De Gids. Jaargang 70

[p. 261]

Met de nachtboot.¹⁾

Op een goeden dag was daar in eens Toon weer bij mij aan komen loopen. Toon, mijn jolige maat bij zooveel rare tochten en wonderlijk journalistiek avontuur. In geen tijden had ik zijn snaaksche gezicht om den hoek van de deur gezien.

Maar 't was mij al dadelijk geweest of die begroeting van ‘zóó... fijne meheer!’ 'n beetje opgeschroefd had geklonken. Die dartele, echt jonge boy spoot anders meteen de kamer vol leutigheid, en van z'n oolijken snoet glom de lust je tegen, dat je weer lachen moest en mee mal wilde doen, zoodra je 'm maar zag. Nu leek 't wel of ie maar zoo'n beetje gekscheren wou, om in den stijl van vroeger te blijven. Want zijn oogen deden niet aan de fratsigheid mee. - Ik voelde aanstonds dat er wat schortte.

Toen hij even zat, zakte dan ook die gedwongenheid af, en met z'n kop op z'n handen gesteund, bleef hij bedenkelijk zitten zwijgen.

Zoo had ik Toon nog nooit gezien. Want hoe bar 't soms ook was tegengeloopen bij onze ondernemingen, als we ons afgesjouwd hadden voor niets, door enkel ongerief en beroerdigheid heen, hij had altijd de fut erin gehouden. Z'n kop uitdagend naar den nek geduwd, z'n breede borst branie opgespannen, zoo ging die worstelaar-sterke, opzichtig spierkrachtige postuur door allen tegenslag en vermoeienis heen, met een lef waar je veilig bij was. En we zaten nooit zóó berooid, of Toon z'n uitbundigheid joeg je angst wel weer weg.

1) Eerste hoofdstuk uit het boek ‘Landlooperij,’ ter perse bij de Uitgevers W.L. en J. Brusse. - Rotterdam.

[p. 262]

En nu zat ie daar waarachtig te kijken of ie zèlf bang was geworden...

‘Maar kerel toch... zeg, Toon, wat scheelt jou?... Ben je ziek, of wat heb je?’

‘Hàd ik maar wat!’ - zuchtte nie, toch weer met even lach op z'n triestige facie - ‘had ik maar wat, dan was 'k al zóó uit de maling. Maar daar zit 't 'm juist, 'k ben heelegaar blut, en Riekie en me jonges kijke temet scheel van de honger. 't Is wáár man, Toon is gedallest.¹⁾ Me zitte d'r onder... tot hier. En 'k zien nerges 'n gat meer, da' me d'r uit kenne kruipe...’

Van alles had ie nou al geprobeerd an de wal. Eerst met groente geloope, maar dat was heelegáár niks gedaan. Ginge je cente in zitte, en kon je wel bokke van houwe om al die oubakke kool en slaai op te vrete. Want wat je overhieuw op je wage, dat was allegaar zuiver verlies. 't Had 'm in die drie maande tijd z'n orlozie, en dat mooie mehonie kassie gekost, zooas dat groenvoer gauw invrat... Nou, toe colp'rtazie; met een fijn christelijk blad. As 'n heer hoor, nooit om 'n smoesie verlege!... Maar daar had ie nou eenmaal geen uitgestreke fizelemie genog voor gehad. Z'n Zondagsche lakensche pak was er tot de draad mee verslete, behalve item zooveel paar schoene, en de rust van z'n eigeste ziel. ‘Want, laa 'k me niet kwaad make, maar o lieve god noggantoe wa' ben dàt 'n smuigers!’ Op 't lest hadde ze 'm d'r nog van z'n arremoei voor zes gulde vijf en tachetig an voorschotte in late loope...

Goed, daar sting ie wéér schaailoos. Ja, wat zoud' ie? Riekie en de kinders moste toch bikke. Dus hij om 'n sjouwtje de kant op. En waarempel, daar had ie wel sjans, zóó, dat ie die eigeste dag nog as invaller in een losse ploeg wier gedraaid. Maar hij had 't op motte geve... want - hij zou 't mij dan nou maar bekenne: z'n ooge die ware zóó schrikkelijk verminderd, dat de dokter gezeid had: manlief, 'k geef geen kwartje crediet meer voor jouw gezicht. Ze ware tetaal vergloeid en verbrand, droog-geschroeid deur die helle van vure op de schepe, waar ie tien jaar an één stuk, eerst as tremmer, toe as stoker, op had gevare... En nou most

1) Gedallest: dood-arm, zonder uitzicht op beter.

[p. 263]

ie en zoud' ie zoo'n zwarte gasthuisbril drage met van die wiele d'r om... zoo'n stekende schoe'makersfok op z'n neus... dat 'n ieder maar da'lijk kon zien hoe belabberd of Toon uit z'n kop keek... Dan late de baze je zóó ommers al staan op de keie. Ja, zukke dokters, die hadde mooi prate... maar liete die fijne meheere eerst zelf 's om werk in de rij motte staan met van die kippige lenze voor d'rlui ooge... dan kon je met zuk geleerd volk misschien ook nog 's mènschelijk prate... Geen kras ommers, geen huurbaas, geen één meesterknecht neemt 'n man met 'n fok an, zoolang ie 'r nog met hèldere lampies kan krijge. Ja, ze hebbe jou noodig!...

Dus die fok laat je af, zoolang je nog niet van de blindebedeeling wil trekke. ‘Maar ik zweer je, meheer... van jou heele gezicht, zoo as je daar zit, zien 'k niks as zoo'n waas, as zoo'n vlek, en wat mijn anbetrof, kon net zoo goed je zuster d'r zitte... Ja, 't is toch wat, op mijn jonge jare, as je voor 'n vrouw met vier van die hummels de kost op mot hale...

