De Gids. Jaargang 72

[p. 386]

Buitenlandsch overzicht.

Het bevestigt zich, dat de Engelsch-Russische ‘entente’ vooral op de zaken van het Balkan-schiereiland betrekking heeft. Engeland heeft aan de mogendheden mededeeling gedaan van zijn denkbeelden omtrent de wijze waarop de orde in Macedonië zal zijn te herstellen; daarnevens is eene Russische nota aangekondigd over de hervormingen die op het herstel der orde zullen moeten volgen. Naar het schijnt is thans pressie te wachten op Oostenrijk om zich bij de voorstellen van Rusland en Engeland aan te sluiten. Iswolsky zal Aehrenthal bezoeken, en koning Eduard gaat zijn jaarlijksche reis aanvaarden naar Marienbad, met het daarbij behoorend bezoek aan keizer Frans Jozef te Ischl. Een geruchtmakend artikel in de Engelsche pers heeft te verstaan gegeven dat het mogelijk zou zijn bij een eventueele afrekening met den Sultan in ruime mate aan Oostenrijksche wenschen te gemoet te komen, in veel ruimer mate, dan wanneer Oostenrijk het bij Duitschland alleen blijft zoeken. Het is wel niet te denken dat Oostenrijk zich door zulke voorspiegelingen tot een verandering van staatkunde zal laten bewegen. Het weet dat het, de Sultan geveld, in Constantinopel met de Russen te doen zou krijgen, en het wil dezen ruil liever niet beproeven. Wèl zal Oostenrijk, krachtens zijn eigenaardtge positie en belangen, er zich gaarne toe leenen de noodzakelijke tusschenpersoon te zijn tusschen de entente-mogendheden en Duitschland, indien het de anderen inderdaad om een vreedzame oplossing der Balkan-moeilijkheden te doen is. Niemand denkt er aan, Duitschland van het Europeesch concert uit te sluiten, maar men wil het noodzaken zijn viool

[p. 387]

naar die van anderen te stemmen. Zoo wordt het zelfs nog onbeslist gelaten, of koning Eduard den weg naar Marienbad wel over Duitschland nemen zal, in welk geval hij niet zou kunnen nalaten zijn keizerlijken neef te ontmoeten. Het eind zal wel zijn dat de ontmoeting plaats heeft, maar dat politieke aanraking eerst via Oostenrijk zal worden gezocht. - Wat Macedonië betreft, maken de mogendheden door de omslachtigheid die aan een gemeenschappelijk besluit voorafgaat, zich de zaak niet gemakkelijk. Het was er, met de Bulgaarsche, de Servische, de Grieksche benden, al verward en gevaarlijk genoeg; - en nu breekt er bovendien nog de opstand der Jong-Turken uit. Hoeveel bloed zal nog moeten vloeien eer het vrede is daarginds? En wie zal de pacificator zijn? Een gedelegeerde van den veelhoofdigen raad der mogendheden zal als zoodanig altijd een zware en ondankbare taak hebben, het op den duur niet klaar spelen. Welke krachten levert het schiereiland zelf? Bulgarije? Het beeldt zich gaarne in de toekomstmogendheid van die streken te zijn; de Sultan vreest het en noemt, met een grein van waarheid, de Macedonische kwestie er een van Bulgaarsch maaksel. De mededingers naar invloed in Macedonië, Servië, Griekenland, zijn numeriek zwakker en toonen zich ook minder bekwaam.

Intusschen, velen zullen bij een regeling der Macedonische zaken een woord willen medespreken. Aan hervormingsontwerpen en ook aan verdeelingsplannen ontbreekt het niet; wat de laatste betreft, is de moeilijkheid maar, dat ‘natuurlijke’ en ethnographische grenzen veelal daarginds niet samenvallen.

Ook Albanië ligt op zijn luimen. Een Albaneesch prins, van moederszijde nakomeling van Skanderberg, reist de entente-mogendheden af om zich aan te bevelen voor een op te richten Albaneeschen troon. Elke regeling der Macedonische zaken, die eenig uitzicht wil hebben op standvastigheid, zal zich tevens met Albanië moeten bezig houden.

