De Gids. Jaargang 72

[p. 577]

Bibliographie.

Zoekenden, door Samuel Goudsmit. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf.

Te bewijzen, dat de som van twee derde-machten nooit zelf een derde-macht kan zijn. Een Amerikaansch tijdschrift heeft onlangs beweerd, dat aan een hoogeschool in Duitschland 100,000 Mark met dit bewijs te verdienen was. Stel u voor, dat gij houdt van wiskundige puzzle's en dat het bericht dier prijsvraag u bereikt in dezen rekeningen-tijd.... Carnegie, die geen weg met zijn geld weet, moest ieder jaar alle huisvaders met uitvindings-knobbel gelukkig maken door één zoo'n prijsvraag. De dingen liggen immers voor 't grijpen! Om van den eerst-geboorte-rechts-strijd tusschen ei en kip te zwijgen: hoe dankbaar zou de bestudeering zijn van de nog nooit opgeloste vraag, welke de waarde is van het ‘onderwerp’ voor den kunstenaar.

Toen ik eens onzen voortreffelijksten woordkunstenaar te gast mocht hebben en met natuurlijke belangstelling informeerde naar zijn werkplannen, deelde hij mee te arbeiden aan een roman: maar een roman van bijzonderen aard, waarin b.v. twaalf bladzijden zouden kunnen handelen over ‘zoo'n tafelkleed.’ En hij wees naar het kleed op de kleine tafel tusschen ons: kleed, inderdaad ietwat bijzonder van kleur en maaksel, maar dat toevallig óók bijzondere functies vervuld had in mijn huiselijk leven, waardoor het had ‘lezen’ en ‘schrijven’ geleerd.... Van dit belang wist mijn illustre gast niet; ik, die vaak van vertel-kunst vervuld ben, zag direct in het tafelkleed den getuige van gezins-voorvallen; doch met bewondering voor het mij vreemde, dacht ik aan den lust en de bekwaamheid om over het ding twaalf bladzijden te vullen zonder die min of meer symbolische rolvervulling En toch: is niet juist hier die macht, waardoor niets van het leven en alles van den kunstenaar komt, als een omelet, bij volstrekten eiernood ten disch gebracht door een knappen kok?

Goudsmit heeft voor Zoekenden de eieren geenszins versmaad; de oostersche kleurigheid van zijn tafelkleed schittert ons tegen uit een vertrek, waar de levendigheid der gebaren, de rumoerigheid der gesprekken, de hartstochtelijkheid bij elke gemoedsuiting, voor het flegma der ‘Hollanders-van-huisuit’ iets niet minder exotisch' heeft. O, denkt u hier geenszins aan Judenhetze! Ieder heeft pas, door den Rembrandt-tijd, kunnen, moeten zien en beseffen, hoe enorm veel baat de grootste Holland-

[p. 578]

sche kunstenaar bij de gastvrijheid heeft gevonden, door dit land van vroege gewetensvrijheid verleend.

Sedert Heijermans met zijn Jodenstreek in De Gids gedebuteerd, en daarmee een tijdvak van Joodsch-leven-beschrijven voor onze letteren geopend heeft, is er heel wat voortreffelijks geleverd. Tot dat voortreffelijke draagt Goudsmit met een aantal fragmenten uit Zoekenden ongetwijfeld bij. Hij hééft van ‘het leven’ de stof aanvaard. Maar hij doet, eigenaardigerwijze, tevens denken aan iemand, die een tafelkleed, als tafelkleed, twaalf paginaas druks waard vindt. Hij wil mede woordkunstenaar zijn. En één bezwaar tegen zijn werk vind ik juist in zijne woordkunst, die vaak meer druk dan krachtig aandoet, eer aan heet ijzer dan staal herinnert, rust en e venwicht meestal mist en zelfs meermalen onmachtig blijkt om een beoogd effect te bereiken.

Woordkunstenaar: meer lettend op het woord of het zins-deel dan op den zin, is Goudsmit vanzelf ook de compositie van zijn geheel gaan prijsgeven. Hij doet het reeds in het eerste hoofdstuk, dat, te uitvoerig op zichzelf, volslagen buiten de proportie van het gansche boek valt.

