De Gids. Jaargang 72

[p. 194]

Parlementaire kroniek.

26 December 1907.

De regeering ligt ter neder; de vrede, dien het kerstfeest brengt, is voor haar de vrede van den dood. Gelijk bij de individuen, zoo wekt ook hier dat afsterven de meeste emotie, dat plotseling komt, zonder voorbereiding. Om het wreede van het lot des te scherper te doen uitkomen zeggen de menschen dan: hij was een paar dagen te voren nog zoo goed, en zoo opgewekt. Zoo ook hier: het kabinet-De Meester was nog zoo goed, een paar dagen vóór den 21^sten December, den Zaterdag, die als dies ater zal bekend blijven. Had niet juist de minister Rink, tegen de verwachting, de begrooting van Binnenlandsche Zaken met de eindelijke medewerking van vriend en vijand aangenomen gezien, na een verdediging, waaraan niemand den tol der hulde had onthouden? Welk een les om in de politiek desnoods alles te vergeten behalve het memento mori! Terwijl men blijmoedig plannen maakt voor de toekomst, is het doodskleed geweven.

De 21^ste December schijnt voor Nederland, bij gebreke aan krijgsbedrijven, beroemd en berucht te worden in oorlogszaken. In 1906 de nacht van Staal, in 1907 de val van Van Rappard. Toen een naar het scheen verloren zaak, waarin in letterlijken zin te elfder ure een kentering kwam ten goede; thans een zakelijk door geen enkele partij verdedigd beleid, en toch oogenschijnlijk geen gevaar voor den afloop. Toen een minister die bij elke redevoering terrein won door de kracht van zijn betoog en de geestdrift van zijn gevoel; thans een bewindsman die, aanvankelijk met prestige in de Kamer opgetreden, zienderoogen tusschen Vrijdagavond

[p. 195]

tien uur en Zaterdagmiddag vier uur zijn invloed op de vergadering verloor, en hand over hand tot de onbegrijpelijkste weifelingen werd gebracht.

In hoeverre al Vrijdagavond bij de vereenigde rechterzijde - met uitzondering van den heer Lohman en enkele zijner volgelingen, die blijkbaar zelfs op het laatste oogenblik nog niet op de hoogte waren van het plan van aanval, - het besluit was genomen, dat men deze schoone gelegenheid om het ministerie den genadeslag toe te brengen, zou benutten, zal wel nooit publiek domein worden. Evenmin dus, of een meer vastberaden houding, een minder zich prijs geven aan de golvende ideëen die in de Kamer opkwamen, den minister Van Rappard had kunnen redden. Misschien! Maar de wegen der politiek zijn duister.

De afstemming van de Oorlogsbegrooting geschiedde op 't onverwachtst. Het is waar, scherper veroordeeling van het regeeringsbeleid in zake 's lands defensie dan uitgesproken was door den heer Heemskerk namens de antirevolutionaire en door den heer Troelstra namens de sociaal-democratische partij, is kwalijk denkbaar. Maar van de laatste was men gewoon dat zij haar stem aan het oorlogsbudget pleegt te onthouden, terwijl de eerste ook voor de meest militaristische begrootingen van de ministers der coalitie te vinden was en daarenboven, naar het voorbeeld van den stichter der partij, nooit een begrooting verwierp om redenen daarbuiten Troelstra en Heemskerk, elkaar de hand reikende op de puinhoopen van de vernietigde oorlogsbegrooting, terwijl de aanval van den een was ingegeven door teleurstelling over het niet genoeg loslaten van het oude regime, en die van den ander juist wijl hij in de eerste wijziging van dat oude stelsel de reden zag voor bezorgdheid in de toekomst!

De afgevaardigde van Sliedrecht heeft den minister zijn ongetwijfeld onverdedigbare houding omtrent het blijvend gedeelte blijkbaar niet vergeven. En toch, die houding was lang en breed besproken en beoordeeld ter gelegenheid van de interpellatie-Marchant, zonder dat iemand, ook niet de rechterzijde, den minister om die reden een consilium abeundi wilde geven. Thans werd de oude grief weer opgevat en werkte zij met de ontstemming over het algemeene beleid des ministers mede om hem ten val te brengen. Hoe fel echter de heer Heemskerk tegen den minister en tegen het

