De Gids. Jaargang 71

[p. 175]

Parlementaire kroniek.

25 Juni 1907.

Sinds jaar en dag wordt in naam van zedelijkheid en recht wraak geroepen over de bepaling in ons Burgerlijk Wetboek, die het onderzoek naar het vaderschap verbiedt. In vereenigingen, in tijdschriften, op vergaderingen is recht gevraagd voor het natuurlijke kind, dat, zelf volmaakt onschuldig aan het feit van zijn geboorte, in de maatschappij niet veel meer is dan een paria. De historie heeft geleerd, dat het volstrekte verbod van onderzoek naar het vaderschap in oud-Fransch en oud-vaderlandsch recht nooit heeft bestaan, maar met de Napoleontische overheersching in Nederland is ingevoerd om stand te houden tot heden toe.

Tot heden, want de Tweede Kamer zal dezer dagen de eindstemming houden over een wetsontwerp, waarbij een natuurlijk kind mag navorschen, wie zijn vader is en van dien vader levensonderhoud mag vorderen gedurende zijn minderjarigheid. Heeft de Kamer zich met enthousiasme gezet aan dit hartverheffend werk? Heeft zij art. 342 van het Burgerlijk Wetboek doen vallen met éen forschen slag onder haar algemeene verontwaardiging? Heeft zij een groote gedachte uitgesproken om waar te maken het woord van Vauvenargues, dat ‘les grandes pensées viennent du coeur’? Het lijkt er niet naar en voor een deel is zij daaraan niet eens zelf schuld. De grondslag immers, waarop zij stond, belette elke verheffing van sentiment, elke hoogere vlucht. Het ontwerp door den minister Loeff ingediend en dat de minister Van Raalte voor zijn rekening had genomen, ging uit van de benepen gedachte, dat een natuurlijk kind dengene, die hem in het leven had geroepen, zelfs geen vader mocht noemen; dat hij

[p. 176]

als schuldeischer van den man, die hem verwekt had, slechts eenige zilverlingen kon eischen voor zijn onderhoud, maar dat de wet geen inniger verhouding dan uit deze koude afrekening ontstond, mocht toelaten. Ging men verder, dan zou de hoogheid van het huwelijk, waarvoor de wet angstvallig had te waken, worden aangetast in zijn christelijke grondslagen. Hiermede was iedere groote gedachte vervallen. Men was niet groot jegens het natuurlijk kind, dat men den vader onthield en er een schuldenaar voor in de plaats stelde; men was evenmin groot jegens het huwelijk ten aanzien waarvan men Goldsmith's woord vergat: ‘That virtue, that is always to be guarded, is scarcely worth the sentinel’.

Een alimentatie-recht dus zou het natuurlijke kind op den vader kunnen doen gelden. Deze vorm van onderzoek naar het vaderschap, ontleend aan het Duitsche en Oostenrijksche recht, paste niet in een rechtssysteem als het Nederlandsche, dat, evenals het Fransche recht, het instituut der erkenning van natuurlijke kinderen in zijn wetboek had opgenomen. De nieuwe rechtsvordering van het kind zou dus door de erkenning kunnen worden gekruist. Nauwelijks had de rechter na het zeer minutieus onderzoek, dat het ontwerp van hem eischt, beslist, dat het kind verwekt was door den een, of een ander kon datzelfde kind bij een notariëele akte als het zijne erkennen; een dubbel vaderschap, waarbij het kind, had het zelf bij de beraadslagingen mogen meespreken, waarschijnlijk zou gezegd hebben, dat het de Grieken eerst recht vreesde, als zij hem geschenken brachten.

Over de onwaarheid van het wetsontswerp is bij de algemeene beraadslaging, met name door den heer Marchant, op niet malsche wijze geklaagd; misschien heeft zijn rede er toe bijgedragen, dat de minister het woord ‘vader’, dat in het ontwerp zelfs was vermeden, in het eerste artikel opnam. Maar heel veel verden kon de heer Van Raalte niet gaan, wilde hij de rechterzijde en den voorzitter van de commissie van rapporteurs, den heer Heemskerk, die bij deze beraadslagingen met veel beleid zijn taak als loods heeft vervuld, niet het humeur bederven.

Men had verwacht, toen de discussiën aanvingen, dat zich nauwelijks een tegenstander van het beginsel van het ontwerp zou aandienen. Die verwachting bleek ijdel. De heer Van Doorn heeft

[p. 177]

voor het behoud van het onderzoeksverbod en tegen het wetsontwerp een rede gehouden, zóo fel en tegelijk zóo scherpzinnig, dat een ieder voor goed de illusie is benomen alsof men hier te lande het onderzoek naar het vaderschap algemeen wil. Wel muntten de argumenten van den afgevaardigde allerminst uit door nieuwheid, wel gaven zij zelfs blijk van een dialectiek, die hier en daar aan het sofisme raakte - o.a. toen hij beweerde dat dit ontwerp in elk geval nooit mocht toepasselijk zijn op personen die thans gehuwd zijn, ondat de wetgever aan de gehuwde vrouwen gewaarborgd heeft, wel is waar niet de echtelijke trouw van haar man, maar in ieder geval, dat alleen haar kinderen een plaats zouden hebben in het gezin en een aanspraak jegens den vader - maar de kracht en overtuiging, waarmee de spreker zijn argumenten voordroeg, lieten op dat oogenblik een zekeren indruk na. Hij was de eenige principiëele tegenstander die het woord voerde, maar zal stellig niet alleen staan bij de stemming.

