De Gids. Jaargang 71

[p. 566]

Bibliographie.

Woordenboeken.

Loquela. Eerste aflevering. Amsterdam, L.J. Veen. 1907.
Fransch Woordenboek, door C.R.C. Herckenrath. Groningen, J.B. Wolters. 1907.
Verklarend Handwoordenboek der Nederlandsche taal (tevens Woordentolk) door M.J. Koenen. 6e herziene en aangevulde druk. Groningen, J.B. Wolters. 1907.

Toen Baudelaire, jong en nog onbekend, zich aan Théophile Gautier kwam voorstellen, was de eerste vraag die de erkende Meester tot den aankomeling richtte: ‘Lisez-vous des diotionnaires?’ En toen de jonge man die vraag bevestigend beantwoord had, was het ijs gebroken en had hij geen verdere aanbeveling noodig. De dichter de Hérédia verklaarde ronduit dat hij meer geboeid werd door de lectuur van Jean Nicot's Trésor de la langue francaise dan door die van Les trois mousquetaires. En zoo zijn er meer wien het een lust is, te bladeren in woordenboeken en de woorden te volgen in hun verschillende beteekenissen en verbindingen, bekende en onbekende, als waren het levende wezens, wier lotgevallen hun belang inboezemen.

De herleving van de Zuid-Nederlandsche, en in het bijzonder van de Westvlaamsche letterkunde, het proza van Streuvels, de poëzie van Gezelle en het werk van vele letterkundigen, die in het tijdschrift Vlaanderen hun orgaan vinden, heeft de behoefte doen ontstaan aan een woordenboek, dat, vollediger dan De Bo's Idioticon, hetwelk tot nog toe over de grootste moeilijkheden heen hielp, antwoord zou geven op de vragen naar de beteekenis van tal van Vlaamsche woorden, waarnaar men ook bij De Bo tevergeefs zocht en die dus zelfs voor de meeste Vlamingen, hoeveel te meer nog voor den Noord-Nederlander, als volslagen vreemde woorden waren.

In die behoefte belooft Loquela te voorzien. De lijsten die Guido Gezelle voor zichzelf had opgesteld van de, meest ‘ongeboekte’, Vlaamsche woorden, die hij overal om zich heen uit den volksmond had opgeteekend en van 1884 tot 1895 in een eigen taalkundig maandblad had afgedrukt, zijn hier bijeengebracht in den vorm van een woordenboek, dat in 12 à 13 afleveringen compleet zal zijn. Zooveel mogelijk is de eigene, gemeenzame en gemoedelijke vorm, dien Gezelle voor zijne aanteekeningen bezigde, gevolgd en dit geeft er eene bijzondere aantrekkelijkheid aan. Soms worden het heele verhandelingen, zooals bij Baas. Onder

[p. 567]

bate geeft Louquela vijf beteekenissen, als 1o beternisse (beterschap): ‘Hij is van dage een beetje op de bate’; 2o Uit zijn bate geslagen = het spoor bijster; 3o zwangerheid (zwangerschap) geboorte: ‘'t Is te peizen dat 't zal een baatje zijn’; 4o beterheid, verkiesbaarheid (verkieslijkheid) en 5o remedie, hulpe, met dit aardige voorbeeld: ‘zoo zegt men wel in 't fransch, iemand verzoekende b.v. de hespe (ham) niet te sparen, over tafel: vous êtes à la source! Gij zit bij de bate, zou men in 't Vlaamsch zeggen’. Al bladerende troffen ons nog de woorden: berekken (toe)bereiden, ook ter begravinge = afleggen, en daarvan: berekker = bezorger, beschikker, gecommitteerde, curator. Verder beschepen, in den zin van wennen aan het leven op het schip; beschinken, tracteeren; waarbij Gezelle deze aanteekening maakt: ‘Veel van ons leelijkste schuimgespuis [men moet weten dat een bastaardwoord als “tracteeren” bij hem een schuimwoord heet] is in Fransch Vlaanderen onbekend. “Je moe je nie' geneeren” en zeggen ze daar niet, maar “Je moe je nie' verongemakken.”’ Sommige andere woorden, hier voorkomende, hebben voor de Noord-Nederlanders geen verklaring noodig. Zoo beschrijven in den zin van aanteekenen (in oorkonden enz.): ‘hij stond daar niet beschreven’; bedonderen in de beteekenis zoowel van bedriegen als van verbazen; baantje in die van glijbaantje. Ababbel = kaakslag, is niet ver van het bij ons in de volkstaal gebruikte lababbel. (‘Ik zal je 'n lababbel om je ooren geven!’)