Dan mot je bootwerker weze, en dan op zoo'n schip, an die luike met losse en laaië, dat je die ertsbak niet an kan zien komme... Die eerste dag al had 'k 'm zóó vaak tege me lijf op gehad, da' me poote kapot ware. Vier dage heb 'k plat op 'n stoel en 'n stoof thuis motte zitte. Dan slingert zoo'n wee'geld wel an! En toe' 'k die andere morge met me stijve beene weer an boord ben geënterd, zwaait me pardoes die takel tege me rug op, en slaan 'k zóó deur 't luik in de ruime, da'k hardstikkedood had gevalle, as 'k niet in zoo'n hoop baalzakke te pas was gekomme... Nou, dat liep toe nog met 'n verstuikte schoer af, - me rechter vlerk d'r lam bij. Maar 'k zeg: stik! vóór 'k te pletter slaan, wil 'k jullie vast groete... 'k Had die kras àn kanne vliege, zoo'n sloeber... die zei da'k vet was... 'k Zou nòg kenne grimme, man, as 'k er an denk - hè, vuile gazzers!

Affijn... weet ik nog wat 'k allegaar uit heb gedacht, om an zoo'n a-k-e-l-i-g kossie te komme, voor me wijf en de jonges. En die Riekie, die ploetert maar deur om dat ongelukkige boeltje heel en knappies te houwe... 'n End in de nacht man, van naaie en prutse voor zoo'n hok vol met kinders... 'n Iedereen mag gerust komme kijke... want wèl

[p. 264]

staat er niet véél meer, maar glimme en blinke... as bij de keizer! En die kleine knulle ziene d'r uit... wolke... je zou d'r in bijte,... of ze alle dag paardevleesch met eieresaus krijge... en brandschoon, hoor, knap, alles heel... want van de enkelde gáte maakt zij nog 'n jurk of 'n hessie... 't is puur, man! Ja, as ikke me Riekie niet had... nou, dan was Toon al làng na de kiele, gloof mijn...

Maar zie je, dat is 't 'm juist!... Dat laat je geen duur, en van alles pak je dan an. 't Lest heb ik me van armoei tòch weer late monstere... 'k Hoor van 'n kameraad, dat er sjans was, op dubbelde gazie. Nou, 'k denk, dat zal dan ook wel zoo'n drijvend doodkissie weze... Maar 't mòst! En jawel, geen mensch had er zin in... Mijn neme ze an, meteen maar as boosman, op tàchetig gulde... Ze kònne d'r ommers geen volk voor krijge!

Riekie wier zoo wit as 'n dooie, toe 'k 't 'r vertelde, want da's van hoore zègge al zoo'n halve zeeman. En ze hieuw me nog tege: Wat kon dat nou weze, waar ze de eerste de beste met ze kippige ooge 'n handvol cente voor gavve?

Maar 't most, hè? 't Broodmandje al twee dage leeg, en nerges 'n kans. Dus ik ging. Riek bracht me na boord. De Cordon most in 't Katendrechsche havetje legge. En daar staan we op zoo'n bootje te zoeke, op niks meer dan zoo'n veerboot met 'n ope hekkie d'r om... komt de machenist in z'n ruim overend, dat z'n hoofd uit 't luik steekt, zoo láág as 't daar was. “Zeg meester” - vraag 'k - “zou uwe me ook assiblief niet kanne vertelle waar hier de Cordon leit, die me na Boeneserus motte brenge?”

“Wel maat” - zeit de ander - “as je mijn nou verneuriet, de Condor daar stáán je toch op...”

Nou weet jij, meheer, dat Toon niet gauw bang is; maar toe voelde 'k m'n eige toch eve verschiete.

“Wàt?” - zeg 'k - “met dat stumperige sloepie de reis over zéé?”

“En wat zou dat?” - lachte die machenist nog zoo valsch - “één bui rauw weer, en me ben voor de haaie... Kan 't jou soms verdomme of je vandaag nog, of morge verzuipt?... Of is dat jouw wijf?... Kom, kèrel, zet er óók maar 'n prop op... Met 'n half uur is 't vare...”

Maar Riekie had me kist en me zak al te graze om ze

[p. 265]

weer van boord af te sjouwe... Ik gris ze werom, neem haar vierkant op, en draag d'r an wal. - Toen gaf 'k 'r één lange zoen, want 'k dacht dat 't wel voor 't laaste zou weze... “Ga nou na huis” - zeg 'k - “en maak me geen heibel, pak de kinders gedag... van de eerste have uit stuur ik jou cente... Kom, Riekie, blijf nou niet wachte...”

De kaptein kwam an boord, viel over z'n eige beene, zoo zat as tie was... Maar toe' ons ongelukkige schepie al 'n end uit de wal is... hoor 'k 'n skreeuw... Riekie, die in mekaar gezakt tege de straat is geslage... Te laat, hè? Zoo'n schroef maalt stug deur... En toe... zie je... wat je dàn an je eige belooft... 'k ben nou anders niks siekeneurig, dat weet uwe ook wel... maar toe heb ik toch tege mezelf gezeid: “Toon, arme bliksem, hou je nou haaks... wat je gaat doen dat is voor die baneusies van je... en as je verzuipt... nou, dan verzuip je... Maar in ieder geval, hoe dat nou uitloopt... 't is je lááste, je ald'rlááste reisie geweest... Want dat mag jij Riek niet meer an doen...”

Nou, 't is àldeur pompe of verzuipe geweest... vier maande lang... 't Lozies sting al zóó onder water. Kaptein en de stuurlui an één stuk bezope, om 't sjegrijn te verdouwe. Want gloof mijn, één stijve bries, en dat kreng van 'n schepie was met Toon en alleman voor de haaie geweest...

't Het niet magge beure... 'k Leg al weer vijf weke bij Rieketje thuis, en me jonges staan haast op trouwe... Maar 't is werachtig of 'k zoo over zéé ben gekomme, om nou met hutje en mutje an wàl na de weerlag te gaan. Want dag an dag loop ik, 'k ben de heele stad deur geweest... blijf maar wandele: louw kans. Ze luste me niet!

