De Gids. Jaargang 71

[p. 578]

Buitenlandsch overzicht.

15 Mei 1907.

Gedurende de zes laatste weken heeft het in Europa niet ontbroken aan belangrijke, zelfs niet aan geruchtmakende gebeurtenissen. De feiten die betrekking hebben op de binnenlandsche politiek der verschillende staten zijn zoo talrijk en zoo verscheiden dat ik, om ze alle uiteen te zetten en te verklaren, meer plaatsruimte noodig zou hebben dan waarover ik hier te beschikken heb. De ministeriëele crisis in Nederland en in België; de koloniale conferentie te Londen; de ontbinding van het Parlement in Portugal; de geschillen die er in Rusland gerezen zijn tusschen de Doema en de regeering; de lange en eenigszins verwarde debatten in de Fransche Kamer; de eerste toepassing in Oostenrijk-Hongarije van het algemeen kiesrecht; onder al die vraagstukken zijn er zeker enkele die in de naaste toekomst zulke vèr-strekkende gevolgen zullen hebben, dat wij genoodzaakt zullen zijn er op terug te komen. Maar voor het oogenblik, nu de diplomatieke feiten zooveel gewichtiger en vooral van zooveel grooter algemeen belang zijn dan de binnenlandsche politieke gebeurtenissen, is het noodig ons onderzoek tot de buitenlandsche politiek te beperken.

Na de heftige polemiek in de pers waarvan ik in mijn laatste artikel gesproken heb, heeft de aanstaande Vredesconferentie, en de kwesties die daarmee in verband staan, aanleiding gegeven tot een reeks van onderhandelingen, die weer duidelijk het antagonisme van twee groote mogendheden: Engeland en Duitschland, in het licht hebben gesteld. Het liberale Engelsche ministerie had voorgesteld en met warmte het voorstel verdedigd, dat de Haagsche conferentie zich zou bezighouden met de kwestie van de gedeeltelijke

[p. 579]

ontwapening; iedere mogendheid moest dus nu uitmaken of de discussie over dat punt zou kunnen worden toegestaan en op welke wijze zij plaats zou moeten hebben. De voornaamste kabinetten werden gepolst, en weldra bleek als resultaat van dit eerste onderzoek zeer duidelijk dat, indien de kwestie der ontwapening opgenomen werd onder de punten van behandeling, verscheidene groote mogendheden daarin aanleiding zouden vinden om zich niet te laten vertegenwoordigen, ja, dat de geheele conferentie er misschien door zou mislukken. Rusland bepaalde toen dat het voorstel van Engeland zou gemaakt worden tot een bijzonder punt van discussie, waaraan de mogendheden die het programma onderteekend hadden volgens verkiezing zouden kunnen deelnemen of niet. Deze oplossing had het voordeel ten minste een waarborg te zijn dat de conferentie werkelijk plaats zou hebben. Zij had daarentegen het nadeel de mogendheden te noodzaken reeds van te voren en openlijk positie te nemen en een meening uit te spreken die misschien niet eens de uitdrukking was van hun eigen opinie omtrent de zaak, maar die gegeven werd met het oog op hun algemeene belangen, op hun bondgenooten en de bevriende landen. Deze voorbarige eisch is voor Engeland en voor Duitschland het sein geweest om van weerskanten te beproeven de andere mogendheden tot hun zienswijze over te halen.

In het laatst van Maart vertrok de Duitsche Rijkskanselier naar Rapallo, waar hij den Italiaanschen minister Tittoni ontmoette. Ongetwijfeld waren zoowel het onderhoud van 30 als van 31 Maart er aan gewijd de houding van Italië ten opzichte van de ontwapening te regelen. Een oogenblik scheen het, of vorst von Bülow zijn bondgenoot overtuigd had van de noodzakelijkheid van een gemeenschappelijke actie van de leden van het Drievoudig Verbond. Eenige dagen na de bijeenkomst te Rapallo richtte Italië tot de mogendheden een nota waarin het ieder afzonderlijk vroeg of ze meenden dat men de conferentie zou kunnen stellen voor een duidelijke, practische, gevaarlooze formule betreffende de kwestie der ontwapening. Een maand later kon men dezelfde woorden en dezelfde denkbeelden terugvinden in de rede van vorst von Bülow.

