De Gids. Jaargang 72

[p. 541]

Herboren vrouwenkunst.

Het Handweven. Handleiding bij het leeren weven op verschillende toestellen, met 57 afbeeldingen; door Margaretha Verwey. (Uitgaaf van de schrijfster, Amsterdam.)

Als eenmaal het stof, dat de 19e eeuw opwarrelde, is neergestreken, zoodat wij helderder kunnen zien wat aan onzen tijd voorafging; als stoom en electriciteit zulke alledaagsche zaken zijn geworden, dat men zich hare eerste toepassingen niet meer herinnert; - in één woord, wanneer het heden goed en wel verleden zal zijn geworden, dan zullen ongetwijfeld die oudere tijden-inwording, welke men nu middeneeuwen heet, tot hoogere waardeering komen.

Want waarlijk, ook toen heeft de rusteloos arbeidende menschengeest oogenblikken van geniaal scheppingsvermogen gekend en werken voortgebracht, welke later eeuwen niet kunnen verbeteren. Gij herinnert u natuurlijk de Notre Dame te Parijs? Maar in de groote woeling van de wereldstad, daarbij - hoe kolossaal ook - op een te groot plein geplaatst, gaat van dat monument geen kracht uit. Geheel anders de kathedraal te Reims, die op een betrekkelijk kleine ruimte, in groote stilte plotseling omhoog schiet uit het lage huizengedoe, en welker reusachtige beelden boven de ingangsbogen in een lange rij opgesteld, inderdaad zijn als wachters der stad van Kroon en Maagd.

In den besten tijd van de Gothiek ontstaan, toen de stijl bloeide in vreugde, en nog niet - zooals bij den Keulschen dom - in een wiskundig knutselen was verstard, was het niet minder geniaal gedacht om bij die ontzaglijke beeldenrijkheid buiten, het inwen-

[p. 542]

dige zoo bijzonder sober te houden. Niets wat dáár de gedachte afleidt van de gemeenschap met den Onzichtbare. Slechts daar te groote kaalheid van wand opnieuw de opmerkzaamheid zoude trekken, mag Reims zich gelukkig prijzen dat een vijftiende-eeuwsch godvruchtig kunstminnaar hare kerken met een zoo groot aantal kostbare tapijten beschonk, dat alle wanden van de kathedraal en van de niet minder merkwaardige St. Remi er mede bekleed konden worden.

Zoo vormden dan die kerken door de stille, innige kleurenpracht der wollen behangsels - zoo geheel anders dan die, welke door beschildering wordt verkregen - een stemmingsschouwspel ook voor wie - niet-Katholiek - enkel voelt voor de bouwgedachte. Wat de tapijten voorstellen: heiligen-legenden, laat dezen koel; hij ziet slechts de kleurenmengeling, Maar zoo rondgaande, wordt plotseling de blik getroffen door eene voorstelling, ]angs welke zeker achteloos zoude voorbijgaan, wie niet het boekje heeft gelezen, waarvan hierboven de titel is afgedrukt, en dat een zeer eigenaardige weeftechniek doet kennen. Want die voorstelling verplaatst in een middeneeuwsch bedrijf, dat - langen tijd sluimerend, zelfs den doodslaap schijnbaar ingegaan, - thans tot nieuw leven ontwaakt, óók dank dat werkje van mejufvrouw Verwey.

In het midden van het groote kleed is nl. de Heilige Maagd voorgesteld, gezeten in een ommuurden tuin. Tusschen twee kolommen is vóór haar een breede met bloemenfiguren doorvlochten band gespannen. De band is half voltooid; aan het eene uiteinde van het weefsel loopt dit samen in een tiental zeskante kleine plankjes of schijfjes: het eenvoudige werktuig waarmede de teekening in het weefsel verkregen wordt. Maria is bezig den band af te weven. In haar eene hand houdt zij een eenigszins spits toeloopend houten bord met handvat, waarmede zij den pas aangebrachten inslag aanslaat. Een tweetal engelen staan ter linker- en ter rechterzijde van de Heilige Maagd het werk gade te slaan, terwijl andere engelen over de tuinschutting gluren, en God de Vader, die in de wolken troont, met welgevallen neerziet op de nijvere Vrouwe.

De verdere ruimte ter weerszijden van dit hoofdbeeld wordt ingenomen door symbolische voorstellingen van de volmaaktheden van Maria: zoo de leidstar der zeelieden, de hemelpoort, de bron van levend water, enz.

[p. 543]

Een geweven onderschrift in fransche verzen doet zien hoe hoog die handenarbeid in de middeneeuwen werd geschat:

Marie vierge chaste, de mer estoille,

zoo vangt dit achtregelig vers aan, dat achtereenvolgens alle symbolische voorstellingen der volmaaktheden van Maria opnoemt, welke op het wandtapijt zijn afgebeeld, om dan ten slotte en als toppunt van hare volmaaktheid te roemen, dat zij:

en ung Jardin fermé est resolue
de besognier et sy de grace est pleine.

Dat band-weven derhalve wordt Maria als hoogste verdienste aangerekend!

Hoezéér dat band-weven, toen zoo hoog geprezen, in den loop der tijden in vergetelheid geraakte, wordt duidelijk uit de wijze waarop het voor eenige jaren opnieuw werd ontdekt.

