De Gids. Jaargang 71

[p. 333]

Fransche legertoestanden.

Général Donop. Commandement et obéissance. Paris.
Commandant Munier. La Nation, l'Armée et la Guerre. Paris.

De beide aan het hoofd vermelde werken, welke aan de redactie van dit tijdschrift ter bespreking werden toegezonden, zijn van geheel anderen aard dan het, onlangs door mij in dit tijdschrift besproken, boek van den heer Dr. Steinmetz.

Zij behandelen uitsluitend Fransche legertoestanden en geven een blik op hetgeen er tegenwoordig in dat leger en in Frankrijk woelt en werkt.

De oud-Generaal Donop begint met uit te leggen, aan welke eischen de bevelvoering moet voldoen en komt dan al spoedig met de mededeeling, dat naar zijne ervaring in het Fransche leger ‘le commandement est souvent inquiet, tatillon, absorbant et personnel, quelquefois sans pondération. Il arrive même, hélas! depuis quelque temps, qu'il manque parfois de dignité’.

De schrijver tracht dit aan te toonen, en een oogenblik heeft het den schijn, alsof hij aan zijn oud-kameraden wil leeraren hoe de bevelvoering moet zijn; hoe deze vooral moet trachten ‘op te voeden’ en hoe zij bij de ondergeschikten moet streven naar het opwekken van een gepast initiatief, in plaats van die lijdelijke gehoorzaamheid, welke - zoo als hij met aanhalingen uit de geschiedenis aantoont - maar al te veel het ongeluk is geweest van het Fransche leger.

Maar spoedig blijkt het, dat dit alles slechts een aanloop is tot heel iets anders. Duidelijk spreekt de Generaal het uit, dat hij het gouvernement haat, onder welks bestuur Frankrijk thans

[p. 334]

leeft; een gouvernement dat over het leger, het schoone Fransche leger, heeft doen gaan ‘un souffle desséchant, destructeur et mortel’, tengevolge waarvan het is geworden: ‘le servile instrument des folies criminelles d'un pouvoir sans honneur’.

Twijfel is voor den lezer niet meer mogelijk. Hij begrijpt - en de voortgezette lezing bevestigt het - dat hij te doen heeft met een clericalen frondeur, die door de bevelen aan het leger gegeven tijdens de inventariseering der kerken tot den uitersten toorn en tot verbittering is gebracht, en die nu aan het leger duidelijk tracht te maken: dat er verschil is tusschen ‘la France’ en ‘son gouvernement’, dat het plicht is het eerste te dienen, doch dat het leger aan het (republikeinsche) gouvernement en aan het ‘Bloc’ de gehoorzaamheid heeft op te zeggen wanneer er bevelen gegeven worden, die in tegenspraak zijn, ‘avec un commandement supérieur, auquel il a le devoir d'obéir’.

De Generaal poogt te beredeneeren, dat het opzeggen van die gehoorzaamheid geen misdaad is, geen inbreuk op de discipline maakt, doch integendeel een deugd is en zelfs tot een plicht wordt, wanneer het gezag het leger misbruikt.

En wanneer is er misbruik? Wel, de Generaal zal dat aan zijne oud-kameraden uitleggen. Er is misbruik, wanneer er bevelen gegeven worden, die verlangen zouden dat men deed: ‘ce que l'honneur défend’. Alvorens tot het uitvoeren van een order over te gaan moet de inférieur zich dan ook afvragen, bijaldien de order niet is ‘expressément de la nature de ceux, dont l'observation ne comporte pas d'hésitation’ - of de eer hem die uitvoering niet verbiedt.

Is dit laatste het geval, dan behoeft hij zich niet ongerust te maken als hij gehoorzaamheid weigert. Immers, ‘on ne peut commander, et on ne doit obéir, que pour le bien du service et l'exécution des règlements militaires’; en dan: ‘l'obéissance, qui est due au supérieur immédiat, est due aussi à l'autorité qui le domine; c'est à dire que l'obéissance est due à l'autorité la plus élevée’ - en boven de hoogste wereldlijke autoriteit staat immers nog eene andere!

Maar moet het leger dan niet de uitvoering der wetten verzekeren? Neen, antwoordt zonder aarzelen deze Generaal. ‘Non, l'armée n'a pas à assurer, en temps habituel, l'exécution des

[p. 335]

lois; ses occupations, comme ses devoirs, sont autres; et elle ne saurait en être distraite sans danger’.

Een oud-Generaal, die aan het leger verzet tegen, en ongehoorzaamheid aan het wettig gouvernement predikt!

Ik kies op dit oogenblik in de kerkelijke quaestie, welke zich in Frankrijk heeft voorgedaan, geen partij. Ik laat ook dáár, of het Fransche gouvernement verstandig heeft gehandeld, gelet op den geest van een groot gedeelte van het Fransche volk, door aan officieren op te dragen met hunne troepen kerken te forceeren. Maar tegenover de casuïstiek van dezen oud-Generaal stel ik dit ééne, m.i. onverbiddelijke, beginsel: dat een officier, die vrijwillig zijn trouw verpandde aan het wettig gezag, de bevelen van dat gezag heeft uit te voeren naar zijn beste vermogen en met volle toewijding. Ontvangt hij bevelen waaraan hij meent niet te kunnen, niet te mogen gehoorzamen, dan heeft hij zijn ontslag te nemen; en dit, zonder ophef, zonder woord of gebaar van protest. Immers, zoolang hij de uniform draagt, behoort hij aan het gezag en mag hij het niet schaden door er het prestige van aan te tasten. Met volle vrijheid natuurlijk om, als hij de uniform heeft afgelegd, te doen wat het recht is van ieder burger... te bestrijden wat hij verkeerd of noodlottig acht.

