De Gids. Jaargang 72

[p. 193]

Buitenlandsch overzicht.

De maand van het loos alarm. - Duitsche liberalen. - Congo.

De maand Maart heeft ons aanhoudend opgebeld voor heel erge nieuwtjes waar niets ergs op is gevolgd.

Japansch ultimatum aan China; al weer half vergeten.

Combes die Clemenceau zal doen springen; maar Clemenceau zit nog.

Een harde bel van de Times over Keizer Wilhelm's brief aan Lord Tweedmouth; maar er wilde geen echt schandaal van komen.

Staking van de journalisten op de perstribune van den Duitschen Rijksdag; maar zij werken al weer.

En nu, tot besluit, 's Keizers opzienbarende weigering van den heer Hill, den eenen dag uit Washington verzekerd, den anderen dag uit Berlijn geloochend.

Wat een standjes! wat rijke stof voor koffiehuisgesprekken!

Maartsche buien?

En toch, de meeste van die zaken vol beteekenis (van het nog onverklaarde Hill-incident dan gezwegen).

Japan heeft feitelijk tegenover China bakzeil gehaald. Op de aangehouden Tatsoe-Maroe is de Japansche vlag weer geheschen en door Chineesche oorlogsschepen met saluutschoten begroet, en Japan veroorloofde zich daarop, victorie te kraaien. Maar de wapens zijn door China behouden en Japan heeft zich moeten verbinden aan den wapensmokkelhandel naar Zuid-China een einde te maken. Een excuus dus voor het neerhalen der vlag, maar in hoofdzaak

[p. 194]

een succes voor China; een groote zedelijke overwinning: het heeft voor de eerste maal den eisch eener ‘groote mogendheid’ niet ingewilligd. De grootere, die zich bewust wordt van zijn meerderheid over den groote! En, als bezegeling van het succes, het bezoek der Amerikaansche vloot aan zijn havens. China is in de afgeloopen maand een paar strepen vooruit gekomen.

Wat Japan met een Chineeschen oorlog had moeten aanvangen? Het heeft de handen nog zoo vol: Korea, Formosa, de financieele ontreddering... Het kan tevreden zijn dat het geen gevolg heeft hoeven te geven aan zijn luide dreigementen. En de naam van het Haagsche Hof is weer eens genoemd, en in een geschil van zeer wezenlijk dreigend karakter. China heeft zich ook die eer weten te geven. Dat veelbespotte Haagsche Hof - het vertegenwoordigt toch maar een idee die aan kracht wint, stadig aan. Men belache niet te veel de kleinheid der zaken, die de wereld er vóór brengt; gewichtiger dan de uitspraak is de prevenieerende invloed. Er zijn zaken die niet voor het Hof hoeven te komen, juist omdat het er is.

Combes tegen Clemenceau; maar Combes heeft het niet op haren en snaren durven zetten. Uitstel van executie?

Clemenceau is het persoonlijk gezag; Combes de macht van het zich te hoop voegend oneindig kleine. Zal de vis inertiae, die in de Fransche naam- en beroepsdemocratie zulk een groote rol speelt, niet overwinnen? Democratische maatregelen; welzeker! op programma's. Zij doen er te mooi, om ze er af te nemen en in de werkelijkheid over te doen gaan. Wat er, in het onheilige der onheiligen, door het volk van kleine renteniers dat de Franschen, ook de ‘radicaal-socialisten’, zijn, tegen de inkomstenbelasting zal gemopperd worden! Natuurlijk dat, als Clemenceau vallen zal, het zal zijn op voorgeven van een afwijking naar rechts, en naar aanleiding van een incident dat toelaat aan de manoeuvre een schijn van democratische verontwaardiging te geven; dit zal geheel in den stijl zijn. Van de inkomstenbelasting zal men dan voorloopig niet meer hooren.

Clemenceau heeft in zijn jongste redevoeringen getracht, zich tot het Fransche volk onmiddellijk te wenden met voorbijgang van de partijen. Maar de echo is zwak geweest; te zwak voor hoopvolle voorspellingen. Het is wel niet te denken dat hij 1909

[p. 195]

halen zal. Wat jammer blijft; in de Fransche politiek heeft in jaren geen zoo volle toon als de zijne geklonken.

De brief aan Lord Tweedmouth. Het Engelsche publiek krijgt voor zijn houding une bonne note. Het zou al te mal zijn geweest, op dit onnoemlijk kleine roode lapje met stierendolheid in te rennen. De Times heeft dagen gekend, dat het van zijn alarm slaan meer genoegen beleefde.