Zie je... en toe docht ik zoo... as 'k nou 'n klein beetje moos¹⁾ had... Nee, kijk nou vóór je... Ik kòm niet om cente... 'k Had 'n plan... 'k Wou nog 's weer in De Helder gaan kijke... begrijp ie?... of daar niks bij de visscherij viel te linke... In 't Nieuwediep ben 'k opgebracht, hè? En jò, zoo'n emmes vrij leve, da's toch maar alles, as er voor je gedoetje wat bij valt te bikke. Met zoo'n vletje op de groote plomp... potsterdik maat... dan be' je toch ommers de keizer!’

1) Moos: geld.

[p. 266]

En van de verbeelding alleen trok Toon weer heelemaal bij, kwam z'n kop overeind, schudde nie z'n spieren weer op, en de innige lol glom in z'n oogen.

‘Potsakkerju, ouwe jonge, as me dàt nou's glad zat...’ Hij grinnikte 't vooruitzicht zoo knijperig tegen, dat ie tranen wegknipperen moest.

‘Hoe zou jou dàt anstaan?... Want jij most dan mee, hè?... Kerel, denk toch 's an: wat 'n brok avetuur om over te schrijve... Met Toon op de bollevooi mee, om in de visscherij een bestaantje te zoeke... En dan gaan me te stroope... en zeerobbe schiete, jage op die ruige plate van Onrust, meheer... stikvol van de vogels... ràspe¹⁾... knepperde-pats! - daar legge ze al!... En jutte²⁾, èn aze... Och man, daar maak je 'n boek in zes deele van op...

Dus je doet 't, en dan meteen betaal je voor mijn de reis en me kossie, to'k m'n eige stuk brood heb gevonde... En zit nou maar niet meer te suffe... wacht, op portaal staat me zak...’

Weer heelemaal druk in de jool, haalde Toon 'n oude blauwe trui voor den dag, met 'n das, een paar jompers³⁾... en 'n pet met 'n riempje erover. Hield 't als 'n kleermaker precieuselijk uit tusschen z'n toegespitste vingers. En toen 'k 't aangepast had, zakte nie krom van de pret, da 'k nou toch zoo'n emmesse visscherman was...

‘Hou 't maar vast an, maat. 'k Loop gauw effe na Riekie, om 't te zegge. En om zeven uur ben ik werom voor de nachtboot!’

Toon, door 't dolle heen, af!

Da's toch zoo'n rare sinjeur.

Op de kade, waar dat nachtbootje aan ligt, zat ie 's avonds toen weer bij de pakken neer. Z'n blokzak aan den wallekant gesmeten, en hij met z'n beenen er schrijlings overheen, dat z'n voeten langs de beschoeiïng bungelden. Rug moedeloos voorover gebogen, ellebogen op z'n knieën, steunde z'n kin in z'n handen. En zoo tuurde hij met een bleek gezicht mistroostig uit over de rivier, als 'n landverhuizer, die 'n

1) Raspen: jagerlatijn voor schieten.

2) Jutten: strandvonderij.

3) Jompers: waterlaarzen.

[p. 267]

laatste afscheid neemt van z'n geboortestad, waar ie te véél is geworden.

‘Zoo!... beeld van de wanhoop’ - groette ik plagerig somber.

Maar Toon gaf geen antwoord.

‘Heb je nou ineens de duvel weer in?’

‘Nee, fijne meheer... Ik zit maar zoo'n beetje te kijke na al dat licht hier over die brugge... Dat glinstert daar in die stad of 't allegaar goud is!... Rijk hè, zoo'n stad met de avond over dat donkere water?... 't Schittert de huize uit, tot door de boveste rame... Wat 'n gloed, man; en die groote eletrieke bolle d'r in, en al dat volk, dat er lekkertjes passaziert langs de winkels... Pràchtig gezicht, hoor... fijn! - Maar niks voor gesjochte jonges zooas Toon en die andere arremoedzaaiers, die met de nachtboot de hort op motte...’

‘Kom jò... we zullen 't'm same best lappe... laat we an boord gaan... 't is tijd...’

‘Ja, hùn 'n zorg... maak maar geen haast hoor... ze late je darre, tot al dat goed van de kaai eerst an dek is gelaje. 'k Ben daar net weze kijke... pertale bek kan je krijge, as je enkel maar vraagt hoe laat of ze asseblieft vare. Eérst die bale en kiste, man, die collies... dà benne spulle! Tabak, margerine, vate wijn... poe... allegaar moos waard!... Maar van die sjappies as wij, die geen eens laagste klas op 't spoor na Groot Mokum kanne besomme... da's ballast... ze kanne je misse!... Bij gosgracie mag je nog mee voor je cente... Nee, fijne meheer, maak jij je maar gaar niks te sappel... Smijt nou je verbeelding maar zóó in de Maas, man, as jij gedalleste jonge wil spele...’

Toon was al bitter berooid gestemd. En dat maakte mij ook al niet monter om den tocht te beginnen.

Langs ons heen aan de kade liepen er meer te wachten. Schuwe, sjofele menschen in de schemering; pakken bij zich met al hun hebben en houwen. En ongerust keken ze ieder keer om: of 't bootje toch niet in eens weg kon varen, zonder hen. Stumperig scharrelden ze rond tusschen de stapelingen van koopwaar, telkens uit hun zorgelijk denken opgeschrikt door bolderende steekwagens, en tonnen die in 't donker naar hun beenen aangerold kwamen. 't Brute gescheeuw

[p. 268]

van reppende sjouwers joeg ze schichtig op zij, en dan trokken daar in eens die paarden weer aan voor 'n sleeperskar, dat de keien zoo kraakten.