Werk voor de Europeesche diplomatie, en voor de Europeesche vredesvrienden! Zij kunnen, bij beleidvol optreden, veel, vermoedelijk reeds alles, doen om gemaakte opwindingen, waaraan het in den eerstvolgenden tijd niet zal ontbreken, neer te drukken. Er is goddank reeds eenige ondervinding op dit punt. Zal, wat zeer mogelijk is, de regeling der Balkan-zaken niet kunnen plaats hebben

[p. 388]

zonder er geweld voor te plegen, dan behoort het geweld te worden gelocaliseerd en te geschieden op gemeen-Europeesche verantwoordelijkheid.

Het panslavistisch congres te Praag heeft in Duitschland onaangenamer gewaarwordingen veroorzaakt dan waarvoor men gaarne uitkomt. De ostentatie waarmede men in Duitsche bladen met het congres den spot dreef, geeft te denken. Zóó en zóóveel nationaliteiten, die niet anders te zamen congres houden kunnen, dan door de handelingen te doen plaats hebben - in het Fransch! Een congres waar Polen en Russen, waar Polen en Ruthenen, doen moeten alsof er geen vijandschap meer tusschen hen bestaat!

Evenwel is het congres volstrekt niet zulk een mallotentroep geweest, als Duitsche bladen voorspelden dat het worden zou. Men heeft er weinig zevenklappers afgestoken en vrij wat zaken gedaan: voorbereiding eener Groot-Slavische Bank, met vertakkingen te Londen en Parijs, om de Slavische industrie en volkswelvaart zooveel mogelijk van het Duitsche kapitaal onafhankelijk te maken; voorbereiding eener Groot-Slavische Tentoonstelling te Moskou in 1911 of later. De Russische regeering is, naar men denken kan, gunstig gestemd. Het is echter voor de zaak, in zooverre zij een goede zaak is, bepaald noodig dat zij zorge niet met bemoeiingen der Russische regeering te kunnen worden vereenzelvigd. De herinnering aan Katkow is te droevig, en nog zoo levendig in Europa, dat het woord ‘panslavisme’ allereerst de gedachte wekt aan reactionnaire Russische binnenlandsche politiek. Het woord is echter goed genoeg, om met der tijd iets beters te gaan beduiden. De verheffing der Slaven tot hooger economisch peil is een gebeurtenis van verre strekking, die ieder weldenkend Europeeër welkom moet wezen. Zij brengt een aantal vraagstukken mede van allermoeilijksten aard, die gevaren in zich sluiten voor den Europeeschen vrede. Stilstand is de dood, en het is al te gemakkelijk, te verlangen dat ten believe van Germaansch Europa de ontwikkeling van de Slavische volken op zeker punt dat Germanje schikt, halt zal maken. De Duitsche pers ontkomt niet aan het verwijt, in deze zaken van gemis aan inzicht of aan goeden smaak (of aan deze beide tegelijk) blijk te geven. De Slaven merken dit zeer wel op, en schrijven het op de lange grievenlijst.

[p. 389]

Ziekte van den beklaagde, die verder verhoor onmogelijk maakte, heeft Duitschland en de wereld van het proces-Eulenburg bevrijd. Men weet niet wat afzichtelijker was, de val van den hooggeplaatste, of het gegrinnik van het gemeen. Wat wordt de man van Friedrichsruh laat, en wat wordt hij onwaardig gewroken!

Duitschland's moraliteit naar de 't zij bewezen 't zij waarschijnlijk gemaakte afdwalingen van enkelen te beoordeelen, zou even dom zijn als smakeloos. Eerder dan van een moreelen, zou men mogen spreken van een intellectueelen ‘Krach’. Procureur-generaal Isenbiel, die evenals vele heeren van zijne professie gaarne wat franje aanbrengt, heeft gemeend den beklaagde ‘hoog begaafd en geniaal’ te mogen noemen. Dat zal niemand herhalen die nuchtertjes nagaat wat de vorst in het proces al zoo gezegd en gedaan heeft. Het was voor iemand die de reputatie had een der fijnste geesten van het land te zijn, voor den vriend van Gobineau en Houston Stuart Chamberlain, niet anders dan pitoyabel. Dat vorst Eulenburg op het oogenblik dat de Bismarck-epigonen hem tot offer namen, nog een politiek gevaar was, gelooft niemand. Dat hij in zijn goeden tijd niet veel, het meest misschien, heeft bijgedragen om zeker allerhoogst brein met dampen van Duitsche roeping en rassenromantiek te vervullen, die schadelijk werken moesten in een zoo nuchteren tijd als den onzen, is lang zoo zeker niet....

C.