Of de Keizer verstandig doet, aan Engelsche lords in office ongegêneerde brieven te schrijven, is een andere zaak. Een eerste lord der Admiraliteit is in zake de meerderheid der Engelsche marine boven de Duitsche zoo goedlachsch als een kerkpilaar. Duitschland ga zijn weg, en zegge over dien weg bij monde van Bülow wat het meent pas te geven dat Europa hoore. De Keizer spreke ook vrij uit - met zijns gelijken. Die buiten zijn kring treedt, wordt misverstaan.

Maar het is de eerste maal niet, en het effect neemt gelukkig af in omgekeerde reden tot de frequentie.

In Engeland gebeuren deze maand ernstiger dingen dan het Tweedmouth-incident. ‘The Duke’ van het tooneel, en Campbell-Bannerman op sterven.

Met den hertog van Devonshire verdwijnt een type; in ‘C.-B.’ zieltoogt de mogelijkheid eener liberale regeering.

De hertog was de incarnatie der oude Whigs, die in en door hem een machtigen remmenden invloed in de Engelsche politiek behielden. Te zwak geworden om zelf regeering te zijn, waren zij nog sterk genoeg om de meerderheid te verplaatsen. Gladstone en Chamberlain hebben het ondervonden; de een met zijn Home Rule, de ander met zijn Tariff Reform.

Elke groote hervorming die den hertog en zijn invloedrijken aanhang tegen zich had, heeft het moeten afleggen. Wie deze eigenaardige erfenis kan aanvaarden is niet zoo dadelijk te zeggen; de slinkende maar taaie en oer-Engelsche partij die hem placht te volgen verliest in dezen onverzettelijken leider een groote kracht. De hertog van Devonshire wist precies hoever zijn invloed reikte. Hij sprong nooit verder dan zijn stok lang was, maar die stok was van ijzerhout en bracht hem veilig over. Wie of het hem

[p. 196]

na zal doen? Lord Rosebery is veel te excentriek; mist de eigenaardige beperktheid van geestesgaven, maar ook de vastheid van wil en karakter die den hertog onderscheidden en hem in staat stelden de niet gemakkelijke rol van middenman vol te houden. Zijn heengaan laat een voelbare leegte achter.

En mocht die andere man moeten heengaan, die de huidige regeeringsmeerderheid bijeenhield, dan staan er niet onwaarschijnlijk groote veranderingen te wachten. De splitsing der liberale partij in twee helften van ongelijke grootte en verschillende bedoeling zal wel noodzakelijk moeten volgen. De eenige man die met voeg premier kan worden is Asquith, maar Asquith premier beduidt rebellie van den linkervleugel der partij. De reusachtige meerderheid der laatste verkiezingen is machteloos gebleken tot eenige actie in het groot; zij was te talrijk om positief te zijn. Zij zakt zienderoogen in; het resultaat der aanvullingsverkiezingen, toont het al duidelijker en duidelijker. Het bier en de kerk zullen het ministerie ten val brengen en Balfour te paard helpen, die vermoedelijk evenveel teleurstellingen zal ondervinden als ‘C.-B.’ De ontbinding der groote partijen is zelfs in Engeland niet meer tegen te houden. ‘The pendulum’ werkt nog, maar de veer wordt slapper.

Aan de Duitsche journalisten, wil het mij voorkomen, heeft de wereld wat veel eer bewezen. De wereldpers ten minste; maar de pers is partij.

Het lompe scheldwoord van den heer Gröber, de laksheid van graaf Stolberg die laat passeeren, worden door niemand verdedigd. Maar het hoongelach van journalisten op de perstribune over woorden, welke ook, van een beneden gezeten lid, schijnt mij tegen den goeden toon in het parlementsgebouw geen minder vergrijp. De journalist ridiculiseere als hij lust heeft, maar zijn werktuig is de pen. Van zijn lichaamsdeelen hebben alleen de ooren, de oogen en de rechterhand in de zittingszaal eene functie. Het gebruik van het strottenhoofd is niet vereischt.

Indien de Duitsche pers medewerken wil om aan het veelszins begaafde groote volk dat zij dient betere manieren te leeren, zal zij alleen gezag krijgen als zij begint met zichzelve.

[p. 197]

Het Duitsche liberalisme heeft in de afgeloopen maand een nieuw en ergerlijk bewijs van zwakheid gegeven. Op het eerste dreigement, dat Bülow het weer met het centrum zal aanleggen, heeft het de principieele oppositie tegen de Rijkspolenwet (want dat is de Rijkstaalwet) laten varen en zich met onwezenlijke concessiën tevreden gesteld.