Want 't was er een jagend rumoer langs den kant, met al die beurtvaarders en die lichters. Een ruw en heerscherig handelsgeweld, dat maar voortdaverde door 't stille vallen van den avond, om den gedegen overvloed van allerhande waren nog verscheept te krijgen. Daar moesten die vale nachtbootklanten voor uit den weg, of wat let hun... dan maar d'r ònder, verdomme! En de lieren gierden hijgende voort, 't verre gedonder van erts in de ruimen, 't ploffen en 't galmend geklank van luiken en borden en ijzeren platen, 't snuiven van winsen, ketting-gerinkel door piepend katrollengewieler, waar overheen uit den smokigen gorgel van 'n zeeboot een dreunend gesnork kwam bazen.

Ze deden zoo schichtig. 'n Schuchter buitenmannetje met 'n kind aan z'n hand liep maar jagerig in de herrie te zoeken, en rukte dan telkens angstig 't joggie mee voort, of de honden achter 'm zaten. En dat schrijnende licht uit de electrische manen, en die warrelende gloed van walmende toortsen, waar ze een schip aan de boeien bij laadden, - 't ketste en vaagde zoo schril en onzeker door de schemering heen op de kade, dat 't de menschen schimmerde voor de oogen. En in hun zenuwachtig gehunker om toch eindelijk veilig met hun rommeligen pakkenboel aan boord te mogen, zwierven ze maar sukkelig rond, en rekten dan weer op de teenen over de kisten heen, om te zien of de nachtboot er toch nog wel làg.

‘Ja’ - zei Toon - ‘as je zoo'n maantje ziet opgaan, en al die toplichies over dat donkere water, dan zou je denke dat 't allegaar illemenatie voor de pure lolligheid was... Kijk zoo'n trein nou toch op die brug: rood fleweel man, luie kussings, en gloeilampiesschijnsel om gek van te worde... Zitte zukke prachtige wages stuk voor stuk leeg!... God weet, is meschien allang in Groot Mokem, as wij hier nog darre om op zoo'n schoreme nachtboot te magge... Snap jij 't? - dan mag je 't zegge...’

‘Och man, jij vraagt zoo véél’ - stond er in eens een lange sinistere kerel achter ons mee te praten.

‘Wel mof?’ - keek Toon verbaasd grinnekend om.

[p. 269]

‘'k Zeg, daar hè wij toch ommers geen booschap van, wat jij daar nou vraagt, maat...’

‘Hoe bedoel je dat, pa?’

‘Dat rijke tuig... Ze moste ze... 'k Wou da'k honderdvijftig gulde had en twee compagnons...’

‘Wat dee' je dan?’...

‘Zeg 'k je niet... Ik kàn jou toch niet!... En an die vrijer daar naast je heb 'k 'n hekel... die kijkt me zoo an... wor je eng van... waar je staat staan je... Maar wee' je wat 'k dan dee?... 'k Kocht dynamiet... Dat liet 'k uit Nice komme. 't Is in Parijs ook wel te krijge, maar da's te groote omweg, begrijp je?... Hè!’ - en hij wreef zich smakelijk z'n handen en smakte van 't lekkere idee: ‘dan stuurde 'k an die commissaris 'n kissie...’

‘Da's óók 'n bak!’ - viel Toon weer als 'n straatjongen uit - ‘Bè jij annerchist, pa?’

‘Daar laat jij óók 'n steek valle!... As je me hart ope snijdt is 't één bonk oranje... petje af hoor!’

‘Die 's fijn!’ - proestte Toon uit, sloeg op z'n knieën, en sprong mèt van de leut overeind... ‘Ga mee maat, we houwe die vent in de gate... wat 'n emmese snuiter! Kan die effe deurslaan?... Hé mof! me gane an boord van 't arremelui's jacht... Maar je het bij geval geen bom in je zak, zèg... wij met ons drieë ware toch vrinde?’

En als 'n wrakende geest waarde die lange, magere kerel achter ons aan, van z'n haar tot z'n schoenen in een somberen nachtwakers-ulster gehuld, kraag op, klepje toegeknoopt, dat je net even in groezelbleek z'n oogen kon zien, en de punt van een rossige sik door 't split. Daarbij droeg hij zeer onwaarschijnlijk zoo'n platte leeren automobielpet, waar, in de zwarte glimming, als 'n aureool 't lantaarnlicht kaatste.

‘Och meester’ - nam toen ineens op de loopplank dat zielige buitenmannetje mij krampachtig vast bij m'n arm - ‘meester, heb u me zus asjeblieft niet gezien... die zou me nog 'n prakkie zijn komme brenge voor vannacht... 'k Ben met me zoontje, begrijp u?’...

‘Nee maat’ - baasde Toon - ‘as jij nou gauw fort maakt, oog dan nog 's effe vooran op de kaai; zoo'n vrouwmensch is bang voor die nijdige dekknechs...’

Maar de kaptein, die dat hoorde, grommelde amechtig:

[p. 270]

‘Kom, schiet nou op man, 't is losgooie en vare!’ - Dat kappi had compleet een rammekop; die lag zonder hals achterover te hijgen op z'n zwaar, krom-gegroeid zitlijf, door zoo nacht aan nacht over dat stuur in 't donkere te turen. 'n Harige tronie, enorm van neus, die met z'n vooruitspringend ondergezicht in een dweil-das verliep. Zeer duister nachtmensch; dik verpakt in ratte-grauw nachtgoed, want hij was schraperig heesch en schrikkelijk jichtig van die nachtlucht over dat dampige water.

Meteen kroop ie voor goed op de brug in z'n hok. Toen zakte de electrische maan uit den mast in een mandje en doofde. Kappi ging teloor in den nacht; - behalve z'n stem, die nu en dan met de machine bleef reutelen.

En 't ijzeren schip lag zwart op 't donkere water. Alleen als er een nachtknecht luideloos langs 't gangboord sloop, zag je 'm uit 't bakboordvuur plots bloedrood overplast. Van 't rechtsche licht spookte 'n watergroene schim mee langs den wallewand, waar we in de diepte voeren.

