De Gids. Jaargang 70

[p. 175]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Nog eens Vota Academica. - Er bestaan nog andere ‘Vota academica’ dan die uitnemende, het inwendig leven der Universiteit betreffend, die, in ons vorig nummer, met sympathie ter overweging werden aanbevolen, en wier vervulling door Prof. Is. Van Dijk, met zooveel ernst en zooveel talent, aan het doorzicht en het plichtgevoel zijner ambtgenooten werd opgedragen.

Wanneer, op den derden Maandag in September, van onze vier openbare universiteiten officiëel de lotgevallen worden verteld, dan wordt gewoonlijk aan de herdenking der akademische gebeurtenissen een korter of langer lijstje toegevoegd van akademische wenschen. Geen Rector Magnificus van een Rijks-universiteit, of hij deelt mede, op dien dag, - schijnbaar aan het luisterend publiek, maar inderdaad aan de Regeering - wat er zoo al ontbreekt, niet aan den goeden naam en den bloei, maar aan de leerkrachten en de werkmiddelen der inrichting van hooger onderwijs waarvan hij een jaar lang het leidend hoofd geweest is.

De nieuwsbladen brengen den volgenden dag het résumé dier ‘Fata’ onder de oogen van alle belangstellende Nederlanders; en nog voordat de Jaarboeken, die den volledigen tekst dier redevoeringen zullen bevatten, verschenen zijn, weet de Minister, weten de leden der Volksvertegenwoordiging, weten de belastingschuldigen wat er in de professoren-wereld zoo al gewenscht, verlangd en gevraagd wordt.

Geen der universitaire voormannen is - naar het bericht der dagbladen te oordeelen - in het uitspreken dier ‘Vota’ uitvoeriger geweest dan de Rector Magnificus van Utrecht. En hij vroeg niet alleen voor zijn eigen universiteit nieuwe, noodige dingen,

[p. 176]

- dingen van beteekenis, zooals een tandheelkundig instituut - hij vroeg voor het Hooger Onderwijs in het algemeen: zoo, bij voorbeeld, herziening van het zoogenaamd akademisch Statuut, dat den omvang en de inrichting der examens al te zeer in bijzonderheden regelt en, zoo doende, de vrije beweging der fakulteiten, in het vaststellen der eischen van bekwaamheid voor bepaalde studievakken, al te zeer belemmert; zoo, voor de hoogleeraren, iets als het ‘sabatical year’ der Amerikaansche universiteiten, de vrijheid om, na vele jaren van trouw en ijverig kollege-geven, eens een vol jaar te mogen vrij-nemen voor eigen wetenschappelijk werk. Hij maakte zich den tolk der geneesheeren, die klagen over onvoldoende praktische vorming gedurende de lange periode hunner medische studiën. Hij legde een heele verlanglijst over van de literarische fakulteit, die afzonderlijke leerstoelen wenscht voor mythografie, voor archaeologie, voor topografie, voor numismatiek. Ook had hij nog wenschen die alleen de studentenwereld kan bevredigen: eenvoudiger inrichting van het corpsleven, grooter inschikkelijkheid tegenover naar studie begeerige groenen, geregelde inschrijving der juristen in het ‘Album studiosorum’, vollediger kwijting van het verschuldigde leergeld.

Te Groningen werden wenschen uitgesproken die - men zou het den volgenden dag vernemen - reeds voor een belangrijk deel door de ingediende Staatsbegrooting, in den vorm van nieuwe posten op die begrooting, vervuld zouden worden. Maar hier werden alle andere wenschen overvleugeld door dien éénen, dien grooten, dien onafwijsbaren: spoedige herstelling van het door den brand van 30 Augustus zoo geweldig gehavende Akademiegebouw.

Het lijkt niet onmogelijk dat, wanneer de Regeering, ter vervulling van dien wensch, gelden aan de Volksvertegenwoordiging zal aanvragen, de groote quaestie der vier Nederlandsche universiteiten nog eens weer aan de orde zal worden gesteld, zij het dan ook alleen in een paar redevoeringen en in een zeker aantal replieken.

Sommige gelegenheids-journalisten hebben al dadelijk gemeend, naar aanleiding van dien brand, deze quaestie te mogen oplossen door de Regeering te advizeeren aan de Groningsche universiteit, nu ze geen zuilen-dak meer heeft om haar bestaan waardig te beschutten en te bekronen, ook den grond onder de voeten weg te nemen

[p. 177]

en haar in het niet te laten verzinken. Wie van de ruim 50 docenten en bijna 500 studenten aan dit kataklysme zouden kunnen ontkomen, moesten dan maar trachten in een andere universiteit hun leven, hun wetenschap, hun studie te bergen.

Zonderlinger en oppervlakkiger advies is zeker zelden gegeven. Men kan even goed een bankiershuis, als door een bende inbrekers de mooie bestuurskamer is onttakeld en de kostbare meubelen zijn weggedragen of vernield, misschien zelfs een paar klerken zijn gekneveld en de koncierge half-doodgeslagen, den raad geven om zijn betalingen te staken en zijn clientèle liever over te doen aan zijn konkurrenten, - ook al is de brandkast even ongedeerd gebleven als het brein der direkteuren en al is het krediet onaangetast.