Bij de behandeling der artikelen bleek trouwens, hoe een groot gedeelte van de zoogenaamde voorstanders van het onderzoek naar het vaderschap slechts een minimum-recht wilden toelaten en waar zij konden het toch zoo enghartige ontwerp nog beknibbelden. Als vader zal worden beschouwd - aldus het ontwerp - wie tusschen den 301^sten en den 179^sten dag vóór de geboorte van het kind, gemeenschap heeft gehad met de moeder. Zoodra echter de gemeenschap ook met een ander was bewezen (de zoogenaamde exceptio plurium), zou de vordering van het kind nooit kunnen worden toegewezen. De heer Lohman eischte nog verdere beperking; ook indien de moeder wist, dat de man aan wien zij zich gaf gehuwd was, zou de vordering moeten worden geweigerd. Met groote hartstochtelijkheid heeft de heer Lohman dit stelsel verdedigd; scherpzinnig toonde hij aan, hoe uit een financiëel oogpunt de wettige kinderen soms zouden moeten achterstaan bij het kind van de bijzit, indien men zijn amendement niet aanvaardde. De christelijk-historische leider hield zelfs met van verontwaardiging trillende stem zijn volgelingen, die hem voor een deel ontrouw werden, voor, dat zonder zijn voorstel het ontwerp indruischte tegen de beginselen van de christelijk-historische partij. Te vergeefs; de Kamer vereenigde zich met de bestrijding, die de minister en de heer Limburg van het amendement-Lohman

[p. 178]

hadden gegeven; zij verwierp het met 50 tegen 14 stemmen.

Deze aanval van rechts werd dus afgeslagen; doch ook van links had het ontwerp menigen stoot te verduren. De vrijzinnigdemocraten hadden, bij monde van den heer Limburg, door een reeks amendementen getracht het ontwerp te verruimen. De vader werd in die voorstellen vader genoemd, de mogelijkheid van dubbel vaderschap weggenomen door te bepalen, dat, zoodra de rechter bij vonnis de onderhoudsvordering had toegewezen, het kind voor erkend werd gehouden. Daarmede kwam het kind tevens in familiebetrekking tot den vader zonder dat van gelijkstelling met wettige kinderen sprake was. Een snellere berechting werd mogelijk gemaakt doordien de procedure niet werd opgedragen aan de rechtbank, waar zij lang duurt, maar aan den kantonrechter, bij wien zij snel afloopt. Aan de moeder zouden moeten worden vergoed de kosten van de bevalling en de onderhoudskosten van de eerste weken na de bevalling; de procedure zou door het kind kosteloos kunnen plaats hebben; eindelijk - en dit was misschien voor het slagen van de procedure het voornaamste - de strengheid van de exceptio plurium zou worden verzacht.

Tegen deze voorstellen verhief zich van rechts een storm, zelfs poogde de heer Heemskerk de behandeling ervan te voorkomen door te ontkennen, dat het amendementen waren. Doch op dit punt stelde de Kamer hem in het ongelijk. Zij werden in behandeling genomeu en de verzachting van de werking der exceptio plurium ware zelfs aangenomen, wanneer niet bij de stemming twee sociaal-democraten zich bij de tegenstemmers hadden gevoegd.

Toch hebben de vrijzinnig-democratische voorstellen - om van technische veranderingen te zwijgen - ten gevolge gehad, dat de minister het woord ‘vader’ in het ontwerp heeft gebracht; dat, waar de verplichting door den vader niet ontkend wordt, de kantonrechter de vordering zal berechten en dat de kantonrechter, zonder verdere vóór-procedure, aan het kind verlof kan verleenen kosteloos te procedeeren. Principiëel viel er aan het wetsontwerp niets meer te veranderen; de geheele rechterzijde, versterkt door de tegenstanders van het ontwerp die links huizen, verhinderden iedere uitbreiding, hoe gering ook, die men aan de rechten van het kind wilde geven.

Het is bij de behandeling van dit wetsontwerp gebleken, hoe

[p. 179]

somwijlen de Kamer eerst bij de openbare behandeling tot de nauwgezette overweging komt van elk artikel en van elk beginsel. Het Voorloopig Verslag liet allerminst de uitvoerige en moeilijke discussie verwachten, die is gevolgd. Een verkeerde methode van werken, al strekt het de Kamer als verontschuldiging, dat de schriftelijke behandeling geheel was geëindigd, toen in 1905 de verkiezingen een dertigtal nieuwe leden in haar midden brachten.

Het onderzoek naar het vaderschap zal dus - als de Eerste Kamer geen spelbreekster wordt - in Nederland worden toegelaten. Er komt voor het natuurlijke kind vooruitgang, al is die ook gering. Maar het besef is ten minste verlevendigd, dat een ieder, ook de man, die kinderen in het leven roept, de verantwoordelijkheid draagt van zijn handelingen. Dàt was de ten hemel schreiende anomalie, die op dit punt in het recht heerschte; dàt was het onrecht, dat geen staat op den duur binnen zijn grenzen mag dulden. ‘Qui a fait l'enfant, doit le nourrir,’ zeide de oude Fransche jurist Loysel kort en krachtig. En terwijl dan, naar wij hopen, het Nederlandsche wetboek dit hem binnenkort zal nazeggen, past het hier dankbaar diegenen te herdenken, die - om slechts Molengraaff te noemen - met de kracht van hun woord en de vaardigheid van hun pen hebben gestreden voor de eindelijke zegepraal van dit nooit meer te verwijderen beginsel.