De koning van Engeland had ondertusschen één van die ontspanningsreizen ondernomen die hij gebruikt om meteen de politieke zaken te regelen; den 8^sten April had er een ontmoeting plaats tusschen Eduard en den koning van Spanje te Carthagena, en eenige gdaen daarna tusschen Eduard en den koning van Italië te Gaeta. Over de eerste van die bijeenkomsten werd weinig gespro-

[p. 580]

ken, al zag men te Londen zeer goed in, dat ze een officiëel karakter droeg en van groote politieke beteekenis was. Geheel anders was het met de tweede bijeenkomst, ofschoon die had kunnen doorgaan voor een gewoon beleefdheidsbezoek. Gaeta had te veel den schijn niet anders dan een antwoord te zijn op Rapallo. Nauwelijks tot kalmte gekomen, begon men zich in Duitschland op nieuw ongerust te maken. De politieke beeldspraak van het ‘extra-dansje’, en meer nog die van de ‘splendid isolation’ kwam weer in aller herinnering. Evenwel bleven in het begin de resultaten der besprekingen geheim.

Den 30^sten April gaf vorst von Bülow, bij de verdediging van zijn begrooting, een breede uiteenzetting van zijn buitenlandsche politiek. Hij bracht dadelijk de Haagsche conferentie ter sprake. Zijn verklaringen over de houding van Duitschland lieten aan duidelijkheid niets te wenschen over: het zou geen deel nemen aan de discussie over de ontwapening. De Rijkskanselier besprak tegelijkertijd de houding van verscheidene andere mogendheden: hij zeide geen woord over Italië. In den Rijksdag, in de dagbladen nam de ongerustheid steeds toe; men sprak van niets anders dan van de uitsluitings-politiek van koning Eduard. Inderdaad had Italië de nota die het na Rapallo aan de mogendheden gericht had, weer ingetrokken na de bijeenkomst van Gaeta. Die maatregel, die, voor zoover ik weet, niet algemeen bekend was aan de pers, is bevestigd door de verklaringen door minister Tittoni afgelegd voor de Italiaansche Kamer: Italië blijft trouw aan den Driebond maar niettemin wil het zijn volledige vrijheid van handelen bewaren en wat betreft de kwestie der ontwapening, daarover wenscht het zich zijn opinie voor te behouden.

Is het noodig er aan te herinneren dat ondertusschen Sir Henry Campbell Bannermann in het openbaar zijn leedwezen had uitgesproken over de duidelijk geformuleerde oppositie van Duitschland? De rede, vol kalme hoffelijkheid, die de Engelsche premier den 8^sten April te Manchester heeft gehouden, had het wantrouwen van Duitschland moeten opwekken, in plaats van de publieke opinie gerust te stellen. In die redevoering bespreekt Sir Henry de feiten niet, hij constateert ze slechts; het is alsof hij, nu de strijd geëindigd is, eenvoudig de behaalde punten noteert, en de resultaten officiëel laat inschrijven.

Dat alles lijkt me zeer merkwaardig en beteekenisvol, te meer daar, zonder een oogenblik de oprechtheid van de bedoelingen der Engelsche regeering in twijfel te trekken, men zich toch af-

[p. 581]

