De Gids. Jaargang 72

[p. 172]

Parlementaire kroniek.

24 September 1908.

De eerste Troonrede onder het Kabinet-Heemskerk; of wil men zeggen de tweede en de regeeringsverklaring, die de premier op den 10^den Maart van dit jaar in de Tweede Kamer voorlas, laten gelden als een troonrede voor de beide Kamers te zamen? Het ministerie zelf schijnt dit zoo op te vatten, want het nu voorgelezen staatstuk spreekt van ‘reeds te voren toegezegde’ ontwerpen en heeft daarmede blijkbaar op het oog de toezeggingen, die voorkwamen in de verklaring van 10 Maart.

De Troonrede werd uitgesproken door den voorzitter van den ministerraad. Sinds de opening der Kamers in Mei 1894 na de ontbinding om Tak's kieswet was het niet voorgekomen, dat het hoofd van den Staat de opening van de Staten-Generaal aan het ministerie als commissie overliet. De heer Heemskerk, de anders zoo guitig-jeugdige staatsman, kweet zich van zijn taak met waardigen ernst. Zelfs lag er een zekere gedemptheid in zijn stem; het was of de sombere inhoud der rede zich aan den premier zelf had medegedeeld. Of wilde hij de Kamer er reeds van doordringen, dat haar stervensklokje luidt en moest zij door de sobere zinnen van het op zichzelf onaandoenlijk staatsstuk heen, zich de woorden in het geheugen roepen:

Das ist der böse Thanatos,
Er kommt auf einem fahlen Ross;
Ich hör' den Hufschlag, hör' den Trab,
Der dunkle Reiter holt mich ab....?

Ja, het is het laatste jaar voor de Kamer van 1905. Hoe gaat zij en hoe gaat de regeering de verkiezingen te gemoet?

[p. 173]

Een regeering, die scherp haar beginselen belijdt, schept daardoor den inzet van den electoralen strijd. Van een scherp aangeven der lijnen van het regeeringsbeleid echter is in deze troonrede geen spoor. Dat het ministerie zich voorstelt te regeeren ‘naar de beginselen levende in de rechterzijde’ moet men interpoleeren uit de regeeringsverklaring van 10 Maart met behulp van de zeer bescheiden en vage verwijzing, die de troonrede daarheen bevat

Wat het Kabinet wil brengen op het gebied van de sociale wetgeving is, met uitzondering van het thans toegezegde wetje op den nachtarbeid in het bakkersbedrijf, alleen op te diepen uit het debat bij het optreden in Maart. Er spreekt uit de troonrede geen oogenblik enthousiasme; wel klinkt er de stem in van den gedesillusioneerde.

Het meest ontnuchterd zal de heer Kolkman zijn. Hij toch vond den toestand der nederlandsche financiën van dien aard, dat hij geen andere versterking daarvan weet te vinden dan door het overnemen van de zoo veel gesmade plannen van zijn voorganger. De heer De Meester heeft school gemaakt: zijn opvolger kondigt aan een verhooging van het successie-recht en een algemeene inkomstenbelasting, waarbij nog een kapitaalbelasting als aanvulling. De heer Kolkman heeft het ‘jurare in verba Magistri’ nog verder voortgezet. Voor het volgend jaar zullen opcenten op de vermogens- en bedrijfsbelasting, wel is waar ‘een matig aantal’, worden voorgesteld. Ook is de verhooging van den accijns op het gedistilleerd in aantocht. Mocht die laatste belasting voor het bestaande tekort niet geheel noodig zijn, dan zal, wat er overblijft, strekken tot aequivalent van een verlaging van den suiker-accijns. Voorwaar, over gebrek aan esprit de suite bij het ministerie van financiën kan niet worden geklaagd! Misschien werd bij het hooren van deze passages uit de troonrede een enkel lid der rechterzijde wel herinnerd aan een hem van ouds bekend refrein: ça ne vaut pas la peine assurément....etc.