[p. 196]

kabinet in zijn geheel van leer trok, dat hij en zijn vrienden de begrooting zouden afstemmen, werd ter linkerzijde allerminst verwacht. En zelfs toen generaal Van Vlijmen verklaard had, namens ‘vele’ (die ‘vele’ bleken n.b. te zijn alle) van zijn katholieke vrienden, den minister niet verder te kunnen steunen, was er aan de linkerzijde nog menigeen, die niet geloofde aan een vooruitberaamden aanval van de rechterzijde op het regeeringskasteel. Maar bij den uitslag bleek het wel anders; onder de 53 tegenstemmers bevond zich de geheele rechterzijde met uitzondering van de heeren Lohman, Van Bijlandt en De Geer. Toen zag men het klaar voor oogen, dat de rechterzijde tot afbraak van het ministerie had besloten.

De verwerping van de oorlogsbegrooting van generaal Van Rappard is voor het kabinet-De Meester de doodsteek geweest. Een regeering, die na in het vorige jaar een hevige oorlogscrisis te hebben doorstaan, een jaar later ten tweeden male op ditzelfde gebied wordt geslagen, en die voor haar defensie-politiek noch rechts noch links een meerderheid bezit, kan bezwaarlijk zich ten derden male aan de volksvertegenwoordiging vertoonen. Zij doet verstandig als zij de wapens zoo spoedig mogelijk neerlegt. Het woord is thans aan den heer Heemskerk, die als leider der oppositie optrad.

Dat ook een deel der linkerzijde zijn stem tegen de begrooting uitbracht, brengt hierin geen verandering. De sociaal-democraten stemmen tegen elke oorlogsbegrooting en het onverhoedsche van den aanval van rechts gaf geen tijd tot het maken van overwegingen als in den nacht van Staal, toen zij, zoo noodig, bereid waren de zaal te verlaten. Het viertal vrijzinnig-democraten en de heer Thomson, die eveneens tot de tegenstemmers behoorden, werden geleid door de interne beteekenis der begrooting, maar wenschten in de verste verte geen votum uit te brengen, dat het aftreden van het geheele ministerie kon ten gevolge hebben. Zoo is dus de afgevaardigde van Sliedrecht de aangewezen man voor de vorming van een ministerie.

Het kabinet-De Meester werd getroffen in zijn meest kwetsbare plek: de defensie. Op dat terrein is door de aftredende regeering geen vastberaden politiek gevoerd; ook van bezuinigingen heeft men bitter weinig bemerkt. In plaats van de doode weermiddelen te laten rusten, heeft het kabinet tot het voortbouwen der Amsterdamsche stelling geld aangevraagd, niettegenstaande de vrijzinnig-

[p. 197]

democraten daarvoor nooit te vinden zouden zijn. Zoo vervreemdde men den uitersten vleugel links. En omgekeerd: de houding omtrent het blijvende gedeelte joeg rechts tegen het kabinet in het harnas. Een krachtige, werkelijk hervormende politiek op het gebied der defensie had aan de regeering sterker ruggegraat verleend en de linkerzijde, ook haar uitersten vleugel, de gelegenheid gegeven zich met geestdrift voor het ministerie aan te gorden.

Dat alles neemt echter niet weg, dat onoprecht is in de houding der rechterzijde de verontwaardiging over het beleid der regeering, voorzoover dit niet het blijvend gedeelte der militie raakt, en over de uitgaven, die voor de verdere plannen zijn te wachten. Het is bekend genoeg, hoe voor de rechterzijde, zoodra het haar eigen ministers gold, geen plannen te bezwarend en geen uitgaven te duur waren. De minister Staal werd door haar niet warmer toegejuicht dan bij zijn eerste begrooting, toen zijn redevoering juist velen zijner politieke vrienden te militaristisch getint scheen. Laat men zich toch duizendmaal er voor wachten, te meenen, dat van een minister der christelijke partijen de werkelijke bezuinigingen en de vervorming van het leger tot een volksleger te wachten zijn!

Het ministerie-De Meester was zwak in zijn politiek ten opzichte der nationale defensie, maar niet zwakker dan vorige regeeringen. Het noodlot wilde alleen, dat het optrad in een tijd, waarin gelukkig meer en meer de aandacht van het geheele volk zich daarop ging vestigen, omdat men inzag, dat het zóo niet langer kon. De eerste ook meest bescheiden stap in hervormende richting bezorgde de regeering maanden van kommer en een stille oppositie, die voortdurend werkzaam was. Maar het vraagstuk is aan de orde en een oplossing moet worden verkregen. Die oplossing zal komen, langzaam, zeer langzaam, maar zeker.