In het werkje van mejufvrouw Verwey staat daaromtrent het volgende te lezen:

‘Eenige jaren geleden werd door mevr. M. Lehmann Filhés een werkje uitgegeven geheel aan deze wijze van bandweven gewijd. Héél uitvoerig verhaalt de schrijfster hierin, hoe voor 't eerst hare aandacht tot dit werd getrokken door het lezen van de uitdrukking “mit Brettchen gewebt”, in een werk handelende over de cultuurgeschiedenis van IJsland. Hoe zij, kort daarop, bij een bezoek aan het Deensche Volksmuseum te Kopenhagen, een in bewerking zijnden band zag hangen, die haar dadelijk de “Brettchenweberei” te binnen bracht.

Het waren een twaalftal vierkanten houten plankjes, ter grootte van 6 à 7 cM. In ieder der vier hoeken was een gaatje geboord, door ieder gaatje een wollen draad geregen, van welke draden met behulp der plankjes een eind band was geweven, die de indruk maakte van te zijn gebreid.

In verband met het gelezene rees het vermoeden dat men hier met een speciaal IJslandsche techniek te doen had. In die richting werd onderzocht. De bedoelde band bleek niet uit IJsland maar uit Randrup (Jutland) afkomstig, doch later werd in hetzelfde museum ook een IJslandsch stukje van ditzelfde weefsel gevonden.

Na veel studeeren en telkens weer probeeren gelukte het der

[p. 544]

schrijfster, met behulp van een band haar door een Jutlandsche dame ten geschenke gegeven, de werking van dat weefsel te begrijpen. En eenmaal de techniek kennende, doen zich allerlei verrassingen voor. Betrekkelijk altijd op dezelfde wijze werkende, wordt zoo groote verscheidenheid in resultaat verkregen, dat meer dan bij eenig ander weefsel de lust ontwaakt verder te zoeken en steeds meer te vinden.

Zoo ging het der schrijfster, zoo ging het ons, en zoo zal het velen gaan, die er mee kennis maken,’ - aldus betuigt mejufvrouw Verwey, die vervolgens de techniek van dit weven nader uiteen zet, en door smaakvolle, eenvoudige patronen toelicht.

Dat men in de hutten van IJsland en Jutland moeitevol de kunst terug moest vinden, welke eenmaal bloeide in de lusthoven van Frankrijk, gelijk het Reimsche tapijt doet zien, en zeker niet daar alleen, maar in de geheele toenmalige beschaafde wereld, bewijst wel hoezeer van lieverlede is opgedroogd de bron der vrouwelijke inventie.

Deze weer krachtig te doen vloeien, het handweven als kunstnijverheid opnieuw hier te lande tot eere te brengen, ziedaar hetgeen mejufvrouw Verwey met haar aardig verlucht boekske wil bereiken, en wij hopen van harte dat zij slagen zal. Want het beeld van Roemer Visser's dochter staat ons nog voor oogen: van letterkunde alleen kan de geest der vrouw niet leven, de arbeid van het hoofd dient gesteund te worden door die der handen, en geen betere inleiding tot de weefkunst is denkbaar dan die van het bandweven, waaraan hoofdzakelijk het werkje van deze kunstweefster is gewijd.

Met het meest eenvoudige kan op de lagere scholen worden aangevangen: het weven met behulp van een rekje, door welks latjes de draden loopen, welker eene uiteinde aan eenig vast punt is bevestigd, terwijl het andere aan de ceintuur van het kind wordt vastgeknoopt. Met dit hoogst onkostbare toestelletje kunnen zeer aardige bandfiguren vervaardigd worden, terwijl het weefstertje tevens inzicht krijgt in de algemeene beginselen der weeftechniek.

Het meer ingewikkelde weven - het kaartjes- of plankjes-weven, eischt natuurlijk grooter vaardigheid, doch is - althans wat de eenvoudiger patronen betreft - zeer wel door een kinderhand te leeren. Tot hoever men hierin gaan kan met een tiental zeskante

[p. 545]

plankjes, bewijst de hoogst artistieke arbeid welke op het Reimsche tapijt wordt voorgesteld.

Of men enkel met het boekje gewapend, het bandweven in al zijne onderdeelen zal leeren kennen, laat ik aan dames ter beslissing over. Ik hoop haast van niet, want dit zal haar een aanleiding zijn om de inrichting van mejufvrouw Verwey in de Nieuwe Spiegelstraat, No. 64, hier ter stede te bezoeken, eene inrichting, welke meer dan eenige andere handwerkenwinkel ons tot den waarlijk goeden ouden tijd terugvoert. Van uit het voorvertrek ziet men in het lokaal der arbeidsters, waar door rappe meisjeshanden allerlei kunstweefwerk wordt uitgevoerd, terwijl boven, in een klein vertrekje, de organiseerende kracht troont van deze zich steeds meer en meer uitbreidende instelling. Daar ontvangt mejufvrouw Verwey hare medewerksters en allen die haar om raad en voorlichting komen vragen. Aldaar kan ontmoeten wie het voorrecht heeft te worden toegelaten, de vrouwen van Nederland die opnieuw de handenarbeid tot eere zoeken te brengen, - een nog steeds, helaas, te klein getal, doch dat ongetwijfeld eenmaal aan het hoofd zal staan van een gansche schare vrouwelijke krachten. Want niet enkel op politiek gebied heeft de vrouw zich een plaats te veroveren, ook op het gebied van den handenarbeid dient zij den rang te hernemen, welke indolentie en kwalijk begrip van fatsoen deden verloren gaan. En mejufvrouw Verwey, die door eigen voorbeeld toont hoe eene vrouw tegelijkertijd commerciëel eene zaak tot bloei brengen kan en voldoen aan de hoogste eischen der kunst, is zeker wel de beste gids, die men zich in dezen kan wenschen.

R.P.J. Tutein Nolthenius.