Maar indien al deze belasting-verhoogingen moeten dienen tot dekking van het tekort, dat in de millioenen-nota op niet minder dan tien millioen wordt geschat, hoe zal dan het geld gevonden worden voor de sociale hervormingen? Daarvoor zal - het hooge woord is er uit - het tarief voor invoerrechten moeten dienen. Zoo kondigt de regeering zich dus aan als protectionistisch, maar

[p. 174]

zij zal deze eigenschap pas werkzaam laten zijn na de verkiezingen van 1909. Want zelfs de indiening der tariefsherziening zal vóór dien tijd niet plaats hebben. Zij is ook onnoodig. Hoe zou in dit laatste jaar, met de overstelpende massa onafgedaan werk en de nog te verwachten spoedeischende ontwerpen, de Kamer een belangrijk stuk sociale wetgeving kunnen afdoen, nu dit nog niet in staat van wijzen is?

De troonrede is sober; behalve de belastingontwerpen en de voorstellen op het gebied der justitie, voorstellen die voor een goed deel liggen in de neutrale zone, zwijgt zij omtrent de levensvragen van ons volk. Juist dat is teekenend: juist dat zwijgen verleent deze regeering haar karakter van conservatief bewind. Geen woord over het kiesrecht en dat terwijl het gist in iedere partij wegens het kiesrecht-vraagstuk. Geen woord over het kiesrecht en dat terwijl de regeering op dit punt kleur heeft te bekennen en de natie niet in het onzekere mag laten! Het openbaar debat, dat straks bij de behandeling van de Staatsbegrooting zal worden gehouden, zal de regeering - dat is althans te hopen - den plicht opleggen hieromtrent duidelijk van haar wil en haar plannen mededeeling te doen.

Ten aanzien van Indië was wellicht het belangrijkste dat de rede deed uitkomen: de gewisheid waarmede verzekerd werd, dat door het bezoek van den heer Van Heutsz aan Atjeh een helder inzicht in den gang van zaken aldaar en omtrent den weg tot verbetering van dat gewest verkregen werd. Het aanstaande debat zal moeten uitwijzen of voor die gewisheid voldoende grond aanwezig was. Wie tot dusver zijn licht moest putten uit onderling tegenstrijdige rapporten; wie alleen te rade kon gaan met de geschiedenis der laatste 35 jaren, zal allicht weifelen te gelooven, dat nu inderdaad in zake Atjeh de steen der wijzen is gevonden. Maar minister Idenburg is blijkbaar hoopvol. Ook met betrekking tot de ‘zelfbesturende landschappen’, zooals zij in nieuw-nederlandsch heeten en voor welker welvaart, dank zij onzen bemoeienissen met het financieel beheer, goede verwachtingen zouden mogen worden gekoesterd. Die verzekering klinkt stout, indien men aan tal van landschappen onder zoogenaamd zelfbestuur denkt - b.v. in de onderhoorigheden van Atjeh - waar ons ingrijpen in de financi-

[p. 175]

eele aangelegenheden niet altijd even gelukkig was en tot dusver allerminst tot het opbloeien der volkswelvaart voerde. Ook te dezen aanzien is meer licht dringend noodig. Dat meerdere licht zal eveneens moeten schijnen op de oorzaken der bloedige ongeregeldheden ter Sumatra's Westkust. De regeering verklaarde ze diep te betreuren, die ongeregeldheden, ‘ook’ - waarom niet vooral? - ‘met het oog op de gevallen slachtoffers’. Natuurlijk! Maar ‘betreuren’ is niet genoeg. Er moet zekerheid zijn, dat het mogelijke zal worden gedaan om te heelen en te voorkomen. Daaromtrent werd niets vernomen. En ook over Java bewaarde de rede een onheilspellend stilzwijgen. Geen woord ter begroeting van het licht dat daar in het Oosten begint te gloren; geen woord ter verzekering dat van regeeringswege krachtig zal worden medegewerkt om den dageraad te doen groeien tot een luisterrijken dag...

Wàs de mededeeling betreffende Atjeh wel het belangrijkste, dat de openingsrede ten aanzien van Indië deed uitkomen? Of lag, evenals ten aanzien van Nederland, haar zwaartepunt in hetgeen niet gezegd werd? Zal, zoo ginds als hier, beperken, remmen, conserveeren, de leuze zijn van het Kabinet-Heemskerk?