Doch, juist al in dat eerste hoofdstuk, wèlke vondsten van kleur, van hartstocht, van innigheid vooral, temidden van uitweidingen, in welke we een op woordklank verliefde, nutteloos, noodeloos, vaak onmachtig zijn best zien doen! Welke prachtige brokjes leven! Met hoeveel warme bewondering heeft zijn zielsoog dat leven zijner rasgenooten aanschouwd! Zielsoog - ik herhaal het woord, nu ik me de bezwaren herinner van een beoordeelaar, die schoons uit der Joden leven door Goudsmit schóón beschreven vond en niet begreep, hoe dezelfde pen vloeken en ander ‘leelijks’ had kunnen opschrijven. De ethische recensent begreep daar niet, welk een vreugd de esthetische romanschrijver aan àl het kleurige had gevonden, juist als in vroeger eeuw de Amsterdamsche jongen, die o.m. den Spaanschen Brabander heeft geschreven.

Uiterlijks en innerlijks van Joodsch leven heeft Goudsmit waargenomen met dezelfde innigheid. Van het fijnste met even groote: met eenzelfde liefde, als van het grofste - beide immers héérlijk levend! Van prachtige stof heeft hij in vele bladzijden een prachtig gebruik gemaakt. Wat aan dit boek nog minder goed is, vergeten we, denk ik, voor een volgend.

De Cours de Gymnastique Rhythmique van Emil Jaques Dalcroze. - Vacantieherinneringen van Catharina van Rennes. - Utrecht, Jac. van Rennes.

Kloos, naar hij schreef door het toeval geholpen, dien onnaspeur-, onnavolgbaren fantast, heeft Boutens bij Lamartine vergeleken. Het staat gekleed, als ik nu verklaar, dat dit boekje over de Cours van Jaques Dalcroze mij heeft doen denken aan De Maistre. En dit zonder de hulp van het toeval, want ik houd van den Voyage autour de ma chambre, omdat ook ik graag altijd zou reizen en tegelijk zeer hokvast ben. Ik houd van dat vergeelde boek, zooals gij van een ouderwetsch meubel, dat nieuw is geweest in de jeugd uwer moeder.

In het zesde hoofdstuk komt De Maistre met zijn ‘système de l'âme et de la bête’. De mensch bestaat uit une âme et une bête en door

[p. 579]

een onnoemelijk aantal proeven is de ‘wijsgeerige’ schrijver tot het besef gekomen, ‘que l'âme peut se faire obéir par la bête et que, par un fâcheux retour, celle-ci oblige très-souvent l'âme d'agir contre son gré.... Le grand art d'un homme de génie est de savoir bien élever sa bête....’

Dalcroze's geturn bedoelt niets anders. Juffrouw van Rennes, zoo eensgezind met den Zwitser: als hij muziekmensch en pedagoog, heeft een vlugschrift over het nieuwe onderwijs geschreven, dat bijvoorbeeld in mijne woonplaats reeds concurreerenderwijs wordt gegeven. Wie er nooit nog van hoorde, bestelle het vlugschrift: het vestigt zijn aandacht op iets goeds.

Want al heeft Hans von Bülow kunnen beweren, dat ‘im Anfang war der Rhythmus’, de menschekinderen van tegenwoordig staan zóó ver van ‘het begin’, dat hun vaak alle rhythmiek ontbreekt; dat zij niet kunnen, hoe gaarne zij willen: - dies moet hun de rhythmiek geleerd. Men behoeft niet verzot op den dans te zijn en het optreden van Miss Duncan geenszins te begroeten als een ‘bevrijding’, gelijk Juffr. Van Rennes verklaart gedaan te hebben; men mag bij den naam la Loïe-Fuller aan een door de mode tot hooger verheven tingeltangel-schoonheid denken en daar zijn huiskamerdeur ietwat angstig voor sluiten; en kan, zoodra er gelegenheid komt, zijn kinderen het onderricht in deze Gymnastique Rhythmique volgaarne gunnen, bedenkend: zelf ben ik, helaas, er te oud voor. Juffr. van Rennes verklaart trouwens ook, tegenover Duncan's kinderschool ernstig op haar qui vive te blijven. Aan den pedagoog Dalcroze voelt zij zich daarentegen absoluut verwant.

