De Gids. Jaargang 72
(1908)– [tijdschrift] Gids, De–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 528]
| |
Een nieuwe vertaling van Dante.J.K. Rensburg, De Goddelijke Komedie van Dante Alighieri. Deel I, De Hel. Deel II, De Louteringsberg. Amsterdam, Vennootschap Letteren en Kunst.Deze vertaling is een kunststuk, waarvoor men niet anders dan grote bewondering kan hebben. Zij is het resultaat van een geestesinspanning, van een volhouden, van een toewijding die men niet licht in één persoon zal aantreffen. Mijns inziens is dit de beste der vertalingen die - voor zover ik ze ken - van Dante zijn gemaakt. Ik stel er te meer prijs op dit met nadruk te verzekeren, omdat in de regelen die hier volgen enkele bezwaren tegen het werk van de heer Rensburg zullen worden gemaakt. Maar niet alleen bezwaren, zoals men zal zien. En vooral, ik geloof niet dat ooit een zó volkomen aanpassing van de vorm der vertaling aan het origineel is verwezenlikt. Zelfs de grote Philalethes had één element opgeofferd: het rijm. Maar de heer Rensburg behoudt alles: terzinenvorm, de tien (of elf, naar men wil) lettergrepen, ook - en dat is zeker het stoutste stuk - de slepende rijmen. Alle klankbedoelingen van de dichter worden angstvallig weergegeven; ja zelfs, waar die aanvankelik door de vertaler niet waren opgemerkt, komen zij in een Erratum nog tot haar recht (II, 495). De indruk die men dan ook krijgt bij het lezen van een bladzijde der vertaling is nauw verwant met de aandoening, die de lezing van dezelfde bladzijde in het oorspronkelik gedicht opwekt; en mij dunkt een hogere lof kan men aan een vertaling niet geven. | |
[pagina 529]
| |
Maar... Sully Prudhomme heeft eens gezegd: ‘J'ai senti, en traduisant le premier livre de Lucrèce, combien il est rare de pouvoir bien assortir les rimes quand il s'agit de rendre sans aucun compromis la pensée d'un autre.’ Eigenlik is het overzetten van een gedicht met behoud van al de kenmerken van het origineel zo iets als de kwadratuur van de cirkel. Offert men bijv. het rijm op, dan is men natuurlik oneindig veel vrijer om de betekenis weer te geven met een volkomen nauwkeurigheid. De heer Rensburg zal natuurlik niet beweren, dat er geen enkel ‘compromis’ in zijn vertaling is. Zo dwong hem het behoud van het slepende rijm zeer vaak tot een omschrijving van de enkelvoudige tijd met een Infinitivus voorafgegaan door een hulpwerkwoord. Bijv. - ik kies zonder lang te zoeken - in de laatste zang van de Hel: Gij waart daar toen ik 't dalen aan wou vangen (vs. 109),
voor aanving (Ital. ‘quant' io scesi’); Tot ik de ooge' uit een rond hol kon sperren (vs. 137)
voor ‘tanto ch'io vidi.’
Dat terwille van het rijm een enkele maal aan de zin van het woord geweld wordt aangedaan, verwondert ons niet; eerder verbaast het ons dat het zo zelden geschiedt. Niet mooi is natuurlik (Hel, Ve Zang, vs. 123): Hij wist dit, die als leeraar U geriefde.
En in Purg., XXIV, vs. 55-57, ‘O broeder’ - klonk - nu heb 'k den knoop voor oogen,
Die Guittone, il Notaro, mij weerhouden
Heeft naar den lieven, nieuwen stijl te pogen,
is pogen natuurlik niet geheel juist; Dante zegt ‘il nodo che me ritenne di qua dal d.s.n.’ Ook onduidelikheden zijn niet te vermijden in het systeem van de heer Rensburg. Zo beken ik dat Purg., I, vs. 72, ...Naar weet: wie weigerde om haar voort te leven,
mij niet dadelik helder was. Evenmin Hel, V, 126. | |
[pagina 530]
| |
Indien ik deze, betrekkelik weinig zeggende, voorbeelden van feiten die enkel door hun aantal enig gewicht krijgen, hier vermeld, dan is dat alleen, omdat men zich vanzelf de vraag stelt of het niet verkieslik ware geweest, één vast omschreven koncessie te doen aan het verschil van idioom, en dan ook voor de rest op zijn stuk te staan. Ik geloof dat juist op dit punt de keus zeer subjektief moet zijn; de filoloog zou gaarne alles willen opofferen aan de nauwkeurige betekenis, de dichter aan de gelijkheid van klankindruk. De laatste zal er gemakkeliker dan de eerste in berusten, dat een vers bij Dante doorzichtig en in de vertaling door een sluier bedekt is. Voor hem is het woord voornamelik ‘klank’, voor de eerste ‘begrip’, de zin vooral ‘muziek’, daarna pas ‘gedachte’. Hem zal het weinig deren, dat woordomstellingen, zo zeldzaam in de glasheldere stijl van Dante, in de vertaling vaak noodzakelik werden. En niet alleen de overwonnen moeielikheid zal hij bewonderen in een vers als Hel, XXXIV, 3: ...Zoo sprak de Meester - zoek in deez' cavern die,
dat moet rijmen op inferni. Terwijl zulk een vondst de filoloog eerder zou ontstemmen. De vertaling van de heer Rensburg is in staat om beide partijen tevreden te stellen, en een aandachtige lezing heeft bij mij slechts zeer zelden twijfel aan de juistheid van de vertaling gewekt. (Ik aarzelde bij het lezen van Hel, V, vs. 103.)
De kommentaar die aan de vertaling is toegevoegd, kan mij slechts matig voldoen. Het spijt mij dat de heer Rensburg zich er niet eenvoudig toe heeft bepaald het allernoodzakelikste te geven, dat voor het begrijpen van de verzen bepaald onmisbaar was. In plaats daarvan - of liever naast zulke aan een moderne kommentator ontleende korte noten - krijgen wij er, helaas, die tot gehele verhandelingen zijn uitgedijd, tot de tanden gewapend met citaten, argumenten, enz... Juist in een werk bestemd voor een grote kring van lezers moest men zich bepalen tot het allerzekerste. En het zal vele onvoorbereide lezers duizelen, wanneer zij door de vertaler medegevoerd worden op zijn stoute ontdekkingstochten naar ‘il Veltro’, of naar de betekenis van | |
[pagina 531]
| |
tempio. Terwijl de ingewijden zich zullen verbazen, dat een der moeielikst te verklaren plaatsen uit de Hel (X, 61-64) met een zekerheid wordt verklaard, alsof d'Ovidio nooit een uitvoerig artikel over Il Disdegno di Guido had geschreven. Ik voor mij - en ik zal wel niet de enige zijn - zou mij gemakkelik tevreden hebben gesteld met, ter toelichting van de tekst, een letterlike vertaling van een der voortreffelike nieuwe kommentaren.Ga naar voetnoot1) De kracht van de heer Rensburg ligt in het vertalen; hoe sterk ik hem daarin vind, moge uit het voorafgaande blijken.
J.J. Salverda de Grave. |
|