Terecht vraagt Gezelle: ‘Wie zalder ons nu die middeleeuwsche woorden, die nog in levend en tierend gebruik zijn bij de Vlamingen, doen mijden en verzaken, als dood en uitgestorven? Wie zalder ons beletten tenminste de nieuwelings aangekleste bastaards af te snijden en uit te roeien, om de oude eigene en schoone Vlaamsche spruitelingen in hunne stede te gebruiken en te bezigen?’

Het Fransche Woordenboek van C.R C. Herckenrath is een werk, dat beter dan een van de ons bekende zijn taak als vraagbaak vervult, doordat het vollediger is zoowel wat woordenvoorraad als wat verklaring betreft, en niet een aanvulling of nieuwe uitgaaf van een bestaande dictionnaire, maar geheel oorspronkelijk werk.

Zulk een Woordenboek is eigenlijk nooit af. De verschillende gebruikers moeten er aan blijven medewerken, door aanwijzing van de onvermijdelijke kleine leemten die zij er in ontdekken. Zoo doen ook wij door het volgende op te teekenen.

Homme de confiance lijkt ons niet voldoende vertaald door ‘vertrouwd man’; het kan een bepaald emplooi zijn: men is iemands ‘homme de confiance’ (Duitsch: Vertrauensmann). Zoo vindt men op de personenlijst van Le philosophe sans le savoir van Sedaine: Antoine, homme de confiance de M. Vanderk. - Bij ténébreux ontbreekt de beteekenis van ‘melancoliek’, zooals die voorkomt in de uitdrukking ‘beau ténébreux’, die in den tijd der Fransche romantiek vooral op het tooneel een belangrijke rol placht te vervullen. (Antony van den ouden Dumas en zijns gelijken.) - Bij serré missen wij de beteekenis ‘bondig’, gelijk in style serré, bondige stijl. - Is ‘une voix blanche’ enkel een heldere, in tegenstelling van een gevoileerde stem, en wordt het niet ook gebezigd in malam partem, als een klanklooze stem? - In het Nederlandsch-Fransche gedeelte zochten wij te vergeefs het Nederlandsche bevlieging, met de vertaling engouement. - Achter hoofsch ware behalve de cour en cérémonieux, galant op zijn plaats geweest.

Kleinigheden, als men wil; maar honderden zulke kleinigheden maken de waarde en de bruikbaarheid van een woordenboek uit, en het werk van den heer Herckenrath

[p. 568]

is te degelijk, dan dat het niet verdienen zou bij volgende uitgaven, die niet kunnen uitblijven, te worden aangevuld met wat er nog aan ontbreekt.

Het Verklarend Woordenboek van Koenen, dat hier in zesden druk voor ons ligt, heeft geen aanbeveling meer noodig. Daarom over dit werk nog maar enkele opmerkingen.

Ook hier zoeken wij vergeefs naar bevlieging, een woord dat toch in het Woordenboek der Nederlandsche taal met een aanhaling uit Couperus voorkomt; zoo ook misten wij onbevangen, dat het Woordenboek eveneens heeft met voorbeelden, ontleend aan v.d. Palm, Bosscha en Groen. Instigatie wordt door den heer Koenen verklaard als opstoking, opruiïng. Zou in vele gevallen aansporing niet juister zijn?

Een woordenboek als dit kan ook nut stichten door sommige woorden niet op te nemen. Daarom misten wij met genoegen, de maar al te veel, ook door overigens goede schrijvers, gebruikte woorden: beinvloeden, dat herhaaldelijk voorkomt, oeuvre, dat wij o.a. bij Scharten en Querido aantreffen, en interesse. Wij maken van de gelegenheid gebruik om deze woorden prijs te geven aan de verachting van allen die eenige waarde hechten aan het schrijven van zuiver Nederlandsch.