vragen moet, tot welk practisch resultaat zij gemeend heeft dat haar voorstel leiden kon. Want zou er wel één der groote mogendheden zijn die niet heimelijk de meening deelt, zoo ronduit door Duitschland uitgesproken? Zeker zouden noch Rusland, noch Frankrijk, noch Italië er ooit in toestemmen deel te nemen aan de besprekingen door Engeland voorgesteld, indien de discussie zou moeten leiden tot eenige beperking van het recht der mogendheden om in hun verdediging te voorzien, zooals hun dat goeddunkt. En dat weet Engeland zeer goed. Toen het echter gold positie te nemen, is Duitschland de eenige mogendheid geweest die met een categorisch ‘neen’ geantwoord heeft, en die weigering liep gevaar beschouwd te worden als een gebrek aan goeden wil, ja, zelfs als een bewijs van een oorlogzuchtige gezindheid. Die gevaarlijke houding, die weinig sympathieke uiting van Duitschland heeft Engeland willen uitlokken. Want het eenig mogelijke practische resultaat van de onderhandelingen, door Engeland voorgesteld, bestaat zeker hierin, dat nog eens duidelijk voor de geheele wereld het isolement van Duitschland is gebleken, en dat dit isolement op de meest ongunstige wijze is verklaard, namelijk door de uitdagende houding van die mogendheid. Misschien zal men het met mij eens zijn dat het verkregen resultaat niet groot is, vergeleken bij al de moeite die Engeland er zich voor gegeven heeft; misschien zelfs dat het in strijd is met de vreedzame bedoelingen, waardoor eerst het voorstel van Engeland scheen te zijn ingegeven. Die groepeering der mogendheden is een gevaarlijke zaak die steeds verbittering wekt: bij de conferentie van Algesiras was het iets onvermijdelijks en bovendien had Duitschland, dat er het meest onder geleden heeft, zelfs niet het recht zich te beklagen, omdat het zelf de groepeering had uitgelokt. In den Haag echter is de toestand geheel anders. Door een discussie waarvan men al van te voren wist dat zij op niets zou uitloopen, achterwege te laten, had men de lichtgeraaktheid van de eene mogendheid kunnen ontzien, men had sommigen regeeringen lastige compromissen, anderen nuttelooze teleurstellingen kunnen besparen.

In de gegeven omstandigheden kon het niet uitblijven, of de publieke opinie, gevormd door al de onderhandelingen die ik beproefd heb in het kort te verklaren, schreef ook aan de bemoeiingen der Engelsche diplomatie een resultaat toe dat haar pogingen scheen te bekronen, namelijk het Fransch-Japansch verbond. Den 5^den Mei, eenige dagen na de tegelijk optimistische en berustende rede van vorst von Bülow, liep er een gerucht dat Frankrijk en Japan op

[p. 582]

het punt waren een wederzijdsch verdrag te sluiten om elkaar hun bezittingen in het Oosten te waarborgen. Zoo zou het laatste der reeks verbonden gesloten worden, waarvan koning Eduard zoo handig het plan had ontworpen: na de ‘entente cordiale’ die gekomen was tegelijk met het Fransch-Spaansch en het Fransch-Italiaansch verbond, na de voorbereiding van een Engelsch-Russisch verdrag, en gelijktijdig met de onderhandelingen tusschen Rusland en Japan, zou Frankrijk, de vriend van Engeland, een verbond sluiten met Japan, Engelands bondgenoot. Natuurlijk zou het te voorbarig zijn en zou men de gebeurtenissen vooruit loopen, indien men al die verdragen, die bezig zijn tot stand te komen, beschouwde als verbonden die reeds bestaan en waarvan de gevolgen reeds merkbaar zijn. Het Fransch-Japansch verbond evenwel is op het punt onderteekend te worden, indien het al niet onderteekend is, en één van de meest waarschijnlijke en meest direkte gevolgen ervan zal wel hierin bestaan, dat het de definitieve verzoening tusschen Rusland en Japan gemakkelijker zal maken. Al deze verdragen die pas gesloten zijn, of op het punt staan gesloten te worden, vinden hun verklaring in de voordeelen die ze aan elk der betrokken partijen zullen brengen, zonder dat het noodig is geheime drijfveeren of eerzuchtige en krijgslustige bedoelingen te veronderstellen. Zelfs kunnen ze, goed beschouwd, een nieuwe waarborg worden voor de wereldvrede. Maar wel dient in het oog te worden gehouden dat ongelukkigerwijze dat vreedzame en weldadige karakter hun niet innerlijk eigen is: het zal geheel en al van de mogendheden die deze verdragen tot stand hebben gebracht en die toegetreden zijn, afhangen of ze dat vreedzame karakter zullen behouden; en dat zal alleen dan mogelijk zijn, wanneer de bondgenooten niet noodeloos het wantrouwen opwekken van de andere mogendheden die zij, willekeurig of door de omstandigheden gedwongen, buiten hunne onderhandelingen houden.

M.P.