Op de trappen van het uitgebrande gebouw hebben de Curatoren der Groningsche universiteit eenvoudig het historisch woord herhaald dat eens te Parijs gesproken is door den voorzitter der ‘Chambre des députés,’ toen in de vergaderzaal een bom was neêrgekomen en ontploft: ‘Messieurs, la séance continue.’ Reeds zijn de lessen, de examens, de promocies in vollen gang. Zelfs de groenen kunnen kollege-loopen, en de geëxamineerde student doet in de statiekoets, door bepluimde paarden getrokken, zijn traditioneelen triumftocht.... langs de ruïnes der verbrande Akademie.

Toch zal misschien, ook al zet de Groningsche universiteit, ‘saevis tranquuilla in flammis’, haar ernstigen arbeid onveranderd voort, naar aanleiding van dien akademie-brand, het vraagstuk der vier universiteiten en van de steeds klimmende behoeften, de telken jare zich vermenigvuldigende eischen van het Hooger Onderwijs aan de orde komen. Maar dan zoeke men de oplossing in iets anders dan in een maatregel die, zoo hij naar een redelijken, in casu een topografischen, maatstaf werd toegepast, eerder een andere universiteit dan die der Noordelijke provinciën zou moeten treffen.

Dan worde liever ernstig de vraag gesteld: of de drie Rijksuniversiteiten niet zouden kunnen beschouwd worden als leden van ééne groote Nederlandsche ‘Universitas doctorum et scholarium’ in dezen zin: dat de bevrediging der behoeften van het nacionaal hooger onderwijs niet telkens drie malen op dezelfde wijze en in

[p. 178]

dezelfde mate zou moeten geschieden, maar zóó dat aan elke universiteit de gelegenheid werd geopend om zich op een eigenaardige wijze te ontwikkelen en voor een deel - voor het haar passend deel - het ideaal van wetenschappelijke studie en ‘academische vorming’ te verwezenlijken.

Men kan de gelijkwaardigheid der drie universiteiten handhaven zonder absolute ge!ijkheid te vorderen van maat en soort, van omvang en karakter, in de verdeeling, onder die drie, van de bijzondere vakken, de speciale leerkrachten en hulpmiddelen der universitaire studiën. Feitelijk is toch reeds met die gelijkheid gebroken. Aan elk onzer universiteiten worden sommige vakken - dikwijls vakkeu van beteekenis - onderwezen en beoefend die bij de andere niet zijn vertegenwoordigd. Het zou er alleen maar op aan komen dit stelsel van differenciëering en specializeering konsekwenter toe te passen, met meer methode, naar een vast, wel overwogen plan. Langs dien weg zal het mogelijk moeten zijn aan de wetenschap bij voortduring haar vollen eisch te geven zonder dat toch een verwijt van overdadigheid of overtolligheid de inrichting van ons Hooger Onderwijs kunne treffen.

Maar wie zal dit werk der racioneele, billijke en praktische verdeeling van arbeid op zich moeten nemen en het op bevredigende wijze ten uitvoer kunnen brengen? Voorzeker zijn aan het departement van Binnenlandsche Zaken, in de Afdeeling Onderwijs, uitnemende, wél beproefde krachten aanwezig. Maar het initiatief zal in dezen toch moeten uitgaan van den bewindsman zelf die van dat departement het Hoofd is. En deze is meestal meer politikus dan onderwijsman; slechts zelden bezit hij, op het gebied van het hooger onderwijs, eigen ervaring. Aan de stichting van een afzonderlijk onderwijs-departement zal, waar eerder andere takken van dienst splitsing vorderen, wel niet gedacht worden. Men zou een Staatscommissie kunnen instellen, indien dergelijke commissies niet, om allerlei redenen, langzaam pleegden te werken. Ook zou een commissie uit de Kamers - onderwijsmannen van gezag en ervaring hebben in beide zitting - het ontwerpen van zulk een verdeelings-plan kunnen ter hand nemen. Een delegacie uit de Akademische Senaten zou voor de behandeling van dit vraagstuk bijzonder bevoegd wezen, indien hare leden zich boven alle ‘esprit de clocher’ wisten te verheffen; indien hun geen

[p. 179]

ander doel voor oogen stond dan dit: de meest voortreffelijke inrichting van het Hooger Onderwijs in Nederland ook voor de toekomst te verzekeren; indien elk der deelen de vrije ontwikkeling van zijn eigen karakter wist dienstbaar te maken aan de behoeften van het geheel.

Zal het misschien weldra blijken dat uit de vlammen van den Groningenschen akademie-brand, waarin zooveel fraai gevederde vogels tot asch zijn verteerd, een fenix is omhoog gestegen tot nieuw, zich eindeloos verjongend leven?

A.G. van Hamel.