niet, of althans moeilijk, leest. En daarom wordt den landgenoot deze vertolking aangeboden. Als eerste deelen zien het licht de Parerga en Paralipomena; deze zijn wel het meest populair geschreven.’ Wij hopen van harte, dat deze uitgave succes zal hebben, zoodat een volledige Schopenhauer-vertaling het licht zal kunnen zien.

Het is jammer en was toch aan den anderen kant niet te vermijden, dat de heer v.d.B.v.E. deze vertaling niet heeft kunnen ondernemen zonder haar te doen voorafgaan door een inleiding, die moet aantoonen, dat Schopenhauer, hoe groot hij ook moge zijn, toch in hoofdzaak propaedeutische waarde bezit en bij dieper nadenken voert tot - Hegel. Jammer, omdat de oplossing van Schopenhauer in Hegel een schijn-oplossing is (een bewering, die hier natuurlijk niet met argumenten kan worden gestaafd). Onvermijdelijk aan den anderen kant, omdat het in de rede ligt, dat een vereerder van Hegel een gelegenheid als deze zal aangrijpen, om de superioriteit en alles-omvattendheid van zijn meester aan te toonen. In ieder geval bewijst deze Schopenhauervertaling door een Hegeliaan, dat wij toch al iets verder zijn dan driekwart eeuw geleden, toen Schopenhauer, weinig philosophisch, zijn mede-philosoof uitschold voor minister-kreatuur en hansworst en deze, óók weinig philosopisch, zijn eminenten tegenstander, stelselmatig negeerde en doodzweeg.

Het meest populair geschreven stuk in dit eerste deel der Parerga is het eerste hoofdstuk: Korte opmerkingen betreffende levenswijsheid. Populair in den goeden zin des woords. Want uit alles spreekt de man, die veel nagedacht heeft, en nadenkt, ja, wiens bestaan hoofdzakelijk opgaat in het nadenken. Het innerlijk leven is eigenlijk het eenige, dat er op aan komt, ziedaar het Leitmotiv, dat steeds en steeds weer terugkeert. ‘Wat iemand voor zichzelven is, wat hem in de eenzaamheid begeleidt, en wat niemand

[p. 184]

hem kan schenken of ontnemen, is blijkbaar voor hem wezenlijker, dan al wat hij moge bezitten of in de oogen van anderen moge zijn. Een mensch met geest wordt in volstrekte eenzaamheid, door zijn eigen gedachten en phantasieën voortreffelijk beziggehouden, terwijl de voortdurende afwisseling van conversatie, tooneelspelen, uitgangen en amusementen, de martelende verveling van een stumperd niet kan afhouden’ (pag. 6). Een verhandeling, geheel doortrokken van een geest als uit deze woorden spreekt, moet ook nog in onzen gejaagden tijd een kalmeerenden, opvoedenden en veredelenden invloed uitoefenen, al moet óók opgemerkt worden, dat Schopenhauer's pessimisme hem soms tot een cynisme en sarcasme brengt, dat niet altijd een even gunstige uitwerking heeft.

De volgende twee hoofdstukken: Schets eener geschiedenis der leer van het ideale en het reale, en Fragmenten tot de geschiedenis der philosophie zijn, wat men zou kunnen noemen technisch-philosophische opstellen. Uit deze twee spreekt de geleerde, terwijl uit het straksgenoemde de denker, de geestelijk hoog-ontwikkelde mensch spreekt. Het vierde: Over de universiteitsphilosophie is een hoofdstuk, waaruit voor verscheidenen onzer letterkundige critici en kritieken-schrijvende letterkundigen veel valt te leeren: het is een zeer onwijsgeerige maar hier en daar hoogst vermakelijke en geestige scheldpartij op Fichte, Schelling en Hegel, vooral op den laatste. De twee laatste hoofdstukken van den bundel leggen getuigenis af van Schopenhauer's mystieke neigingen. De titel van het eerste geeft duidelijk genoeg aan, waarom het gaat, nl: Over de oogenschijnlijke planmatigheid in het lot van het individu. Beter ware misschien nog als titel geweest: Over de mogelijkheid van de oogenschijnlijke planmatigheid, enz., want aantoonen of bewijzen in den strengen zin des woords doet de schrijver niets. ‘Misschien kan wat ik hier heb neergeschreven’, zegt hij zelf, ‘eene zuiver metaphysische phantasie’ worden genoemd. Maar in elk geval acht hij het onderwerp van een teleologischen levensloop gewichtig genoeg, om er zijne aandacht aan te wijden, en zeer zeker is het hoofdstuk interessant en leerzaam om te lezen, en onmisbaar voor wie Schopenhauer's persoonlijke meeningen en neigingen zou willen leeren kennen. Hetzelfde geldt ook voor het laatste hoofdstuk: Verhandeling over geesten-zien en wat daarmede samenhangt. Hoe men ook over deze thans nog netelige kwestie moge denken, eerbied verdient Schopenhauer èn voor zijn groote eerlijkheid, waarmede hij niet schroomt, consequenties te aanvaarden, die de grondslagen van zijn eigen systeem in gevaar brengen, èn voor de bezadigdheid, waarmede hij het geheele vraagstuk behandelt, ofschoon de alles-ontkenners even een snauw krijgen in de woorden: ‘Wie heden ten dage de feiten van het dierlijk magnetisme en zijn helderzien betwijfelt, is niet ongeloovig, maar onwetend te noemen.’

Wie de systematische uiteenzetting van Schopenhauer's philosophie verlangt, moet deze in de zes hierbovengenoemde hoofdstukken niet zoeken. Wie een bevredigende oplossing van het wereldraadsel verlangt, moet deze trouwens bij Schopenhauer's overige werken óók niet zoeken. Maar wie omgang wenscht met een rijken, veelomvattenden, eerlijken geest, en ‘in’ enkele wijsgeerige problemen wil komen, die zal zich zeker de lectuur der Parerga niet beklagen.

J.d.J.