Intusschen, al predikt de rechterzijde nog zoo lang, die onbedwingbare zucht tot verbetering der defensie zullen velen weigeren in haar votum te zien. Zij zullen er in hooren de stem tegen grondwetsherziening, tegen kiesrechthervorming, tegen de democratische maatregelen, die aanstaande waren. Die van de baan te schuiven zonder dat men er vierkant tegen behoefde te stemmen of andere plannen er tegenover behoefde te stellen, was te verleidelijk dan dat men zich daartoe deze schoone gelegenheid zou laten ontgaan.

[p. 198]

De verwerping der oorlogsbegrooting, gevolgd door de collectieve ontslag-aanvrage der regeering, doet de vraag rijzen, of het demissionaire kabinet met de Eerste Kamer de andere hoofdstukken der staatsbegrooting voegzaam kan behandelen. Zoo niet, dan is de dienst belangrijk gestremd en moet het nieuwe ministerie zich dadelijk met begrootingsarbeid bezighouden. Het is slechts eens voorgekomen, onder het eerste ministerie-Heemskerk met de begrooting van den minister Van Zuylen van Nijevelt, dat door het verwerpen van een hoofdstuk der staatsbegrooting door de Tweede Kamer een ministeriëele crisis ontstond. Toen echter moesten nog bijna alle andere hoofdstukken door de Tweede Kamer worden behandeld: thans is deze met den begrootingsarbeid geheel gereed en is de grondwettelijke termijn, waarbinnen het budget moet tot stand komen, reeds ongeveer verstreken. In elk geval zou het begrijpelijk zijn, indien het demissionaire kabinet - afgezien van de staatsrechtelijke bezwaren - weinig lust gevoelde met de Eerste Kamer over de begrooting nog te converseeren.

* _* *

Het votum over de oorlogsbegrooting heeft alle momenten uit de debatten over de vorige hoofdstukken zoozeer overstemd, dat zij al weer bijna tot de vergetelheid behooren. Toch waren er enkele oogenblikken van beteekenis. De antithese kwam met name bij de begrooting van Binnenlandsche Zaken om den hoek gluren. Op den minister Rink waren in het voorloopig verslag heftige aanvallen gedaan; bij de openbare behandeling moest de groote slag geslagen worden. De posten voor het overnemen van een paar hoogere burgerscholen, die voor het oprichten van een nieuwe kweekschool voor onderwijzers en het subsidie aan openbare leeszalen moesten het ontgelden. Toch bleven zij behouden na een antithese-stemming.

De Kamer heeft bij Binnenlandsche Zaken de kunst gediend. Zij heeft de collectie-Six en daaronder het wereldberoemde Melkmeisje van Vermeer aangekocht voor zeven tonnen gouds. Er was, behalve van de zijde der sociaal-democraten, weinig oppositie, daarentegen geestdriftige verdediging door de heeren De Beaufort, Thomson en De Stuers. Wie voortaan mocht beweren, dat de

[p. 199]

Nederlanders een nation d'épiciers zijn, zal het schaamrood op de kaken krijgen, zoodra hem wordt gewezen op deze groote daad.

De overige hoofdstukken gingen den eentonigen sukkelgang; bij Financiën en Arbeid veel wenschen voor het personeel, bij Marine een nieuwe minister, wiens eigenaardige vrijmoedigheid de harten won en wiens ongegeneerdheid in het spreken hem tot deugd werd aangerekend. Bij Waterstaat een geanimeerd debatje over de vrouw-postambtenaar. Minister Kraus had ingetrokken het besluit van zijn voorganger, dat aan elke in den echt tredende vrouwelijke postambtenaar als huwelijkgeschenk haar ontslag thuis zond. Het was een geheel verkeerde richting, aldus de heeren Heemskerk en Schokking, die de minister nu insloeg. En zij zagen reeds de verschrikkingen van het Neo-Malthusianisme voortwoekeren. Het was het eenige juiste standpunt, meenden daarentegen de heeren Limburg en Borgesius, die het krachtig voor den minister opnamen. De Staat moet niet als algemeenen regel stellen: bij huwelijk van de vrouw ontslag. Nu die regel is weggevallen, kan elk geval op zich zelf worden beoordeeld. Het slot was een motie-Passtoors, wenschende een algeheele regeling van het onderwerp. Die motie zal ‘later’ worden behandeld.