De dompe trilling van de zuigers rilde aanhoudend door je voeten op waar je stond. 't Geluid van de stad ging langzaam dood... Door de kille spoeling klonk soms een holle klop aan de onderwatersche ruimen.

De menschen hoorde je niet. Er waren er verscheiden aan boord gegaan toen 't laadlicht nog scheen, maar na dien overval van donkerte kon je niets onderscheiden aan dek. Een voorzichtig gestommel langs je heen, nu en dan... ze leken nog wel 'n beetje verwezen.

Toen scheen de stoker beneden zijn vuur op te poken, want er sloeg daar ineens een gloed uit dat poortje. En meteen schooiden er op dien warmen schijn af, dat je er telkens koppen zag, koperig overtogen. De vuurdeur smakte al weer dicht. Maar de machinekamer bleef wel vriendelijk avond-licht om in te kijken... en de meester floot er nog 's 'n deuntje. - Met de ruggen tegen de heete kap aangeschurkt bleven er eenigen kouwelijk in hun schouders gedoken staan schuilen. En je was er dichter bij de trap naar de roefachteruit, wat iets veiligs gaf in die klamme omhuivering van nacht over 't water, als je toch allemaal n stumperig gevoel in je buik hebt.

Toon had gezegd, dat hij 't zakie 's eerst op wou gaan

[p. 271]

nemen. Hij wist van schepen, en scharrelde dus wel rond langs die luiken en richels in donker. Nu kwam hij bij ons in dat schijnsel op de vuurplaat staan zwijgen. Maar ineens ging z'n meewarige gezicht dicht naar mij toe, en heel zachtjes zei ie: ‘Och jò, da's toch ook wat... zukke stakkers... daar zitte d'r twee op de spiegel, man, 'n jonge knul met z'n meid. Ze ben vanochend getrouwd, zeit die dekknecht... zukke tobbers... d'r bruidsnacht op de nachtboot. Hè, wat een beroerdigeid toch... Ga nou 's mee.’

Heel achterop zaten ze, in de hoogte op 't dekkleed dat daar over een stapel lading heen lag. Zoo hoog boven boord uit, dat ze er los van schenen, en op dat glimmerzwarte bed luideloos door den nacht heen voeren, vreemd groot en onwezenlijk, als je soms in een droom de menschen dramatisch ziet. Want 't schip ging beneden voor hen uit in 't donkere verholen, maar om die beiden heen gloorde een bleeke schemering. Lichtend wit lag 't schort over haar schoot gespreid, en ze had haar hoofd tegen 'n balen-verhooging aan geleid, dat je r gezicht onderuit zag, in starre extase, mane-blank op 't zwarte zeil. Je zag 't wonderlijk klaar: de geloken oogen met de wimpers, en den rooden mond even open; alleen 'r rossige haren verwogen soms op den wind in teere glinstering. - Den jongen kon je niet onderscheiden. Die lag roerloos voorover met z'n kop in 'r schoot.

‘Da's de jeugd!’ - fluisterde ineens achter ons die rare lange kerel weer, dat we er van schrokken. - ‘'k Heb ook de hoogste eerbied voor 'n vrouw... 't vrouwelijk schoon is me hoogste... al heb ik er zelf geen. Niet om 't één of andere hoor; want uit de edelste stande heb ik ze gehad. Maar daar zwijg 'k over... ce sont des affaires intimes. Nou heb ik geen vrouw meer van noode. 'k Wor morge negen en vijftig... dan is 't Vrijdag, - morge ben 'k jarig. En voor mijn part crepeer ik meteen... was 'k uit me lije. As 'k me doel bereikt heb, dan wil 'k dezelfde dag nog kapot. Maar Donderdag over veertien dage zit 'k in Parijs; 'k heb tijding gekrege... Wat ze van me wille, wee 'k niet... Nou tucht ik me nog zes maande... Dàn speel 'k me rol. Is 't 'r dan een die zoo'n schooier as mijn nog wil helpe... goed, dan laat 'k alles blauw blauw... Anders... as 't om negen uur gebeurd is, blaas 'k me om half tien voor me kop... Ja,

[p. 272]

die vent daar hè 'k nou eenmaal voor eeuwig 't smoor an gezien... 't Is de grooste millionair van Amsterdam, en nooit niks voor z'n nevemensch over, 't Vrete dat er overblijft gaat de vullesbak in, en de meide hebbe 't hart niet om wat weg te geve, want die mevrouw zit altijd voor 't spion. - En ik doen 't alléén...

Anders helpers genog hoor!... Daar hè je de markies de Rougar; 'n prachtige kerel, beeldschoon, met 'n zwarte ringbaard, en geleerd van de toppe van ze teene tot an z'n hoofd... Maar op 'n paard kon ie niet rije, en ook niet met de dames van de haute aristocratie an tafel zitte. Heb ik 'm allegaar motte leere.’

‘Nou man’ - zei Toon, toch wel 'n beetje ontdaan - ‘jij lijkent verdraaid wel zoo'n stuk fulliton-held... Maar jij práát veels te veel; weet jij wie je voor het? We konne verdomp wel stille klabakke weze!’

‘Nee vrind, ik kijk de mensche dwars door d'r ziel heen... da' mist nooit. En as je zoo'n dertig jaar met mekaar in de baje¹⁾ het gezete, dan ruik je die dekkels²⁾...’

‘Tòch stom... wij ben per geluk nou net zoo gedallest as jij, pa...’

‘As je 'n gesjochte jonge an de galg wou helpe... godallemachtig nou, man, dan kon je je testament zoo wel make. 'k Weet ommers door heel Holland de weg, en 'k ken alle boeve... de grooste... en zij kenne mijn, want ik ben d'r ook een... En bang... nog niet voor de duvel...’

‘Kom, la we na beneje gaan’ - stelde ik voor.