Het ziet er treurig uit voor Frankrijk en voor het Fransche leger als er velen zijn, die denken als Generaal Donop, en als hij school zou maken met zijne theorie in zake militaire gehoorzaamheid!

Het werk van den oud-Majoor Munier staat m.i. veel hooger dan dat van Generaal Donop; maar ook hier is een frondeur aan het woord. En tot welke partij hij behoort, kan men wel reeds afleiden uit de omstandigheid, dat de Generaal Mercier het werk van eene voorrede voorzag.

Met dat al, het kan niet ontkend worden dat de schrijver, zeer raak, goede dingen zegt en dat hij den indruk maakt van een bekwaam man te zijn, die veel gelezen en nagedacht heeft. Maar ook hij moet van het tegenwoordige gouvernement, van het ‘Bloc’, van de fransche democratie niets hebben.

Naar zijne meening, is sedert 1870 in Frankrijk alles verkeerd gegaan. De ware oorzaken der ramp van dat jaar zijn volgens hem aan de groote menigte ontsnapt. Die ramp heeft niet

[p. 336]

geleid tot rustige maar toch krachtige hervorming, tot betere opvoeding der jeugd, tot opofferingsgezindheid en tot toewijding aan het vaderland.

Nadat de aandrift tot dit alles, welke de geleden smaad had opgewekt, spoedig verflauwd was, heeft zich door allerlei invloeden een leelijk gevoel: ‘la peur’ ontwikkeld, en dat gevoel heeft zich vooral in de gemoederen genesteld toen de persoonlijke dienstplicht ook hen onder de wapenen riep, die noch door moed, noch door zelfverloochening, noch door wilskracht zich aangetrokken gevoelden tot den drukkenden en gevaarvollen soldatendienst, en toen de voorstanders van den eeuwigen vrede door hunne drastische schildering der gruwelen van den oorlog ontroerend werkten. Die schildering en de protesten tegen den oorlog hebben - altijd volgens den schrijver - het anti-militarisme meer kracht gegeven. En daar de Franschen hun vreesgevoel en hun gebrek aan opofferingsgezindheid niet durven bekennen, doen zij meê aan pacifisme en anti-militarisme, in de hoop van zoo van de zaak af te komen. Zij verschuilen hun bangheid en hun egoïsme achter de humaniteits-idée.

De meerderheid zou in Frankrijk bang zijn voor den oorlog.

Mij dunkt - het kon wel wezen dat dit geen verschijnsel is, dat zich uitsluitend in Frankrijk voordoet. Het ziet er - gegeven den algemeenen, modernen geest - te veel puur menschelijk uit, om dat aan te nemen.

De schrijver zegt voorts, dat de democratie in Frankrijk het leger tegenwerkt: ‘L'esprit militaire, voilà ce dont notre démocratie se défie, ce dont elle ne veut pas’. Militaire geest en militaire discipline, men wil er niet van weten en men wenscht - nu er toch eenmaal gediend en lang gediend moet worden - den diensttijd liever benut te zien tot ‘l'éducation civique par l'armée. L'armée-éoole, voilà la grande pensée du moment’. En Majoor Munier is tegen deze richting omdat ‘en assignant à l'armée un rôle en quelque sorte pédagogique, on s'exposerait à la détourner de sa tâche essentielle’.

Zeker, ook m.i. zou dit het geval zijn als men - zooals ook wel te onzent is verlangd - het leger voor een goed deel maakte tot school voor lager onderwijs. Zelfs de heer Steinmetz wenscht,

[p. 337]

zooals wij zagen, den diensttijd te maken tot eene ideale ‘Wiederholungs-Schule’.

Dat zou zeker verkeerd zijn! Men moge in de kazerne den vrijen tijd gerust benutten voor school-, voor landbouwonderwijs, enz, als dit maar niet ten nadeele komt aan de hoofdtaak: de voltooiing van de, op de scholen aangevangen, vorming tot weerbaar man.

De schrijver neemt het verder op tegen verkorting van oefeningstijd, zonder het noodzakelijk correctief van vóór-oefening en van verbetering der volksopvoeding; tegen ‘la folie du nombre’, welke doet jagen naar vergrooting van het aantal, ook al wordt daarbij de hoedanigheid aan de hoeveelheid opgeofferd; tegen een leger met zwak actief en talrijke réserves - een verdedigingsleger, dat voor Frankrijk, dat altijd en ieder oogenblik gereed moet staan tegen ‘den (oostelijken) vijand’, nietpast; tegen den invloed, die het leger tracht te republikaniseeren (républicaniser l'armée); tegen het zwak optreden van militaire chefs, die hun gezag ten offer brengen aan ‘l'esprit nouveau’; enz.

Voorwaar! Majoor Munier moge te weinig waarde hechten aan de algemeene opvoedende kracht, welke kan uitgaan van den dienst in het leger; hij moge te weinig oog hebben voor de nieuwe eischen, welke aan militaire opleiding moeten worden gesteld; hij moge frondeur wezen tegen het gouvernement der Republiek, en daardoor soms de maatregelen van dat gouvernement door een te donkeren bril bekijken - hij maakt toch verschillende ware en goede opmerkingen, waaronder er zijn die ook in ons land mogen worden gehoord en.... overwogen.

H.P. Staal.