De Gids. Jaargang 72

[p. 199]

Bibliographie.

Dr. A. Matschosz, Die Kriegsgefahr von 1867; die Luxemburger Frage. - Breslau, G. Kreuschmer, 1908.

Een vrij bonte en ongelijkwaardige, maar door zijn uitgebreidheid nuttige verzameling gegevens tot de kennis van het Luxemburgsche vraagstuk van 1867, uit Fransche, Duitsche, Luxemburgsche, Nederlandsche boeken, mémoires, couranten, publicaties van officieele stukken, saamgelezen. Het artikel van Mr. W.H. de Beaufort, in de Gids van 1895 (III, 504), met zijn aanhaling uit papieren van den minister Van Zuylen, is er niet in vergeten.

Men kan zeggen dat het magazijn zoo kompleet is als het worden kan, eer de diplomatieke archieven voor genoemde periode geheel zullen worden ontsloten.

Of die echter veel nieuws brengen zullen? Het verloop der feiten staat wel reeds in hoofdzaak vast; de moeilijkheid zal echter steeds blijven, tot de bedoelingen, met name die van Bismarck, door te dringen

Men heeft van die bedoelingen de meest uiteenloopende voorstellingen gegeven. Mr. de Beaufort (aangehaald artikel, blz. 525), acht ‘veel grond voor het vermoeden’ aanwezig, ‘dat Bismarck in 1867 den oorlog met Frankrijk, wellicht ook met Nederland, wenschte.’ Zelf ontkent hij dit in zijn ‘Gedanken und Erinnerungen’ ten eenenmale, op gronden die voor menigeen, ik moet bekennen ook voor mij, veel aannemelijks hebben. Met de mogelijkheid en zelfs waarschijnlijkheid van een oorlog met Frankrijk hield hij ten volle rekening, maar in 1867, vóór de vereeniging der Zuidduitsche belangen met die van den Noordduitschen bond nog eenigermate bevestigd was en vruchten had gedragen in de hervorming van het militair systeem der Zuidduitsche Staten, kon hem die niet welkom zijn. Frankrijk, als het dan aanvallen zou, moest gelokt worden tot een aanval onder omstanstandigheden, die het karakter van bedreiging der veiligheid van geheel Duitschland onmiskenbaar zouden doen schijnen. Een oorlog in 1867 op grond van het Luxemburgsche incident zou voor de Zuidduitschers vermoedelijk die beteekenis nog niet hebben gehad.

Voor een man, minder groot in het beheerschen van zichzelf en de omstandigheden dan Bismarck, zou het aanvaarden van den oorlog, reeds in 1867, overigens een ware uitkomst geweest zijn. Hij had, om over Oostenrijk te kunnen triumfeeren, den fantast Napoleon moeten misleiden op een wijze, die geen groote mogendheid zich kan

[p. 200]

laten welgevallen zonder aan zichzelf te moeten twijfelen. Hij had boven alles moeten vermijden, dat Pruisen tegenover Oostenrijk en Frankrijk tegelijk kwam te staan. Dit was hem alleen gelukt door zich tegenover Frankrijk in een positie te stellen van zoodanige dubbelzinnigheid, dat zij ieder ander dan Bismarck volkomen zou hebben geëcraseerd. De overgang van de omzichtigheid, die een nog niet met Oostenrijk afgerekend hebbend Pruisen tegenover Napoleon had in acht te nemen, tot de zelfbewustheid, waarmede de geconstitueerde Noordduitsche Bond, staatkundig orgaan eener tot krachtig leven opgewekte groote natie, zich als volkomen gelijke nevens de leidende mogendheid van het vasteland moest plaatsen, is door Bismarck volbracht met een zekerheid en zelfbeheersching, aan welke geen onbevangen beoordeelaar zijn bewondering zal onthouden. Hij mocht noch te kort schieten in respect voor de door hemzelf ingeroepen en met trots en hoogmoed geinoculeerde vertegenwoordiging van het Duitsche volk, noch mocht hij de kans loopen dat een wel onvermijdelijk geachte maar niet licht getelde oorlog hem werd opgelegd op een oogenblik dat niet dat zijner weloverwogen keus was. Uit de dubbelzinnigheid tegenover Frankrijk heeft hij zich, op brutale maar meesterlijk volgehouden wijze, gered door een tijdelijke dubbelzinnigheid tegenover Nederland. Koning Willem III en zijn minister Van Zuylen hebben er voor moeten boeten dat een groote der aarde een anderen groote om den tuin geleid had. Indien Napoleon den moed der wanhoop had gevat en het Haagsche afzeggen van gegeven woord tot casus belli gemaakt, zouden wij de dupe van Bismarck's misleiding hebben kunnen worden. Maar Bismarck had Napoleon gewogen, en wist dat hij, met zijn ontredderd leger en zijn op vrede berekend wereldhoofdstadsvertoon, in het expositiejaar 1867 te licht was.

Bedrog is altijd gevaarlijke politiek; kan beproefd worden onder zoo hoogen druk als de omstandigheden van 1866 voor Bismarck opleverden, en tegenover een partij die men, als Bismarck Napoleon, in zijn begeerlijkheid en onvastheid heeft doorzien. Het onderstelt in hem die het pleegt een gevoel van hooge verstandelijke meerderheid. Wreken doet het zich altijd: in het geval van Bismarcken Duitschland in een wantrouwen der naburen, dat langer dan een menschenleeftijd van bedachtzame en vredelievende staatkunde na 1870 nog niet geheel heeft kunnen wegnemen. Dit is, van de over het geheel voor Europa naar mij dunkt zegenrijke gebeurtenissen van 1866 en 1870, de schaduwzijde geweest. Of de beste Duitschers er niet iets van voelen, dat Pruisen, dat zoo veel voor Duitschland deed, aan de spreekwoordelijke Pruisische trouweloosheid uit de dagen van den Grooten Keurvorst nog niet geheel ontgroeid was, zelfs toen het zijn krachten eindelijk in dienst stelde van het hooge ideaal der Duitsche eenheid? Erkennen wij, dat de hooge taak was opgelegd aan een in vergelijking tot de omringende groote mogendheden zwakke macht, die heeft moeten woekeren met geringe middelen. Het bedrog, door zulk een uitgeoefend, is groeiverschijnsel. Het te gaan bezingen in een arroganten schreeuwtoon, als Dr. Matschosz doet, is in het Duitschland van 1908 echter een bewijs van achterlijkheid. Men aanvaarde diens magazijn van aanhalingen voor wat het aan nut en gemak biedt, en late den verbindenden tekst aan de vergetelheid, waaraan schrijvers dorperheid dien gewijd heeft, met berusting over.

C.