Maar onze nieuwe gezel had geen zin. ‘Nee’ - zei ie - ‘'k kan tòch ommers niet slape... 'k Wou da 'k maar kòn... Zie je, 't is van die rot-autemebiele!... Die winde mijn toch zoo schrikkelijk op, man, da 'k 's nachts de slaap nie' kan vatte... En in die Stad Venlo, waar 'k thuis heb gelege, daar zat nou zoo'n Duitscher, zoo'n mof, vlak achter mijn bed gemoedereerd an ze tafel te munte. Fijn ouvrier, prachtige bulle; hij maakte 't meeste riksdaalders, en dan had ie 'n steen om de klank an te hoore... Nou, dan wor je gejaagd, as je zelf nog maar 'n maffie³⁾ het te vertere... Effe

1) Baje: gevangenis. Oorspronkelijk alleen de strafgevangenis te Scheveningen. Toespeling op de baden gebruiken.

2) Dekkels: politie.

3) Maffie: kwartje.

[p. 273]

indommele, maar telkes schrik je... van 't minste. - Hij doch da 'k sliep... Maar vanochend zag tie ineens da 'k 't àlles gezien had... Toen zeit ie enkel: “wie mijn verraait kost 't z'n leve.” - Nou, dat doen 'k tòch niet; ben je ommers 't recht kwijt van je vrinde. En van de honderd misdadigers ben 'k er met nege-en-negetig intiem... Maar die mof zag er echt nobel uit. Jonge ja, hoor; hoog fijn kostuum! Ook geen wonder; hij maakt ze alle dag versch, hè?’

‘Nou’ - zei Toon - ‘blijf jij nou maar deurslaan: ik zak in 't roefie...’

‘Mot je doen, en dan mot je daar 's in dat uiterste hoekie die fizelemieë opneme. Zitte twee van mijn amis intimes. De eene het twee en veertig duzend gulde van de arme weeze door z'n keelgat gelapt... toch nooit in de lik¹⁾ gezete. De andere is 'n geweze huzare-kaptein, uit De Haag; slaapt in de Metropole van 't Heilsleger, en geen hemd het ie an. Elke ochend gaat ie bij 'n bakker en vraagt 'n stuk brood; daar leeft die knul op... Maar die loert op je lampies... nou ben je gewaarschouwd! - Ik blijf nog een beetje op dek: die nachtlucht doet mijn goed an me gloeiende kop, en 'k heb 't grooste respect voor de vrije natuur, want die mis je te veel in de baje. Zie je, as je hier nou zukke boome langs de dijke ziet schuive, en dat geluid van die deining door dat riet, da's nog weer 's vredig... Zukke mensche ben toch maar bon af, die daar zoo'n huis met 'n tuin an de waterkant hebbe: ope weranda's, serres, stal met pèrde... en dan dat licht van die krone... echt wat voor mijn, hoor. - Die helle plek, waar je nou afgaat, da's de stad Rotterdam. En waar wij op vare is de weerschijn van Gouda... 'k Ben speciaal met die nachtreis bekend... 't is geen makkie om door al die kronkelende rakkies te sture... En as nou straks met de morge die vogels beginne te zinge... tjonge ja hoor, dan zou je weer jong wille weze...’

‘Wa dee je dan, vader?’ - vroeg Toon goedig.

‘As 'k nog jòng was?... Affijn, die tijd hè me gehad, da 'k op mama's arm die eigeste sterre genacht zei... en dan kalmpies ging slape... Nou, láát mijn nou maar wat... Dat schijnsel daar deur die boome... da's verdomd die ouwe

1) Lik: gevangenis.

[p. 274]

postwage nog!... Twee vurige schimmels draafde d'r voor, man! Hè 'k nog 's na Nieuwerkerk mee magge rije... járe geleje, as onnoozele jonge... En, kijk... Oogeblik nog... Mot je zien in die weerschijn van 't licht uit 't roefie daar op de wal... Nou zie je die gloed langs dat bosschie... da's hier 't Galgerak... Bij laag water komme die stoepe nog droog, waar de galg op gestaan het. Wiere oudtijds zukke slechte sujette as ikke... gehange!... Nou, zoek nou maar de roef op, en laat mijn wat alleenig... Met 'n kwartiertje ben me in Gouda...’

‘Die kerel’ - zei Toon schor - ‘daar wor je beroerd van... Kom, la we beneje 'n bankie gaan zette, meheer.’

Maar daar was 't ook al niet bijster opwekkend, in dat kale, bedstêe-gele achteruit, waar 't volgens Toon precies naar 'n politiebureau rook. Aan de zoldering hing troosteloos 'n petroleumlampje te kwijnen. 't Jonge paar lag er nu languit op een van de houten banken-rondom te slapen; en daarover deed 'n griezelig verloopen vent net of ie snurkte, maar telkens zag je 't wit van z'n oogen, als ie loerde of de jongen ook bewoog met z'n kop op z'n meid...

‘Da's de armi van hierboven’ - maakte Toon fluisterend uit - ‘de huzare-kaptein, die 't op de bruigom z'n lampies gemunt het... Kan die boef met z'n fransche poeha. effe bakke verzinne?’

't Buitenmannetje van daareven zat er ook; zag er zoo hongerig uit zonder z'n prakkie. Bangelijk zat ie in 't hoekje gedrongen, schoenen vlak naast zich, schriel borstig in z'n boezeroenmouwen; met z'n hoofd op 'n rol van z'n kiel. Maar hij verschoof zich onrustig, kon den slaap niet vatten. En als je naar 'm keek, sloeg ie z'n oogen schuw neer...

‘Wel, pa?’ - sprak Toon 'm vriendelijk aan - ‘heb jij die jonge van jou maar over boord late jompe... of lust ie nog wel 'n homp van mijn keggie?’

En meteen kwam daarboven, in zoo'n getraliede kooi voor de dekknechts, een klein joggie overeind, erg proper in z'n hemd en 'n wit onderbroekje. Echt kind nog. En hunkerig keek ie neer op Toon's boteram met worst.

‘Jij lijkent zoo wel 'n apie, in dat gerasterde hok... Maak dat klampie 's los, broer, dan gaan we je voere...’