Dit onderricht lijkt leelijkheid te kunnen afleeren, te kunnen wegnemen uit het dagelijksch leven. Het bekwaamt niet, om 's avonds een ‘bevrijdenden’ dans uit te voeren; het bevrijdt den geheelen dag van onrhythmische bewegingen.

Laat mij iets uit het vlugschrift citeeren:

‘Om alle menschelijke gevoelens op harmonische manier tot uitdrukking te brengen, moet het lichaam expressief kunnen zijn. Daartoe moet het over al zijn spieren naar willekeur kunnen beschikken.

Door speciale gymnastische oefeningen (waarmede men reeds bij kleine kinderen dient te beginnen) moet men er toe komen, iedere spier naar willekeur te kunnen spannen en ontspannen, maar vooral ook: neutraal te kunnen laten, wanneer haar medewerking in 't samenspel der bewegingen niet meer noodig is. Vooral in tegenstrijdige bewegingen zoekt Dalcroze zijn kracht. Moeten de handspieren bij pianisten niet honderdmaal tegenstrijdige bewegingen uitvoeren? Triolen tegen zestienden enz. Vereischt Bach's contrapuntische schrijfwijze niet reeds bij 't kleinste nummer absolute onafhankelijkheid van rechts en links? Welnu, Dalcroze eischt die onafhankelijkheid voor alle ledematen onderling. Het krachtsbewustzijn zal er door gesterkt worden en alles komt eindelijk tot een harmonische uiting.

Hij zelf, Dalcroze, is de verpersoonlijking van zijn leer. Expressief is alles aan hem. Als hij naar iemand luistert, luistert zijn geheele lichaam; als hij iets uitlegt, praat zijn heele persoon mee; kijkt hij ineens op, zijn handen kijken mee op; is hij sterk over iets verontwaardigd, zijn knieën doen diep geërgerd! Alles leeft aan hem en dat maakt hem tot een zeldzaam boeiend paedagoog. Zelf doet hij alles voor, en dat met een losheid en een hupschheid alsof hij een jongen van 16 jaar was. Een dame zei tegen me: ‘Il est si jeune en tout ce qu'il fait; voilà son charme.’

Het onderwijs schijnt dwaas eenvoudig. Maar het leert zeer moeilijke dingen. Of juister: de leerling blijkt o zoo.... ‘dom’, We

[p. 580]

weten het allen van grapjes als dat van de linkerhand die wrijft over het tafelvlak, terwijl de rechter tikjes geeft. De twee handen slaan vierkwartsmaat in canonvorm, het hoofd slaat tweekwartsmaat, de voeten accentueeren sterke maatdeelen. En dan de oefeningen ‘voor de ontwikkeling van den spontanen wil’. De leerlingen voeren een pas of beweging uit; op 't commando van ‘hop!’ moeten zij, op 't onverwachtst, dadelijk het tegenovergestelde doen of een nieuwe, vooruit afgesproken beweging maken.

Deze oefeningen zijn van de zesde soort, in het vlugschrift opgesomd. Er zijn: rhythmische ademoefeningen; oefeningen voor 't lichaamseven wicht; marschoefeningen; gehooroefeningen; tegenstrijdige bewegingen en dan die voor de ontwikkeling van den spontanen wil.

Ziet gij wel, dat de oude De Maistre plezier in deze oefeningen zou kunnen vinden, al lijken ze wat... paganistisch!? Deze ‘eeuw van het kind’, van den werkman, en van de hemel weet wat meer nog, is er gelukkig óók een van het lichaam. Ach, voor velen onzer, die de evenaarslijn over zijn, is de druif ietwat zuur. Aan gewone gymnastiek hebben we te weinig gedaan, laat staan dan nu de ‘rhythmische’. Maar hadden onze ouders de badkamers in huis gekend en hebben wij niet toch leeren zwemmen?

J.d.M.