Wat is het nog een schrikbeeld in Duitschland, te staan waar de regeering niet staat! te worden gezien naast de ‘reichsfeindliche’ partijen! Is het Rijk nog niet dermate bevestigd, dat men het verwijt dragen kan? Zal men het sterker maken door toe te laten dat binnen zijn grenzen de elementairste menschenrechten worden miskend? Wat zouden die voerders van den knoet wel zeggen, wanneer aan Duitschers in Amerika, in Engeland, in Nederland verboden werd in het openbaar gebruik te maken van de Duitsche taal? Hoe scherper verbod van openbaar, zoo meer bevordering van privaat gebruik. Gaat de regeering in deze richting nog verder, dan moet het oogenblik aanbreken waarop de vrijzinnigen geen keus meer hebben dan òf zich onherstelbaar te blameeren in de schatting van alle waarachtige vrijzinnigheid, òf in die der regeering. Zij behooren, in het tegenwoordig stadium van ontwikkeling der Duitsche en Pruisische aangelegenheden, in de oppositie tehuis en en nergens elders. De numerieke sterkte alleen der Duitsche sociaal-democratie houdt hen daar nog buiten; zij vreezen dat zij, het bij Bülow verkervende, onmiddellijk onder de roode plak zouden komen. Of zij daarmede de innerlijke kracht der roode protestpartij niet overschatten? Zij zullen die kracht juist ondermijnen, wanneer zij aan de niet geringe ontevredenheid in Duitsche intellectueele kringen gelegenheid geven zich anders te uiten dan door te stemmen op den rooden candidaat. Het is een kwestie van zedelijken moed: zich te durven spenen aan regeeringsgunsten; meer eerbied te hebben voor eigen, dan voor verleende waarde.

Het moet een zaak van tijd zijn; er is niet aan te wanhopen. De Duitschers worden welvarend, en welvaart geeft zelfgevoel. De tijd zal aanbreken dat een intellectueel die weet dat hij iets beteekent het zich zal getroosten desnoods dan maar geen ‘Geheimrat’ te worden, een industrieel die millioenen omzet de borst hoog zal weten te houden ook al prijkt er geen ordeteeken op. Wat geven de Duitsche zeden een reactionnaire regeering nu nog

[p. 198]

gemakkelijk werk; maar wat zal er in dit land nog ontzettend veel veranderen! Een economische omwenteling als in Duitschland heeft plaats gegrepen, zal gevolgen hebben die de oppervlakkige beschouwer nu nog niet vermoedt.

De commissie van XVII uit de Belgische Kamer heeft zich met aanzienlijke meerderheid voor de overneming van den Congo verklaard en de koloniale grondwet aangenomen. De liberaal Hymans na de verklaring, dat hij, hoewel niet voldaan, een afwijzing voor België niet verantwoorden kan.

Het heeft een voeten in de aarde gehad! Zelden is een geschenk met zooveel restricties aangeboden en zoo aarzelend aanvaard.

Aan den naam Congo zal de herinnering verbonden blijven aan Leopold's onmiskenbare, niet in allen deele sympathieke originaliteit. Hij staat boven en tegelijk beneden zijn volk. Maar de onloffelijke bizonderheden van het geval zijn voorbijgaande, en het geschenk is blijvend. Zonder Leopold zou België geen kolonie hebben, en daarmede een voor het land heilzamen prikkel tot nationale krachtsoefening missen. België kan wat de som van materieele en intellectueele hulpmiddelen betreft waarover het beschikt, best een kolonie velen, en alles wat bijdragen kan om nationaal-Belgische aspiratiën te versterken, moet aan het binnen zoo enge grenzen samengepakte, aan neerdrukkende invloeden rijkelijk blootgestelde volk welkom wezen. Er is zooveel kleins in het land en zijn verdeeldheden, en de krachten te verfrisschen in nieuw werk wordt zoo weinig volken geboden! België trachtte het te doen op allerlei gebied en vaak met verwonderlijk goeden uitslag, maar voor rekening van derden. Thans zal het, heel in de verte en voor heel verre toekomst, mogen werken onder eigen vlag. Dergelijke kansen slaat men niet af als men levenskracht heeft, zelfs al ware er, aan het begin, met nog meer voorbijgaande zonderlingheid te pacteeren dan thans het geval is geweest.

C.