En lachend met z'n slaperig snoetje, greep 't jong heb-

[p. 275]

berig toe, en kroop toen met z'n brok heelemaal naar't eind van de kooi om 't gulzig op te peuzelen.

‘Vriendelijk bedankt, hoor’ - zei 't oudje bewogen - ‘wat je me kind doet, dat doen je an mijn, baas...’

‘Da' wil zegge’ - meende Toon - ‘as je temet ook wat mocht luste, dan geeft zoo'n snee brood an je zoontje jou toch geen laag in je maag, man... Kom, pak an... boterams zat, hoor, ik en me maat.’

Maar 't sukkelig ventje was niet te bewegen. Wel werd hij nu innig vertrouwelijk met Toon, vertelde al z'n narigheid fluisterend uit: om schuld voor 't hek van z'n hoeve gezet... z'n vrouw de vorige week pas gestorven... en nou met dat joggie van 'm den boer op, om te zien, dat ie zich als knecht kon verhuren. Achter Amsterdam, hè?... daar kenden ze tenminste z'n levensloop niet...

Maar 't werd mij in die muffe kajuit te benauwd. Er vunsde zoo'n weëe, armoedige lucht uit die slaperige menschen. En door 't schot heen dreunde 't zuigergestamp verweekend door je hersens. 't Was allemaal zoo troosteloos vaal en naargeestig, dat je net een gevoel kreeg of je waakte, en't nachtlampje ging zich walmend begeven... 't glas zag roetzwart, en telkens kwam 't vlammetje nog weer bang overeind. Toon zat ook maar verwezen bij 't zeurig geklaag van dat baasje te knikken; straks dommelde ie in... Als de ochtend nu toch maar haast kwam.

Zóo uit die onfrissche, schemerige roef, stond je dan boven ineens van dat aardedonker bevangen, en huiverig trok ik den kraag van m'n trui op, want 't klamme nachtzweet omrilde me. 'n Stuivige motregen zeeg er traag neer, en alles rondom was zoo ingehouden stil, dat je enkel 't moeë verglijden hoorde van 't zwarte water langs zij.

Toen relden er plotseling stemmen op, schril gierende vrouwegeluiden, zooals er soms in 'n slapende stad ruitengerinkel en dadelijk 'n vlaag ruzie uitslaat... En, omloopend, zag 'k daar voor 't lichtende poortje boven de stookplaats twee meiden neergehurkt, dat't gele schijnsel op hun gezichten glom. Typische nachtmeiden, met kleurige sjekken op donkere rokken, stijfsel-proper, en de beschenen facies glansend glad, waarin de even omrande oogen lokkend 't stokertje tegenlachten. Dat slanke jog stond, met z'n kiel open over

[p. 276]

z'n bloote lijf, uit de gloedlichte kap gedoken; z'n jongenssnoet koolzwart, dat die tanden zoo blonken in z'n heet rooden mond. En ze lolden 't telkens uit in zoo'n krampig hysterisch gegil, en proestten er dan weer benauwd 'r grollen doorheen, dat de hofhonden nijdig losbasten in de donkere geheimenis langs den wal.

‘Toch ben 't rampzalige schepsels’ - praaide 'n dekkecht in 't voorbijgaan. In z'n oliejas beerde hij stug op en neer. Maar op eenmaal draaide hij bij: ‘Ja, dat ben d'r nou twee, die zwetse en dolle maar deur, om d'r eige gedachte te banne... Zukke ziele... Je beleeft hier wat, man. 't Uitvaagsel krijg je mee op die nachtboot... 't Laagste, 't minste... Haast iedere avond komme de stille dienders an boord om te zoeke... Maar ik weet van niks, hou me d'r buite... Beja, mot je je medemensch dan soms nog verraje, as 't zóó met 'm staat?... 't Ben toch mensche! En ik heb met zukke stumpers te doen, want 't is werempel niet altijd d'r schuld... Nou hier, die twee... slette, za 'k maar 's zegge... Die eene, die blonde, het 't me zitte vertelle, en ze grimde. Bij God hoor... ze griende om d'r eigeste leve... zoo'n arme meid... Gescheie vrouw... Al den donder gescheie of verlate vrouwmensche, die je hier mee krijgt... Dan de baan op... Zukke deerns motte toch óók vrete. Wè nou, wie geeft 't ze as ze thuis blijve treure?... Is 't waar of niet?... Ja, want je kan nou de vrome wel uithange... Affijn, weet ik wat jij bent... ik ben 'n ordentelijke mensch, jare getrouwd, en nooit niks van 't een of't andere... Nou, toe is die meid dan, die blonde, de hort op geraakt... Met twee maande: ziek, deur en deur ziek... Tije in 't gasthuis gelege... Maar dat wiste ze allegaar op de Dijk, en nou is d'r geen cent meer, geen slokkie, voor haar te verdiene...

Mot je hoore... Nee, me maat zit bij de kaptein op de brug, dus 'k heb effe tijd... blief je 'n bakkie?’

En hij ging even z'n keteltje troost van 't vuur halen. - Allebei met onze handen om de warme kommen gekleumd, profiteerden we toen van een gloeiende teug...

‘Mot je hoore... Die andere meid, kameraad van die blonde, die is met 'n sjouwer getrouwd. Maar die kerel, die zuipt... en as tie kanon is, slaat ie dat wijf, dat ze al 's eens van z'n stompe bloed het gespoge... Mot je verstáán

[p. 277]

man, iedere nacht komt die vent lazerus thuis en ranselt 'r op... Dan zoekt zoo'n meid toch ommers d'r troost!... 'k Zal 't niet prijze, maar 'k kan d'r inkomme, as zukke sloeries d'rlui as beeste gedrage... Goed, die vrouw gong dan met 'n ander... Maar onverwacht komt d'r knul gistere de trap op, net dat zij met d'r lief is... Nou, en zonder niks, zonder hoed op of mantel of zoozoowat, net as 't mensch bij d'r eige thuis zat, holt zij de straat op... Komt ze de blonde ook schaailoos tege... Fort, na de nachtboot...

