De Gids. Jaargang 70

[p. 374]

Bibliographie.

Chr. G. Salzmann. Het Mierenboekje of aanleiding tot een verstandige opvoeding der opvoeders. Vertaald door Louis Landry, met voorrede en aanteekeningen door Dr. J.H. Gunning Wzn. (Wereld-Bibliotheek No. 23).

Het buitengewoon succes van de Wereld-Bibliotheek stempelt den stichter en leider van deze voortreffelijke onderneming tot een veroveraar, voor wien de uitgaaf van elk nieuw nummer een nieuwe overwinning is. En dit succes is er een van goed allooi. ‘Het rechtmatige ideaal van de bescheidensten en hoogst staanden onder de denkers: dat de menschen van u spreken’ - gelijk het heet in het hoofdstuk ‘Physiologie van het succes’ in Sighele's De menigte als misdadigster (Wereld-Bibliotheek Nos 26/27) - heeft de heer Simons bereikt. ‘Het diffuse organisme dat men publieke opinie’, wel te onderscheiden van ‘het compacte organisme dat men menigte noemt’ - om met denzelfden Sighele te spreken - is op zijne hand.

In de moeilijke taak: een juiste, betrouwbare keus te doen uit den schat van oorspronkelijke en vreemde letterkunde, is onze leider tot nu toe bijzonder goed geslaagd, en zeker niet het minst in de keus van meer ernstige werken, gelijk het zooeven genoemde en dat waarvan wij den titel boven deze aankondiging schreven.

Met volle recht zou de heer Simons hiervan een deeltje van twee nummers gemaakt kunnen hebben. Want wij ontvangen hier, buiten het belangrijke, weinig bekende boekje van Salzmann, in de voorrede en aanteekeningen van Dr. Gunning, die het vergezellen, een tweede studie van groote waarde. Het hoofdstuk uit de geschiedenis der paedagogiek, waarin de privaatdocent in de paedagogiek aan de Amsterdamsche Universiteit ons vertelt van de voorloopers van Salzmann, van de wording en de beteekenis van diens geschriften en van 's mans ‘philanthropijnsche’ instelling op het landgoed Schnep-

[p. 375]

fenthal, is èn als studie op zichzelf èn als inleiding tot de vertaling van Salzmann's Ameisenbuch, van groot belang. Krijgt men daarna het boek zelf te lezen, dan is men uitnemend voorbereid om geboeid te worden door het helder en levendig betoog van den 18e-eeuwschen paedagoog.

Is het merkwaardig wat Dr. Gunning in een aanteekening releveert, ‘hoe Salzmann zijn tijd vooruit was en hoe telkens weer (blijkt dat) de wetenschap langs lange omwegen komt bevestigen wat bekwame practische opvoeders al lang hadden gevonden en betracht’, haast beschamend is het, wanneer men leest hoe overtuigend Salzmann reeds in 1806 de noodzakelijkheid betoogde van handenarbeid en dan bedenkt hoe een volle eeuw later de handenarbeid officieel nog altijd buiten de school gehouden wordt, althans wettelijk geen wezenlijk deel van het onderwijs uitmaakt. In het hoofdstuk ‘Wat moet een opvoeder leeren?’ schrijft Salzmann o.a.: ‘Maar wat zullen wij buiten de lesuren met onze kweekelingen aanvangen? vraagt ge. Luistert slechts naar hunne wenschen, dan zullen zij zelf u den weg wijzen, dien gij met hen moet inslaan. Nu eens willen zij een scheepje hebben om in de beek te laten varen, dan weer proppenschieters, handspuitjes, bogen en pijlen, vliegers en wat dies meer zij. Hoogwijze paedagogen zoeken hen van dergelijke kinderachtigheden af te brengen..., de ware opvoeder echter verheugt zich, zoo vaak hij een dergelijken wensch bij de kleinen opmerkt en is bereid hen met raad bij te staan en hun te wijzen, hoe zij zich de gewenschte zaken zelf kunnen vervaardigen. Zelf vervaardigen, zeg ik. Het zelf vervaardigen, aanvankelijk van allerlei speelgoed en later van werkelijk nuttige werktuigen en huisraad, is een zoo heilzame en aangename bezigheid, dat ik verlang dat men het in alle inrichtingen, waar naar een doelmatige opvoeding der kinderen gestreefd wordt, als een onafwijsbaren eisch zal beschouwen, dat hen geleerd worde verschillende zaken eigenhandig te vervaardigen...’ En later: ‘Wanneer het dan volstrekt noodzakelijk is de kinderen te leeren met eigen handen iets te vervaardigen, dan begrijpt gij, die u aan de opvoeding wijden wilt, van zelf, dat gij gehouden zijt zelf handenarbeid te leeren.’

Het Mierenboekje is opwekkend in hooge mate. Het wekt op, niet tot napraten, maar tot nadenken. Salzmann's wenken aan de opvoeders: ‘Van alle fouten en ondeugden zijner kweekelingen moet de opvoeder de oorzaak in zichzelf zoeken.’ ‘Leer met kinderen spreken en omgaan.’ ‘Leer u met kinderen bezighouden.’ ‘Handel steeds zooals gij wenscht dat uwe kweekelingen zullen handelen,’ en alweer: ‘Leer uwe handen gebruiken’ - zijn nog even noodig als voor honderd jaar en de wijze waarop de schrijver ze toelicht is nog de aandacht van onderwijzers en opvoeders overwaard. En niet minder geldt dit voor de opvoedkundige wenken, gelijk Salzmann die geeft, als vrucht van een twintigjarige ervaring, ten opzichte van het gebieden en verbieden. Men leze bijv. op blz. 74 en volgende wat hij zegt over hetgeen de opvoeder te doen heeft om een kweekeling zoover te krijgen dat

[p. 376]

hij het goede doet, niet omdat het hem geboden wordt, maar omdat hij het zelf wil.

En zoo is er telkens, ook waar men bezwaren voelt rijzen en vraagteekens zou willen zetten, zooveel der overweging waard, dat men aan dit 23e deeltje van de Wereld-Bibliotheek een even ruime verspreiding moet toewenschon als aan de twee-en-twintig, die het voorafgingen.