Nou wille ze maar na de Helder. Zonder cente op zak, zonder niks... vooruit maar... de hort op... “In't Nieuwediep woont nog zoo'n stuk vrijer van mijn,” - zeit die blonde - en je had er veel mariniers... was wel 'n knippie daar ze same in konne komme... Ja, man, je beleeft wat... Anders guur, hè... en 't wordt maar geen dag met zu'k mokkerig weer... Mot je van 't winter 's komme, as dat riet er allegaar af is en 't is alles blank water d'r over, dat je alle oogeblikke de kanst loopt om mis te vare... Hou dan je stekkies maar in de gate.... zoo'n mole bijvoorbeeld, zoo'n baak, zit àl voor d'n donder vast in de mist... En gloof me maar vrij, as d'r nou in dat donker 'n man met 'n sigaar op de plecht staat, dan raak je al mis van zoo'n lichie... zóó zitte die ooge deur dat zwart heen geschroefd, en iedere vonk leidt je af... Nou, 'k mot weer 's blaze daar voor die brug...’

En hij snorde z'n hoorn, en joeg 'n alarm-geschetter vooruit... tot er eindelijk van de bruggeman een geeuwend ‘hallo...o’ terugkwam, dat we ongestoord voortgleden tusschen de houten beschoeiingen door. En meteen werd in dien nauwen omstand 't geluid aan boord uit de wijdheid compakter samengedrongen. 't Schijnsel van 't lantaarntje aan de opstaande wipklep veegde klarend langs dek.

Toen kwamen we in een smal water, dicht tusschen weilanden heen, want koeienruggen begonnen er op te blanken. Ook werd er al een enkele vogel huiver-wiekende wakker als de deining door de biezen draalde... En langzaam traagde een dunne gloring neer of 't vaag ging schemeren. Nu en dan vaalde er een huis langs ons weg, witte gordijnen bleekten vreemd door 't grauwen heen... Eindelijk, eindelijk werd 't dan dag.

[p. 278]

't Gekraai van 'n haan monterde m'n moe-doffen kop ineens weer wat op. 'k Zou Toon boven roepen, om een luchtje te scheppen. Maar half uitgekleed lag hij nu ook op de bank, en sliep als 'n roover... Van al die slaap-adems stonk 't onhoudbaar in de dreunende roef... Toch zat er een aan de tafel rustig te eten... 'n Jonge Belg. Die was nu zoo al vijf dagen en nachten met booten op weg naar Amsterdam - had ie me 's avonds verteld - om daar werk te zoeken 'n Sterke, taai-magere jongen, die heel zuinig nu en dan een sneetje afsneed van 'n halfje brood, en 't dan telkens weer inpakte, als zoo'n echt stelselmatige armoedlijder, hard voor zichzelf, maar stug op z'n doel af, in de hoop er tòch eindelijk te komen.

Toen 'k weer aan dek kwam, zaten de nachtmeiden naast elkaar op een baal; haar verlepte gezichten in 't grauwe licht van den ochtend, de handen kleumend onder de oksels geduwd. Doodmoe waren hun lijven voorover gezakt, en telkens knikten hun hoofden in slaap, maar schokten weer wakker... en dan tuurden ze verwezen in 't onbekende voor zich uit.

Met 't dagen werden de menschen nog armzaliger dan ze 's avonds al waren... zoo groezelbleek en verflenst in die beslapen sjofele plunjes. De huzarenkaptein scharrelde ook trantelig 't roeftrapje op, en ging toilet staan maken. Die kerel had tòch nog 'n heerigen kop, maar griezelig verloopen, en ingevreten van 't gebrek. Hij droeg 'n afgesjouwd licht grijs pak, dat 'm slobberde om z'n magere body.

Beverig liet hij wat water uit een vat in een puts loopen. Boog moeizaam z'n rug, en waschte z'n gezicht met zwakke veegjes. Dan was hij weer moe, hield zich duizelig vast... zoo innig slap en onzeker. Zijn gladde roode vingers knutselden lang om 'n scheiding in z'n natte haren te wrijven; gingen toen met dandieus gebaar de grijzende snorren opkrullen. En telkens bezag hij z'n facie in een klein stukje spiegel, trok den mond met de martiale borstels nog 's even op als 'n kater die blaast... en frommelde 't brokje glas toen, zorgvuldig in een papiertje gewikkeld, weer in zijn vestzak.

Zoo doken ze langzaam aan een voor een uit 't logies op, huiverig schurkend en ontdaan van 't slapen op die trillende banken. Keken mistroostig den jongen regendag aan.

[p. 279]

Aan de verte over den Amstel kwam hun stad van vage beloften in grijzen nevel op. Stil staarden de groen-bleeke lantaarnlichten langs de kaden; de klamme straten van de buitenbuurten lagen dood gestrekt tusschen de af-gewaakte huizen.

‘'t Is 't laatste’ - concludeerde de oude gevangenis-klant melodramatisch - ‘c'est la misère publique; as 't nou ging sneeuwe kon 't niet miserabeler worde... En dan je entree motte make in zoo'n kostuum, met zoo'n pardessus, dallesdekker vol vreemde lappe... 't Eerste wat ik straks doen, da's twee cente rauwe mossele koope... dan heb ik meer natuur en meer kracht op me nuchtere maag dan een half pond rooie biefstuk...’

'n Minuut of wat later loste de nachtboot z'n vracht sjofele klanten... Aarzelend bleven ze nog bij elkaar, schooide de een den ander doelloos na langs de verlaten grachten... Maar Toon en ik repten ons weg uit de zwervende kudde. Want met 'n half uur voer de Alkmaar Paket, die ons, dralende door dat eindeloos lange kanaal, tegen den avond in Den Helder zou brengen.

M.J. Brusse.